Nhà khoa học 'gieo hạt' tri thức bền bỉ, trách nhiệm

Năm nay đã 60 tuổi nhưng PGS.TS Nguyễn Vĩnh Trường (quê ở TP Huế, giảng viên Trường Đại học Nông lâm - Đại học Huế) vẫn còn trẻ trung, tràn đầy đam mê nghiên cứu, ứng dụng khoa học để thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp cho nông dân.

Tránh nguy cơ xóa sổ cây sắn

TS Trường chia sẻ, sau khi nỗ lực học tập và tốt nghiệp Đại học Nông nghiệp IV Thủ Đức (nay là Đại học Nông lâm TP.HCM), năm 1988, ông về công tác tại Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Hưng Lộc (thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp miền Nam). Dù mức lương khi ấy rất thấp nhưng ông vẫn say mê tuyển chọn dòng ngô thuần. Khoảng 3 năm sau, ông trở về Huế để chăm lo cho mẹ già neo đơn, xin công tác tại Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh Thừa Thiên - Huế (cũ). Tại đây, ông chuyển sang nghiên cứu dịch hại.

Đến năm 1995, ông chính thức trở thành giảng viên Trường Đại học Nông lâm (Đại học Huế). Những năm sau đó, ông giành học bổng đi học thạc sĩ, tiến sĩ và sau tiến sĩ ở nước ngoài. Khi về quê hương là TP Huế, ông mang theo tri thức hiện đại để hòa vào cuộc sống của nông dân. Từ đây, hàng loạt sáng kiến không chỉ mang tính hàn lâm mà rất thiết thực để phục vụ nông dân đã ra đời.

Tiêu biểu trong phòng trừ bệnh khảm lá sắn từng khiến nông dân xứ Huế và miền Trung điêu đứng, TS Trường đã nghiên cứu giải pháp dùng acid salicylic xử lý hom giống, kết hợp chất kích thích sinh trưởng và chế độ bón phân hợp lý. Kết quả đã giúp cây sắn khỏe, chống chịu bệnh, thiệt hại giảm 30 - 45%, chi phí phòng trừ giảm 15 - 20%, lợi nhuận tăng thêm 15 - 20 triệu đồng/ha.

Sáng kiến của ông được công nhận cấp Bộ, được nông dân ở Huế, Quảng Trị đón nhận như “phao cứu sinh”. Không chỉ giúp nông dân giữ vững mùa vụ, công trình nghiên cứu này còn góp phần bảo tồn các giống sắn chủ lực, tránh nguy cơ bị xóa sổ.

Ngoài ra, TS Trường còn xây dựng quy trình quản lý bệnh khảm lá sắn tổng hợp, kết hợp đồng bộ từ khâu chọn giống kháng bệnh, vệ sinh đồng ruộng, quản lý bọ phấn trắng đến xử lý hom giống bằng chất kích kháng. Nhờ vậy, bà con không còn phải nhổ bỏ cả ruộng sắn khi dịch hại bùng phát. Nhiều lớp tập huấn phòng bệnh khảm lá sắn đã được tổ chức khắp các đồng ruộng ở TP Huế, bà con được TS Trường truyền đạt kiến thức một cách tận tình.

Đối với cây lúa, TS Trường để lại dấu ấn bằng quy trình sử dụng thuốc trừ cỏ hợp lý cho lúa gieo sạ. Nhiều năm qua, nông dân miền Trung đối diện nguy cơ cỏ lồng vực kháng thuốc do lạm dụng hóa chất. Ông đề xuất sử dụng luân phiên các hoạt chất, đúng thời điểm, đúng liều lượng, vừa bảo vệ năng suất vừa hạn chế kháng thuốc. Qua đó hiệu quả kinh tế tăng gần 30%, môi trường ít bị ô nhiễm, tuổi thọ của các loại thuốc trừ cỏ được kéo dài. Bà con nhiều vùng từ Huế đến Quảng Bình (cũ) gọi đây là “quy trình cứu mùa vàng”.

