REED+ mở đường cho thị trường các-bon rừng
Sau nhiều năm được nhìn nhận chủ yếu dưới góc độ bảo tồn, rừng đang được định vị lại trong chiến lược giảm phát thải của Việt Nam như một nguồn cung tín chỉ các-bon có thể giao dịch. Quá trình này diễn ra song song với lộ trình thực hiện Chương trình "Giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng và suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng các-bon rừng” (gọi tắt là REDD+) và chuẩn bị vận hành thị trường các-bon trong nước.
Rừng ngập mặn được đánh giá là có khả năng hấp thụ các-bon cao hơn rừng trồng cạn từ 3-5 lần. Ảnh: Bảo Thắng.
Theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật năm 2022, lĩnh vực lâm nghiệp được giao nhiệm vụ giảm 32,5 triệu tấn CO₂ tương đương vào năm 2030 bằng nguồn lực trong nước, và có thể đạt tới 46,6 triệu tấn nếu có hỗ trợ quốc tế. Để hiện thực hóa mục tiêu này, REDD+ được lựa chọn là công cụ then chốt nhằm hạn chế mất rừng, suy thoái rừng và gia tăng trữ lượng các-bon rừng.
Việt Nam bắt đầu tham gia REDD+ từ năm 2008, từng bước xây dựng nền tảng thể chế và kỹ thuật thông qua các chương trình hợp tác quốc tế như UN-REDD và Quỹ Đối tác carbon trong lâm nghiệp (FCPF). Trong hơn một thập kỷ, trọng tâm của giai đoạn này là hoàn thiện chiến lược quốc gia, chương trình hành động, hệ thống đo đạc - báo cáo - thẩm tra (MRV) và các yêu cầu đảm bảo an toàn theo chuẩn UNFCCC.
Đến cuối năm 2018, Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương hoàn thiện đầy đủ bốn trụ cột REDD+ theo Khung Warsaw, đồng thời đáp ứng các tiêu chí đảm bảo an toàn Cancun. Đây là điều kiện cần để chuyển từ giai đoạn chuẩn bị sang chi trả dựa trên kết quả, mở đường cho việc lượng hóa và giao dịch các-bon rừng.
Bước ngoặt quan trọng diễn ra năm 2020, khi Việt Nam ký Thỏa thuận chi trả giảm phát thải (ERPA) vùng Bắc Trung Bộ với FCPF thông qua Ngân hàng Thế giới. Trong giai đoạn 2018-2024, Việt Nam phát hành 16,21 triệu tín chỉ các-bon rừng, chuyển nhượng 10,3 triệu tín chỉ và nhận về 51,5 triệu USD. Lượng tín chỉ còn lại, khoảng 5,91 triệu, trở thành phần dự trữ có thể tiếp tục tham gia các cơ chế thị trường trong tương lai.
Trồng rừng gỗ lớn tại tỉnh Lào Cai. Ảnh: Thanh Ngà.
Nâng chất lượng tín chỉ các-bon rừng
Song song với cấp quốc gia, REDD+ được triển khai ở cấp địa phương thông qua Kế hoạch hành động REDD+ cấp tỉnh (PRAP). Đến nay, 20 tỉnh đã ban hành PRAP, tập trung tại các vùng có diện tích rừng lớn như Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và một số tỉnh miền núi phía Bắc. Các kế hoạch này gắn mục tiêu giảm phát thải với quản lý rừng, sinh kế cộng đồng và phát triển kinh tế địa phương.
Từ kết quả ERPA đầu tiên, Việt Nam tiếp tục mở rộng quy mô tham gia thị trường các-bon quốc tế. Chính phủ đã ký Ý định thư với Liên minh LEAF thông qua tổ chức Emergent, dự kiến chuyển nhượng tối thiểu 5,15 triệu tín chỉ các-bon rừng theo tiêu chuẩn TREES. Việc chuẩn bị đàm phán các ERPA mới cho thấy REDD+ không còn là chương trình thí điểm, mà đang vận hành như một cơ chế cung ứng tín chỉ ổn định.
Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị vận hành thị trường các-bon trong nước, vai trò của tín chỉ các-bon rừng ngày càng rõ nét. Nghị định 119/2025/NĐ-CP cho phép các cơ sở phát thải sử dụng tín chỉ các-bon để bù trừ tối đa 30% lượng phát thải vượt hạn ngạch, qua đó mở ra dư địa cầu đáng kể cho tín chỉ các-bon rừng từ REDD+.
Tuy nhiên, những thách thức cũng hiện hữu. Khi cập nhật giai đoạn tham chiếu mới, lượng tín chỉ giảm phát thải có xu hướng giảm, trong khi tín chỉ tăng hấp thụ đòi hỏi đầu tư lớn và đáp ứng yêu cầu kỹ thuật cao. Bên cạnh đó, cơ chế định giá tín chỉ các-bon trong nước chưa hoàn thiện, khiến việc giao dịch có nguy cơ chưa phản ánh đầy đủ giá trị của các-bon rừng.
Dù vậy, với nền tảng thể chế đã được kiểm chứng qua các cơ chế chi trả quốc tế, Việt Nam đang sở hữu lợi thế. Rừng không còn dừng ở công cụ bảo vệ môi trường, mà đang được tích hợp vào cấu trúc thị trường các-bon như một nguồn cung tín chỉ có khả năng tạo dòng tài chính dài hạn cho bảo vệ và phát triển rừng trong giai đoạn tới.
