Rừng còn thì bản làng còn
Sáng sớm ở xã Na Mèo (Thanh Hóa), con đường vào bản Son, bản Bo Hiềng còn ướt nước mưa đêm, in dấu chân quen thuộc của những người đi tuần rừng. Tiếng lưỡi dao phát thực bì xen lẫn tiếng gọi nhau ngắn gọn giữa rừng, báo hiệu một ngày lao động lại bắt đầu.
Ở vùng biên phía Tây của tỉnh Thanh Hóa, rừng không chỉ là tài nguyên. Với người dân Na Mèo, rừng gắn liền với sinh kế, bảo đảm nguồn nước cho ruộng nương, giữ đất, chắn lũ và nuôi sống bao thế hệ. Bởi vậy, giữ rừng cũng chính là giữ lấy cuộc sống của mình.
Xã Na Mèo có tổng diện tích rừng hơn 11.600 ha. Trong đó, trên 4.700 ha được giao cho các hộ gia đình trực tiếp quản lý, chăm sóc và bảo vệ. Nhận thức rõ vai trò đặc biệt quan trọng của rừng đối với phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, nhiều năm qua, cấp ủy, chính quyền xã đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để giữ rừng từ gốc.
Lực lượng kiểm lâm giữ vai trò nòng cốt trong công tác bảo vệ rừng ở cơ sở, từ việc tổ chức tuyên truyền pháp luật lâm nghiệp tại nhà văn hóa thôn, hướng dẫn người dân ký cam kết bảo vệ rừng, phòng cháy, chữa cháy rừng đến việc duy trì các tổ, đội bảo vệ rừng. Mọi hoạt động đều được triển khai thường xuyên, kiên trì. Cán bộ kiểm lâm cũng phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và người dân tuần tra, kiểm soát, kịp thời phát hiện, ngăn chặn các hành vi xâm hại rừng.
Dưới sự hướng dẫn của kiểm lâm, người dân chủ động phát dọn thực bì dưới tán rừng, nhắc nhau sử dụng lửa an toàn trong mùa khô, coi việc giữ rừng như giữ chính mái nhà của mình. Nhờ đó, nhiều năm liền trên địa bàn xã không xảy ra cháy rừng lớn; diện tích rừng được quản lý, bảo vệ ổn định và hiệu quả.
Rừng mang lại sinh kế bền vững cho nhiều người dân Thanh Hóa. Ảnh: Quốc Toản.
Theo UBND xã Na Mèo, bản Son và bản Bo Hiềng là hai bản tiêu biểu của xã, nhiều năm liền không xảy ra tình trạng khai thác rừng trái phép. Những cánh rừng tại đây luôn được các tổ bảo vệ rừng luân phiên tuần tra, kiểm soát chặt chẽ, góp phần giữ vững diện tích và chất lượng rừng.
Để có được kết quả này, một điểm tựa quan trọng giúp người dân Na Mèo yên tâm gắn bó với rừng chính là chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR). Hiện nay, trên địa bàn xã có hơn 4.000 ha rừng được Nhà nước hỗ trợ kinh phí quản lý, bảo vệ, với tổng số tiền chi trả hằng năm hơn 2,4 tỷ đồng. Việc chi trả được thực hiện trực tiếp qua bưu điện xã, bảo đảm công khai, minh bạch và đúng đối tượng thụ hưởng.
Ông Vi Văn Châm, ở bản Bo Hiềng, hộ nhận khoán bảo vệ rừng, chia sẻ: "Với bà con vùng biên, khoản tiền DVMTR tuy không lớn nhưng đều đặn hằng năm. Số tiền đó đủ mua thêm giống cây, con lợn, con gà, sửa lại mái nhà dột hay đóng học phí cho con đúng kỳ. Quan trọng hơn, đó là sự ghi nhận công sức của người giữ rừng, khiến mỗi người thấy việc bảo vệ rừng là công việc có giá trị, có thu nhập chính đáng".
"Rừng còn thì bản làng mới yên. Đây cũng là phương châm sống không chỉ của riêng gia đình tôi mà còn của cả cộng đồng người dân ở Bo Hiềng", ông Châm nói thêm.