Người "gieo hạt" tri thức bền bỉ

TS Trường còn kiên trì nghiên cứu phòng chống bệnh chết nhanh do nấm Phytophthora capsici ở cây hồ tiêu. Ông đưa ra quy trình tiêm potassium phosphonate vào thân tiêu và kỹ thuật bẫy nấm Phytophthora giúp nông dân bớt lo lắng. Nhiều nông dân ở khu vực Tây Nguyên, Quảng Trị đã áp dụng thành công quy trình kỹ thuật này, tránh được cảnh mất trắng cả vườn tiêu.

Các sáng kiến của PGS.TS Nguyễn Vĩnh Trường mang tính ứng dụng cao và hiệu quả rõ rệt trong thực tiễn, là minh chứng cho cách làm khoa học không chạy theo xu hướng lý thuyết xa vời mà luôn xuất phát từ nhu cầu thực sự của nông dân, của vùng đất và điều kiện khí hậu, đất đai đặc thù.

Không dừng lại ở những bài báo hay hội thảo, ông biến những công trình nghiên cứu thành tài liệu hướng dẫn, mô hình thực hành, tổ chức các lớp tập huấn ngay trên đồng ruộng. Nông dân là người thụ hưởng trực tiếp, sinh viên là người được truyền lửa đam mê. Trên cả giảng đường và đồng ruộng, ông đều là người “gieo hạt” tri thức một cách bền bỉ, đầy trách nhiệm.

Trong suốt hơn 35 năm làm khoa học, TS Trường đã công bố trên 80 công trình nghiên cứu, nhiều sách tham khảo, chuyên khảo, giáo trình. Ông có 10 sáng kiến được công nhận cấp Bộ và cấp cơ sở, tất cả đều xuất phát từ thực tiễn và có hiệu quả kinh tế rõ rệt.

“Được nhìn thấy nụ cười của bà con nông dân khi báo tin 'lúa năm nay ít cỏ, sắn được mùa, tiêu đã thoát bệnh chết nhanh...' là tôi vui rồi. Những điều mà nhà khoa học mang đến cho nông dân mới thực sự là minh chứng sống động cho giá trị của khoa học. Tôi làm khoa học vì say mê nó, làm khoa học để thỏa chí khám phá thế giới tự nhiên của mình. Từ cậu bé hồi nhỏ chơi đùa trong khu vườn của ngoại, đến người thầy của đồng ruộng và giảng đường, tôi vẫn giữ nguyên sự say mê hồn nhiên ấy. Và cũng chính niềm say mê đã biến thành những sáng kiến có sức sống bền lâu, cứu mùa màng, đem lại niềm tin cho nông dân”, TS Trường thổ lộ.

Năm 2025, PGS.TS Nguyễn Vĩnh Trường là 1 trong 32 nhà khoa học của nhà nông được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam vinh danh.

Trước đó, ông nhiều lần nhận bằng khen của Hội thi Sáng tạo khoa học toàn quốc (Vifotec), Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các bằng khen, giấy khen của Đại học Huế, UBND TP Huế, UBND tỉnh Quảng Trị và các sở, ngành ở địa phương. Ông cũng đạt danh hiệu, vinh danh là Tấm gương người làm khoa học (năm 2014), Những nhà khoa học Việt Nam tiêu biểu (năm 2018), Tri thức khoa học và công nghệ tiêu biểu TP Huế (năm 2023).

Mong PGS.TS Nguyễn Vĩnh Trường sẽ luôn khỏe mạnh, giữ lửa đam mê để tiếp tục phát huy tinh thần nghiên cứu, sáng tạo khoa học, đem đến nhiều giải pháp bền vững hơn nữa cho ngành nông nghiệp, giúp bà con nông dân nâng cao năng suất, cải thiện thu nhập và vươn lên làm giàu trên chính mảnh đất quê hương.