Từ vụ gà lôi trắng, nhìn rộng ra câu chuyện bảo tồn động vật quý hiếm

Điều kiện nuôi gà lôi trắng

Mới đây, vụ việc ông Thái Khắc Thành, trú tại xã Đô Lương (Nghệ An), bị Tòa án khu vực 5, tỉnh Hưng Yên tuyên phạt 6 năm tù vì tội “vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận. Ông Thành bị kết tội vì đã nuôi, ấp nở và bán tổng cộng 13 cá thể gà lôi trắng, một loài chim nằm trong danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm.

Để hiểu rõ bản chất sự việc và những quy định về việc nuôi gà lôi trắng, Báo Nông nghiệp và Môi trường đã có những thông tin trao đổi với Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Theo đó, gà lôi trắng (Lophura nycthemera) vốn thuộc Nhóm IB trong Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP. Việc thuộc Nhóm IB đồng nghĩa loài này bị nghiêm cấm khai thác, sử dụng mẫu vật từ tự nhiên vì mục đích thương mại.

Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2025, gà lôi trắng đã được chuyển sang Nhóm IIB theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT, cho phép khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại nhưng với những điều kiện rất chặt chẽ.

Cụ thể, cá thể nuôi phải có nguồn gốc hợp pháp theo quy định quản lý lâm sản. Chuồng trại phải xây dựng phù hợp với đặc tính sinh học của loài và tiêu chuẩn do cơ quan có thẩm quyền ban hành, hoặc được cơ quan cấp mã số nuôi thẩm định và chấp thuận.

Cơ sở nuôi phải tuân thủ pháp luật về môi trường, thú y và không được đặt tại khu vực cấm chăn nuôi. Trường hợp nuôi loài thuộc các Phụ lục của Công ước CITES mà không có phân bố tự nhiên tại Việt Nam và lần đầu đăng ký, cơ sở phải có xác nhận bằng văn bản của Cơ quan Khoa học CITES Việt Nam rằng việc nuôi không gây ảnh hưởng tiêu cực đến loài đó và các loài liên quan trong tự nhiên.

“Người dân muốn nuôi và buôn bán gà lôi trắng phải đáp ứng đầy đủ điều kiện cơ sở, đăng ký mã số nuôi, ghi chép sổ theo dõi, làm thủ tục xác nhận bảng kê lâm sản, kiểm dịch và chứng minh nguồn gốc hợp pháp theo quy định”, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm lưu ý.

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, gà lôi trắng đã được gây nuôi thành công ở một số cơ sở nhưng điều này không đồng nghĩa có thể đưa loài ra khỏi danh mục nguy cấp, quý, hiếm. Trong tự nhiên, quần thể loài gà lôi trắng đang suy giảm mạnh do mất sinh cảnh sống và bị săn bắt. Kích cỡ quần thể ước tính dưới 10.000 cá thể, mỗi tiểu quần thể có dưới 1.000 cá thể trưởng thành. Sách Đỏ Việt Nam (2024) xếp loài này ở mức sẽ nguy cấp (VU) nên việc đưa vào Nhóm IIB là hoàn toàn phù hợp.

Theo cơ quan chức năng, gây nuôi sinh sản có thể là một biện pháp bảo tồn nhưng chỉ trong trường hợp cụ thể khi đi kèm với các bước huấn luyện, chọn lọc và tái thả cá thể về tự nhiên để phục hồi quần thể.

Ngoài ra, nuôi hợp pháp cũng giúp tạo quần thể dự phòng, phục vụ nghiên cứu khoa học, giảm áp lực săn bắt từ tự nhiên và tạo sinh kế hợp pháp cho người dân.

Để tránh những vi phạm tương tự vụ việc tại Nghệ An, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm khuyến cáo người dân cần chủ động tìm hiểu kỹ quy định trước khi nuôi bất kỳ loài nguy cấp, quý, hiếm nào. Việc liên hệ sớm với cơ quan kiểm lâm địa phương để được hướng dẫn thủ tục đăng ký nuôi đúng quy định là bước bắt buộc nhằm bảo đảm quyền lợi và tuân thủ pháp luật.

