Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, tài nguyên thiên nhiên suy giảm, yêu cầu phát triển ngành trồng trọt theo hướng xanh, sạch và bền vững không còn là lựa chọn mà là con đường duy nhất để bảo đảm an ninh sinh thái, sức khỏe cộng đồng và tương lai của nền nông nghiệp Việt Nam.
Biến “tư duy xanh” thành “hành động xanh”
Từ một nền nông nghiệp thiếu ăn, Việt Nam đã trở thành cường quốc xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Riêng năm 2024, giá trị xuất khẩu các mặt hàng trồng trọt đạt 32,8 tỷ USD, chiếm hơn một nửa tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành nông nghiệp. Nhiều sản phẩm như rau quả, gạo, cà phê, điều, cao su đã vươn lên nhóm xuất khẩu tỷ đô, khẳng định vị thế của nông sản Việt trên bản đồ thế giới.
Mô hình trồng lúa chất lượng cao, giảm phát thải. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Tuy nhiên, sau những con số ấn tượng ấy là hàng loạt thách thức đang âm thầm bào mòn nền tảng sản xuất: đất bạc màu, nước ô nhiễm, không khí bị ảnh hưởng, đa dạng sinh học suy giảm. Việc lạm dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật cùng với canh tác độc canh, thâm canh quá mức đã làm tổn thương nghiêm trọng hệ sinh thái nông nghiệp. Nhiều vùng trồng trọng điểm, nhất là vùng ĐBSCL, Tây Nguyên, Tây Bắc đang phải trả giá bằng môi trường suy thoái, chi phí tăng cao và năng suất giảm dần.
Đáng lo ngại hơn, hoạt động sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa nước đang trở thành nguồn phát thải khí nhà kính lớn, góp phần vào vòng xoáy biến đổi khí hậu toàn cầu - điều mà chính ngành nông nghiệp lại phải gánh chịu hậu quả đầu tiên.
Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, quan điểm chủ đạo trong giai đoạn tới là bảo vệ môi trường là điều kiện tiên quyết trong phát triển ngành trồng trọt. Đây không chỉ là một khẩu hiệu mà là kim chỉ nam cho mọi chính sách, hành động và mô hình sản xuất của ngành.
Do đó, phát triển trồng trọt phải dựa trên ba trụ cột: Phục hồi và bảo tồn tài nguyên đất, nước, sinh thái, lấy thiên nhiên làm trung tâm; giảm thiểu vật tư hóa học, tăng sử dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, tiến tới nền nông nghiệp không phát thải. Cuối cùng là cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, hướng tới giá trị xanh, bền vững và nhân văn trong từng sản phẩm nông sản.
Cục cũng nhấn mạnh việc thúc đẩy hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm từ các nước phát triển trong lĩnh vực trồng trọt sinh thái như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU… nhằm rút ngắn khoảng cách về công nghệ và tiêu chuẩn xanh toàn cầu.
Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đưa ra mục tiêu đến năm 2030, ngành trồng trọt Việt Nam chuyển mạnh sang các phương thức sản xuất bền vững. Trong đó tỷ lệ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học và phân bón hữu cơ đạt 30%; từ 10 - 15% diện tích canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP hoặc tương đương, trong đó 1% diện tích sản xuất hữu cơ. Giảm ít nhất 20% phát thải khí nhà kính trong sản xuất trồng trọt, giữ mức phát thải mê-tan không vượt quá 42,2 triệu tấn CO₂ tương đương. Phục hồi độ phì nhiêu đất, ngăn chặn xói mòn, suy thoái, bảo vệ nguồn nước mặt và nước ngầm ở các vùng sản xuất lớn.
Bên cạnh đó, ngành sẽ tập trung nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân về mô hình sản xuất nông nghiệp xanh, phát thải thấp, đây là yếu tố quyết định để biến “tư duy xanh” thành “hành động xanh”.
Bốn đột phá thúc đẩy trồng trọt bền vững
Nhằm hướng đến một nền nông nghiệp xanh, bền vững, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật xác định bốn đột phá thúc đẩy trồng trọt bền vững, trong đó:
Đột phá về thể chế và chính sách, hoàn thiện khung pháp lý, ưu tiên chính sách khuyến khích sản xuất hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn và ứng dụng công nghệ thân thiện với môi trường. Đồng thời kiểm soát chặt việc sử dụng hóa chất, xử lý nghiêm hành vi gây ô nhiễm trong sản xuất nông nghiệp.
Ngành trồng trọt sẽ đẩy mạnh nghiên cứu giống cây trồng chịu hạn, chịu mặn, kháng sâu bệnh. Ảnh: Huỳnh Xây.
Đối với đột phá về khoa học - công nghệ, sẽ đẩy mạnh nghiên cứu giống cây trồng chịu hạn, chịu mặn, kháng sâu bệnh; mở rộng các mô hình “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”, IPM (quản lý dịch hại tổng hợp), INM (quản lý dinh dưỡng tổng hợp); tăng sử dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, phát triển các hình thức sản xuất nông - lâm kết hợp để bảo tồn đất và giữ nước.
Về đột phá nguồn lực và hợp tác, sẽ chú trọng huy động nguồn vốn quốc tế, tham gia thị trường tín chỉ carbon, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp xanh, xây dựng mạng lưới trung tâm đổi mới công nghệ nông nghiệp hiện đại.
Cuối cùng là đột phá về nhận thức và liên kết cộng đồng. Trong đó đưa kiến thức xanh về tận thôn, bản, đồng ruộng. Đào tạo cán bộ kỹ thuật, khuyến nông viên, nông dân; khuyến khích doanh nghiệp và hợp tác xã hợp tác xây dựng chuỗi giá trị nông sản xanh - sạch - truy xuất được nguồn gốc.
Phát triển trồng trọt bền vững không chỉ là câu chuyện của nông dân hay của ngành nông nghiệp mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Đó là con đường duy nhất để Việt Nam giữ vững an ninh lương thực, bảo vệ môi trường sống, nâng cao giá trị nông sản và hướng tới nền nông nghiệp hiện đại, carbon thấp, vì con người và vì tương lai.
Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó trọng tâm là lễ kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I (dự kiến tổ chức sáng 12/11/2025) tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự, gồm lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ; nguyên lãnh đạo Bộ, đại diện các tổ chức quốc tế và các điển hình tiên tiến trong toàn ngành.