Không chỉ riêng Na Mèo, chính sách chi trả DVMTR đã và đang trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế lâm nghiệp trên toàn tỉnh Thanh Hóa. Riêng trong năm 2024, toàn tỉnh thu được 31,39 tỷ đồng từ DVMTR. Thực hiện kế hoạch năm 2025, dự kiến đến ngày 31/12, tổng số tiền thu đạt khoảng 31,43 tỷ đồng. Toàn bộ nguồn kinh phí này đã và sẽ được chi trả kịp thời cho các chủ rừng là tổ chức, cá nhân, hộ gia đình tham gia trồng rừng, chăm sóc, bảo vệ và khoanh nuôi tái sinh rừng.
Mức chi trả bình quân hiện đạt khoảng 120.000 đồng/ha/năm, trong đó những lưu vực có mức cao nhất lên tới gần 144.000 đồng/ha/năm; đối với các lưu vực có mức chi trả thấp, vẫn được hỗ trợ bảo đảm tối thiểu hơn 32.000 đồng/ha/năm. Cùng với việc chi trả DVMTR, toàn tỉnh đã trồng rừng thay thế hơn 7.500 ha, chủ yếu là rừng sản xuất. Toàn bộ diện tích rừng thay thế hiện sinh trưởng, phát triển tốt, đang được chăm sóc, bảo vệ và triển khai đầy đủ các biện pháp phòng cháy, chữa cháy rừng.
'Hạt gạo giữ rừng' nơi phên dậu Tổ quốc
Song song với bảo vệ rừng, xã Na Mèo cũng chú trọng trồng rừng mới, khoanh nuôi tái sinh rừng. Các diện tích rừng sản xuất được quy hoạch rõ ràng, trồng đúng loài cây, đúng kỹ thuật. Dưới tán rừng, một số hộ mạnh dạn trồng cây dược liệu, khai thác lâm sản ngoài gỗ, từng bước mở ra hướng phát triển kinh tế rừng bền vững.
Trong hàng loạt chính sách khuyến khích người dân chăm sóc, bảo vệ, phát triển rừng, "hạt gạo giữ rừng" trở thành điểm nhấn nhân văn trong chính sách lâm nghiệp.
Thực hiện Quyết định số 5402/QĐ-UBND của Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, các hộ tham gia trồng rừng, bảo vệ rừng tại Na Mèo được hỗ trợ gạo theo từng quý. Gạo được chuyển đến tận thôn, bản, cấp phát công khai, minh bạch, đúng đối tượng.
Từ năm 2020- 2025, xã Na Mèo đã tiếp nhận hơn 1.000 tấn gạo hỗ trợ các hộ nghèo nhận khoán bảo vệ rừng; diện tích nhận khoán hằng năm hơn 4.000 ha, có 700 hộ gia đình và cộng đồng tham gia.
Có gạo, người dân không phải đánh đổi rừng lấy cái ăn trước mắt. Khi bụng đã no, họ yên tâm cùng nhau đi tuần rừng, phát dọn thực bì, trực gác những ngày nắng nóng cao điểm. Hạt gạo không chỉ nuôi sống con người mà còn nuôi dưỡng trách nhiệm, ý thức và niềm tin của đồng bào đối với chính sách của Nhà nước.
Cán bộ kiểm lâm phối hợp cùng người dân tuần tra bảo vệ rừng. Ảnh: Quốc Toản.
Nhờ sự đồng hành của các chính sách, ý thức bảo vệ rừng của người dân Na Mèo ngày càng nâng cao. Số vụ vi phạm lâm luật giảm dần qua các năm; công tác phòng cháy chữa cháy rừng được tổ chức chặt chẽ theo phương châm "4 tại chỗ", với sự tham gia tích cực của chủ rừng và các tổ bảo vệ rừng ở cơ sở.
Theo ông Lương Văn Thủy, Chủ tịch UBND xã Na Mèo, trong thời gian tới, địa phương tiếp tục xác định rừng là nguồn lực quan trọng để phát triển sinh kế, giảm nghèo bền vững. Trọng tâm là thực hiện tốt công tác giao khoán, bảo vệ rừng gắn với chính sách chi trả DVMTR, để người dân có thu nhập ổn định và yên tâm giữ rừng lâu dài.
Bên cạnh đó, xã khuyến khích người dân phát triển kinh tế rừng theo hướng bền vững, đúng quy định của pháp luật như trồng rừng sản xuất, trồng cây dược liệu dưới tán rừng, phát triển lâm sản ngoài gỗ; đồng thời vận động thành lập các tổ hợp tác, hợp tác xã lâm nghiệp, tăng cường liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Mục tiêu cuối cùng là để người dân sống được nhờ rừng, làm giàu chính đáng từ rừng.