Nâng cao nhận thức cộng đồng là ‘chìa khóa’ bảo vệ động vật quý hiếm

Vụ việc phát hiện, xử lý hành vi nuôi và buôn bán trái phép gà lôi trắng vừa qua không chỉ là câu chuyện pháp luật mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ tuyệt chủng những loài động vật quý hiếm của Việt Nam.

Theo Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, để nâng cao nhận thức của người dân về các loài động vật quý hiếm, đặc biệt là những loài ít phổ biến như gà lôi trắng, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền và phổ biến quy định pháp luật thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, đồng thời phát huy vai trò của các cơ quan, đoàn thể tại địa phương. Sự phối hợp và hỗ trợ từ các cơ quan truyền thông là rất cần thiết nhằm tăng số lượng và thời lượng thông tin về vấn đề này.

Bên cạnh đó, việc phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương sẽ giúp thông tin được lan tỏa rộng rãi, chính xác và hiệu quả hơn.

Yếu tố then chốt vẫn là sự chủ động tìm hiểu và nâng cao kiến thức của mỗi người dân. Trong bối cảnh các nguồn thông tin chính thống hiện nay đã dễ dàng tiếp cận, việc hiểu rõ giá trị của động vật hoang dã và các quy định bảo vệ là điều hoàn toàn khả thi.

Song song với tuyên truyền, công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm được coi là biện pháp hữu hiệu để bảo vệ và bảo tồn các loài nguy cấp, quý, hiếm, không chỉ ở Việt Nam mà còn tại nhiều quốc gia khác. Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đã yêu cầu các đơn vị trực thuộc tăng cường tuyên truyền, đẩy mạnh công tác hậu kiểm, truy xuất nguồn gốc, cũng như xử lý nghiêm các vi phạm.

Để tránh những trường hợp đáng tiếc như nuôi, buôn bán trái phép gà lôi trắng, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm khuyến cáo người dân cần chủ động xác định rõ loài động vật định nuôi có thuộc danh mục nguy cấp, quý, hiếm hay không. Nếu thuộc danh mục, việc liên hệ với cơ quan chuyên môn tại địa phương để được tư vấn, hướng dẫn thủ tục là bắt buộc, tránh tình trạng nuôi tự phát hoặc giao dịch khi chưa đáp ứng đủ quy định pháp luật.

Ngay sau khi các văn bản pháp luật liên quan, trong đó có Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT, được ban hành, toàn bộ nội dung đều đã được đăng tải công khai trên Cổng/Trang tin điện tử của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, cũng như trên các trang thông tin điện tử của các cơ quan quản lý chuyên ngành ở trung ương và địa phương. Thông tin này cũng đã được truyền tải qua các phương tiện thông tin đại chúng.

Ngoài ra, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đã ban hành Văn bản số 1192/LNKL-CITES gửi Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, đề nghị tăng cường tuyên truyền, phổ biến quy định của Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT tới người dân, doanh nghiệp và các chủ cơ sở nuôi, trồng.

Đồng thời bố trí nguồn lực, cơ sở vật chất để bảo đảm việc thực hiện các thủ tục hành chính theo phân cấp thẩm quyền được diễn ra thông suốt và hiệu quả.

Trao đổi với Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Nguyễn Mạnh Hiệp, Điều phối viên đa dạng sinh học của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN) tại Việt Nam, cho biết, Sách đỏ Việt Nam (vnredlist.vast.vn) là danh mục các loài động, thực vật và nấm quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng, được xây dựng theo tiêu chí của Danh lục đỏ toàn cầu IUCN. Tài liệu này phân loại mức độ đe dọa để làm căn cứ ban hành chính sách bảo tồn, đồng thời cung cấp dữ liệu khoa học phục vụ giám sát, huy động nguồn lực và nâng cao nhận thức.

Hiện Danh lục đỏ IUCN (iucnredlist.org) đã đánh giá hơn 169.000 loài, trong đó 47.000 loài có nguy cơ tuyệt chủng, hướng tới mở rộng lên 260.000 loài, tái đánh giá 142.000 loài và thường xuyên cập nhật, tạo nền tảng cho bảo tồn và chính sách hiệu quả.