Tôi đến vườn bưởi rộng chừng 700 m2 của ông Tạ Đức Nhuận (thôn Phúc Đức xã Sài Sơn cũ, nay là xã Quốc Oai, TP Hà Nội) vào buổi chiều muộn khi cơn mưa lớn vừa tan để lại mặt đất loang loáng nước. Ở một góc có hai gốc bưởi già, thân rêu và địa y phủ kín, quả lưa thưa chen giữa những gốc bưởi Diễn đang ở độ tuổi tráng niên. Đó chính là giống bưởi chua đầu tôm Sài Sơn với đặc điểm sinh học rất lạ, vị chua ở đầu tôm, ngọt ở cuối tôm.
Một trong hai gốc bưởi đầu dòng của ông Tạ Đức Nhuận. Ảnh: Dương Đình Tường.
Năm 2012, các nhà khoa học của Trung tâm Tài nguyên thực vật thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã tiến hành điều tra, thu thập và bảo tồn được một số giống bưởi tại lưu vực sông Đáy, Hà Nội. Nơi đây được đánh giá là cái nôi về bưởi với sự đa dạng về nguồn gen, trong đó có không ít giống cần được nghiên cứu, bảo tồn và khai thác.
“Trên đất Sài Sơn có đến mười mấy giống bưởi nhưng các nhà khoa học nghiên cứu suốt 7 - 8 năm cuối cùng chỉ quyết định chọn giống này bởi quả đẹp, múi đều, tép đều và ăn ngon. Bản chất nó là bưởi ngọt nhưng các anh ấy lại đặt tên là bưởi chua đầu tôm bởi đầu tôm ăn hơi chua. Hai cây trong vườn được tôi trồng năm 1985 đã được bình tuyển là cây đầu dòng để lấy mắt ghép nhân rộng cho các hộ. Ngoài vườn nhà tôi còn có năm cây bưởi đầu dòng khác của vườn nhà Lữ, nhà Ngọc. Chúng tôi chăm sóc chúng chủ yếu bằng phân gà với rác hữu cơ ủ cùng tro bếp và lúc có quả thì bón thêm kali để tăng độ ngọt”, ông Nhuận kể.
Ông Tạ Đức Nhuận kiểm tra quả bưởi chua đầu tôm Sài Sơn. Ảnh: Dương Đình Tường.
Cũng theo ông Nhuận, khi Trung tâm Tài nguyên thực vật còn quản lý mỗi năm ông được hỗ trợ vài kg phân đạm, vài gói thuốc BVTV cho hai cây bưởi đầu dòng, sau đó đề tài được bàn giao cho địa phương thì chẳng được hỗ trợ gì nữa. “Mấy năm trước vườn này tôi bán buôn mỗi quả bưởi chua đầu tôm hay bưởi Diễn đã hơn 20.000 đồng, thu được 70 - 80 triệu đồng. Tuy nhiên gần đây thị trường bưởi bão hòa nên chỉ thu được 15 - 20 triệu đồng, thế còn là may bởi có khách mua chứ nhiều nhà khác thậm chí không bán được.
Hai cây bưởi chua đầu tôm đang quá già, quả mỗi lúc một kém dần nên tôi đang định bỏ bớt đi một cây. Nói anh thông cảm, cũng chưa thể khẳng định được đến đời con, đời cháu mình còn giữ được giống bưởi này không nữa”, ông Nhuận bảo.
Anh Nguyễn Tuấn Văn (Hội Nông dân xã Quốc Oai) thông tin, lúc Trung tâm Tài nguyên thực vật về làm đề tài bảo tồn, mở rộng diện tích trồng bưởi chua đầu tôm Sài Sơn thì giá bưởi nói chung vẫn còn khá. Đảng ủy xã Sài Sơn khi ấy đã ra nghị quyết ủng hộ việc nhân rộng giống bưởi này, hỗ trợ cấp cây giống cho dân. Có 107 hộ tham gia, trồng tổng cộng được khoảng 7.000 cây.
Cận cảnh quả bưởi chua đầu tôm Sài Sơn. Ảnh: Dương Đình Tường.
“Bưởi chua đầu tôm có đặc điểm hay là trồng được trên nhiều loại đất, kể cả đất cát pha ở bãi bồi và cho quả bói ăn ngon ngay chứ không bị the đắng lâu như bưởi Diễn non tuổi. Cây phát triển rất khỏe, ra quả sai, ít phải phòng trừ sâu bệnh. Tuy nhiên khi cây lứa đầu tiên trồng năm 2016 bắt đầu cho thu hoạch thì thị trường bưởi lại bị bão hòa, giá rẻ nên nhiều hộ đã chặt bỏ. Tổ hợp tác trồng bưởi chua đầu tôm cũng đã ngừng hoạt động. Bưởi đỏ Tân Lạc của Hòa Bình giờ dồn về tới đây bán chỉ 5.000đ/quả nên bưởi chua đầu tôm thành ra khó bán, giá hạ.
Giống bưởi đặc sản này đã có chỉ dẫn địa lý, được thành phố Hà Nội cho phép sử dụng địa danh Sài Sơn gắn với nhãn mác sản phẩm nhưng hiện bà con vẫn canh tác theo kiểu truyền thống chứ chưa theo chuẩn VietGAP hay hữu cơ. Bởi thế cần có bàn tay của Nhà nước hỗ trợ xây dựng thành vùng trồng tập trung, bao tiêu sản phẩm thì mới giữ được giống bưởi quý. Chứ nếu cứ bỏ mặc sẽ dần bị mai một, rất phí”, anh Nguyễn Tuấn Văn chia sẻ.
Bưởi chua đầu tôm là giống có nguồn gốc tại xã Sài Sơn (cũ), nay là xã Quốc Oai, TP Hà Nội. Tán cây hình cầu hoặc ô van, lá dạng múi mác, mép gợn sóng, màu xanh nhạt. Hoa mọc thành từng cụm chùm, gồm 7 - 10 hoa to, có màu trắng đặc trưng, thường nở vào đầu tháng 2 đến đầu tháng 3.
Quả có dạng hình tròn, khi chín màu xanh vàng, nhẵn, khối lượng trung bình đạt 720 - 955g, số múi dao động từ 13 - 15 múi/quả. Khi ăn có vị hơi chua ở đầu tôm, ngọt thanh ở đuôi tôm, độ Brix đạt trung bình từ 11 - 12%, không the đắng. Năng suất trung bình đạt từ 100 đến gần 200 quả/cây/năm. Thời gian thu hoạch từ giữa tháng 10 đến đầu tháng 11 dương lịch.
