Xác định công tác bảo vệ thú biển (cá voi, cá heo, dugong…) không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn đa dạng sinh học mà còn gắn trực tiếp với sinh kế ngư dân và uy tín của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, Sở NN-MT tỉnh đã chủ động phối hợp với các sở, ngành, địa phương ven biển triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, đồng bộ.
Trong năm 2025, công tác tuyên truyền, hướng dẫn ngư dân ghi chép thông tin bắt gặp và cứu hộ thú biển được đẩy mạnh; việc rà soát, thống kê các tàu cá có nguy cơ thuộc 12 nhóm nghề không được công nhận tương đương theo MMPA được thực hiện nghiêm túc, làm cơ sở cho việc xây dựng lộ trình chuyển đổi nghề và định hướng thị trường tiêu thụ sản phẩm.
Nâng cao nhận thức cộng đồng ngư dân
Một trong những điểm nhấn nổi bật là công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho ngư dân. Trong năm, hơn 1.300 ngư dân tại các địa phương ven biển của tỉnh đã được tập huấn về Luật Thủy sản, chống khai thác IUU, bảo tồn rùa biển, thú biển và giảm thiểu rác thải nhựa đại dương.
Năm 2025, Chi cục Thủy sản đẩy mạnh tuyên truyên nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn thú biển. Ảnh: Ái Trinh.
Ngư dân được hướng dẫn nhận diện các loài động vật biển quý hiếm như cá voi, cá heo, bò biển; đồng thời nắm rõ quy trình xử lý an toàn khi bắt gặp hoặc khai thác không chủ ý, đảm bảo thả các loài này trở lại môi trường tự nhiên theo đúng quy định.
Bên cạnh đó, tỉnh khuyến khích ngư dân áp dụng các giải pháp khai thác thân thiện với môi trường như sử dụng lưỡi câu vòng, lắp đặt thiết bị xua đuổi cá heo.
Chia sẻ tại lớp tập huấn bảo tồn thú biển, ông Đặng Minh Khánh, ngư dân xã Cát Tiến làm nghề lưới vây cho biết: "Từ trước đến nay, khi phát hiện cá heo, cá voi mắc lưới, anh em ngư dân đều tìm cách giải cứu để thả về biển. Với ngư dân, cá voi, cá heo là ‘cá Ông’, thường được tin là cứu giúp người đi biển khi gặp sóng gió, nên bà con luôn tôn thờ, không bao giờ gây hại. Nay được Chi cục Thủy sản tập huấn, hướng dẫn cụ thể về vai trò, tầm quan trọng của các loài thú biển cũng như cách xử lý an toàn khi bắt gặp hoặc khai thác không chủ ý, chúng tôi càng hiểu rõ hơn và chủ động bảo vệ các loài này".
Tại một số địa phương, hiện nay ngư dân đã tự trang bị thiết bị xua đuổi xua đuổi cá heo khi khai thác thủy sản nhằm vừa đảm bảo được hiệu quả đánh bắt vừa không làm ảnh hưởng đến các loài thú biển được bảo vệ. Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã có 63 tàu cá lắp đặt tổng cộng 121 thiết bị xua đuổi thú biển, chủ yếu trên các nghề lưới vây, mành chụp và câu cá ngừ, góp phần giảm thiểu nguy cơ tương tác với thú biển trong quá trình khai thác.
Tăng cường giám sát, chưa ghi nhận bycatch thú biển
Công tác kiểm soát sản lượng thủy sản qua cảng cá được triển khai chặt chẽ. 100% tàu cá cập cảng đều được giám sát bốc dỡ, kiểm tra nhật ký khai thác và hướng dẫn ghi chép thông tin bắt gặp thú biển. Thông qua hệ thống giám sát hành trình (VMS) và công tác kiểm tra thực tế tại cảng, trong năm 2025, tỉnh Gia Lai chưa ghi nhận trường hợp khai thác, va chạm hay đánh bắt không chủ ý (bycatch) đối với các loài thú biển.
Việc thu thập và tổng hợp khoảng 18.000 nhật ký khai thác trong năm cho thấy hoạt động sản xuất của ngư dân cơ bản tuân thủ các quy định về bảo vệ thú biển và các loài thủy sản nguy cấp, quý, hiếm.
Cá voi Bryde, 1 loài thú biển quý hiểm thường xuyên xuất hiện tại vùng biển Gia Lai những năm gần đây. Ảnh: Nguyễn Dũng.
Đặc biệt, trước hiện tượng cá voi Bryde thường xuyên xuất hiện săn mồi tại vùng biển Gia Lai, các cơ quan chức năng đã kịp thời tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức bảo vệ loài này trong cộng đồng ngư dân và du khách, góp phần bảo tồn hình ảnh sinh thái đặc trưng của vùng biển địa phương.
Song song với công tác tuyên truyền, lực lượng Kiểm ngư tỉnh Gia Lai đã tăng cường tuần tra, kiểm soát trên các vùng biển và tại cảng cá. Trong năm, các lực lượng chức năng đã tổ chức 9 đợt tuần tra, kiểm tra hơn 200 lượt tàu cá, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực thủy sản. Tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính trong năm trên 2,4 tỷ đồng, qua đó góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của ngư dân, từng bước lập lại trật tự trong hoạt động khai thác thủy sản.
Hướng tới chuyển đổi nghề, phát triển bền vững
Nhằm giảm áp lực lên nguồn lợi thủy sản và đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế, tỉnh Gia Lai đang triển khai Kế hoạch và Đề án chuyển đổi một số nghề khai thác có tác động lớn đến môi trường, gắn với đào tạo nghề và hỗ trợ sinh kế cho ngư dân.
Theo lộ trình, khoảng 292 tàu cá làm nghề lưới kéo và một số nghề có nguy cơ cao sẽ được định hướng chuyển đổi sang các nghề khai thác thân thiện hơn hoặc sang lĩnh vực sinh kế khác ngoài khai thác hải sản. Đồng thời, tỉnh cũng phối hợp với các ngành chức năng định hướng mở rộng thị trường xuất khẩu, giảm dần sự phụ thuộc vào một thị trường Hoa Kỳ.
Theo ông Trần Quốc Khánh - Phó Giám đốc Sở NN-MT tỉnh Gia Lai, thời gian tới Sở sẽ tiếp tục tham mưu UBND tỉnh triển khai đồng bộ các giải pháp từ tuyên truyền, giám sát, kiểm soát đến hỗ trợ chuyển đổi nghề, ứng dụng ngư cụ thân thiện với môi trường.
Có thể khẳng định, những kết quả đạt được trong năm 2025 cho thấy sự vào cuộc quyết liệt của các cấp, các ngành và sự đồng thuận ngày càng cao của cộng đồng ngư dân trong công tác bảo vệ thú biển. Dù vẫn còn những khó khăn nhất định về nguồn lực và dữ liệu khoa học, Gia Lai đang từng bước xây dựng nghề cá có trách nhiệm, hài hòa giữa bảo tồn và phát triển
