Thời gian qua, lực lượng kiểm lâm cùng chính quyền các địa phương đã phát hiện, xử lý nhiều vụ việc liên quan đến săn bắt, bẫy, nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán động vật hoang dã. Những nỗ lực này góp phần bảo vệ rừng, giữ gìn đa dạng sinh học.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy vi phạm vẫn âm ỉ, diễn biến phức tạp, đặc biệt là tình trạng săn bắt chim trời và chim di cư tại nhiều vùng đồng bằng, ven biển. Mỗi mùa di cư, hàng nghìn cá thể chim rơi vào bẫy, trở thành hàng hóa trong các chợ chim hoặc được rao bán trên mạng xã hội.
Nhân viên tại Thảo Cầm Viên (TP.HCM) cho động vật hoang dã ăn. Ảnh: Lê Bình.
Công văn 1908/LNKL-ĐT của Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm nêu rõ, ngoài thực hiện nghiêm các chỉ đạo của Chính phủ, địa phương phải tăng cường kiểm tra, kiểm soát, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật, phối hợp với lực lượng công an và chính quyền cơ sở trong xử lý vi phạm, đồng thời báo cáo thường xuyên tình hình về Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Điểm đáng chú ý nhất là kêu gọi người dân không tham gia săn bắt, buôn bán, tiêu thụ động vật hoang dã, đồng thời khuyến khích cộng đồng tham gia giám sát, tố giác hành vi trái pháp luật. Cơ quan quản lý nhấn mạnh, nếu thiếu sự vào cuộc của cộng đồng, nỗ lực bảo tồn sẽ khó đạt hiệu quả.
Năm 2024, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) thống kê người dân cả nước đã báo khoảng 2.000 vụ liên quan đến buôn bán, quảng cáo động vật hoang dã, phần lớn trên mạng xã hội, giúp lực lượng chức năng kịp thời xử lý.
Tại Hà Tĩnh, chính nhờ tin báo từ người dân, lực lượng kiểm lâm đã phát hiện và tịch thu nhiều cá thể chim trời được rao bán công khai trên chợ mạng. Một trường hợp khác ở Nghệ An, cơ quan chức năng khởi tố và xét xử vụ vận chuyển hơn 400 cá thể rùa, kỳ đà và rắn ngoại lai, trong đó manh mối ban đầu đến từ nguồn tin cộng đồng.
Những vụ việc này cho thấy khi người dân vào cuộc, nhiều hành vi vi phạm vốn khó phát hiện đã nhanh chóng bị bóc gỡ, góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn. Sự hợp tác của người dân được xác định là yếu tố then chốt, giúp lực lượng kiểm lâm khắc phục được tình trạng mỏng lực lượng nhưng vẫn bao quát được diện tích rừng rộng lớn. Đồng thời tạo ra tác động không nhỏ trong xã hội, khi vừa răn đe đối tượng vi phạm, vừa nâng cao nhận thức cộng đồng.
Trong bối cảnh, hoạt động buôn bán, tiêu thụ động vật hoang dã ngày càng diễn biến phức tạp, việc kịp thời phát hiện, ngăn chặn không chỉ dừng ở bảo tồn đa dạng sinh học, mà còn là cách giảm nguy cơ dịch bệnh lây truyền từ động vật sang người. Những đại dịch trong quá khứ từng gióng lên hồi chuông về hiểm họa từ việc tiếp xúc, tiêu thụ động vật hoang dã.
Một trong những nhóm bị đe dọa nhiều nhất là chim di cư. Việt Nam nằm trên tuyến đường bay Đông Á - Australia, nơi hàng triệu cá thể chim di chuyển mỗi năm. Các bãi triều, đầm phá, cửa sông là điểm dừng chân quan trọng, nhưng cũng đồng thời trở thành điểm nóng về săn bắt.
Mặc dù Thủ tướng đã có chỉ thị riêng về bảo tồn chim hoang dã, chim di cư, thực tế vẫn cho thấy tình trạng bẫy lưới, dùng âm thanh điện tử để dụ bắt diễn ra khá phổ biến. Nhiều loài chim quý hiếm đứng trước nguy cơ suy giảm mạnh số lượng nếu không được bảo vệ kịp thời.
Các nhà nghiên cứu và tổ chức bảo tồn cho rằng, muốn thay đổi, cần làm mạnh hơn công tác tuyên truyền. Không còn dừng ở chế tài xử phạt, những hoạt động phải khơi gợi tinh thần trách nhiệm trong việc gìn giữ thiên nhiên. Những phong trào từng có sức lan tỏa lớn như “Không ăn thịt thú rừng” hay “Nói không với ngà voi” chứng minh rằng khi người dân thay đổi thói quen, thị trường tiêu thụ sẽ bị chặn đứng.
Với chim hoang dã và động vật rừng, kêu gọi cộng đồng từ chối tiêu thụ và sẵn sàng tố giác vi phạm chính là chìa khóa quan trọng. Khi mỗi người dân là một “người gác rừng” thầm lặng, sẵn sàng báo tin khi thấy dấu hiệu vi phạm, thì việc bảo vệ động vật hoang dã mới có cơ hội thành công.
