Mùa khô, nguy cơ cháy rừng đang ở mức rất cao, lực lượng kiểm lâm thường xuyên kiểm tra, giám sát. Ảnh: Hải Nam
Nguy cơ cháy rừng rất cao
Biến đổi khí hậu cực đoan đang đẩy miền Bắc vào tình trạng hạn hán kéo dài, nắng nóng gay gắt, thời tiết hanh khô kỷ lục. Vào thời điểm này, nhiều cánh rừng ở khu vực miền núi phía Bắc đang đối mặt với nguy cơ thảm họa kép: phá rừng trái phép diễn biến tinh vi và cháy rừng bùng phát.
Từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận hàng trăm vụ cháy rừng, tập trung chủ yếu ở miền Bắc với thiệt hại hàng trăm hecta, thậm chí có vụ gây tử vong. Chỉ trong nửa đầu tháng 1/2025, gần chục vụ cháy rừng đã xảy ra ở Bắc Bộ; đến tháng 4, hàng trăm điểm cháy được phát hiện qua vệ tinh, nhiều địa phương như Bắc Kạn cũ, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Quảng Ninh liên tiếp báo động cấp cực kỳ nguy hiểm (cấp V). Tỷ lệ xử lý các vụ cháy rừng vẫn thấp dưới 50% do khó xác định đối tượng, trong khi vật liệu dễ cháy tích tụ dày đặc sau băng giá và hạn hán.
Song song đó, nạn phá rừng trái phép vẫn còn khá phổ biến. Theo Chi cục Kiểm lâm vùng I, chỉ trong 11 tháng của năm 2025, toàn vùng phát hiện 2.007 vụ vi phạm lâm nghiệp, trong đó phá rừng chiếm hơn 55% (1.105 vụ). Hành vi phá rừng ngày càng tinh vi, quy mô nhỏ lẻ nhưng xuất phát từ sức ép đất sản xuất và giá trị lâm sản cao, gây mất rừng tự nhiên, suy giảm đa dạng sinh học, tăng nguy cơ lũ quét, sạt lở đất.
Vấn nạn này gây ra những hệ lụy khôn lường: Mất rừng đồng nghĩa với lũ ống lũ quét thường xuyên hơn, nguồn nước cạn kiệt, không khí ô nhiễm, đe dọa trực tiếp sinh kế hàng triệu đồng bào dân tộc thiểu số miền núi. Chỉ một hành vi vô ý – vứt tàn thuốc lá, đốt tổ ong, đốt nương rẫy thiếu kiểm soát cũng có thể gây thảm họa thiêu rụi hàng nghìn hecta, đe dọa tính mạng các lực lượng chữa cháy.
Giải pháp cấp bách và đồng bộ
Để ứng phó hiệu quả mùa khô 2025-2026, Chi cục Kiểm lâm vùng I cùng các lực lượng chức năng đang triển khai quyết liệt các biện pháp “không kể mùa”, tập trung phòng ngừa và xử lý kịp thời.
Trong đó, duy trì cảnh báo nguy cơ cháy rừng hàng tuần, kể cả ngày lễ Tết; theo dõi chặt chẽ điểm cháy qua vệ tinh, chuyển thông tin ngay cho địa phương xác minh, xử lý. Đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng tại cộng đồng, đặc biệt đồng bào miền núi: Hướng dẫn tuân thủ nghiêm quy định đốt thực bì, không sử dụng lửa bừa bãi trong sinh hoạt, sản xuất nương rẫy.
Bố trí lực lượng ứng trực 24/7 mùa cao điểm; tăng cường tuần tra, chốt chặn tại vùng trọng điểm; sẵn sàng huy động phương tiện chữa cháy tại chỗ. Đôn đốc nghiêm ngặt địa phương, chủ rừng thực hiện trách nhiệm phòng cháy chữa cháy; xử lý nghiêm minh các vụ vi phạm, đồng thời phục hồi rừng sau cháy hoặc phá. Áp dụng công nghệ hiện đại: Giám sát vệ tinh, flycam tuần tra; phối hợp liên ngành với công an, quân đội để hỗ trợ chữa cháy lớn.
Lực lượng kiểm lâm thường xuyên kiểm tra, giám sát công tác phòng chống cháy rừng. Ảnh: Hải Nam.
Quan trọng nhất là gắn bảo vệ rừng với sinh kế bền vững cho cộng đồng: Hoàn thiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng công bằng hơn; phát triển thị trường tín chỉ carbon rừng; khuyến khích trồng dược liệu dưới tán rừng, nông lâm kết hợp và du lịch sinh thái. Khi người dân có thu nhập ổn định từ rừng mà không cần phá, sức ép vi phạm sẽ giảm mạnh. Đồng thời, tăng đầu tư cho lực lượng kiểm lâm cơ sở: Nâng lương, trang bị hiện đại, đào tạo chuyên sâu để họ yên tâm bám rừng.
Bảo vệ rừng là trách nhiệm của toàn xã hội
Ngành lâm nghiệp những năm qua được Đảng, Nhà nước và xã hội quan tâm đặc biệt, pháp luật ngày càng hoàn thiện. Tuy nhiên, đời sống người dân phụ thuộc rừng còn khó khăn, gây sức ép lớn đến bảo vệ rừng. Ông Trần Văn Triển, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm vùng I cho biết, chúng tôi mong muốn có thêm cơ chế, chính sách nâng cao quản lý, bảo vệ rừng; phát triển kinh tế lâm nghiệp gắn với sinh kế người dân; xây dựng lực lượng kiểm lâm đủ số lượng, tốt chất lượng, yên tâm gắn bó với rừng từ gốc.
Kỳ vọng các chính sách sẽ tập trung mạnh mẽ hơn vào việc gắn kết bảo vệ rừng với cải thiện sinh kế bền vững cho cộng đồng, đặc biệt đồng bào dân tộc thiểu số sống gần rừng ở miền Bắc. Ví dụ, Chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững giai đoạn 2021-2025 (Quyết định 809/QĐ-TTg) và Chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam 2021-2030 đã nhấn mạnh việc nâng cao thu nhập từ dịch vụ môi trường rừng, trồng rừng gỗ lớn, lâm sản ngoài gỗ và du lịch sinh thái. Những nguồn thu này cần được chi trả trực tiếp, công bằng hơn cho người dân tham gia khoanh nuôi, bảo vệ rừng, giúp họ có động lực thực sự "giữ rừng như giữ nhà".
Bảo vệ rừng gắn với sinh kế của người dân luôn là bài toán cần giải quyết và nâng cao trách nhiệm của toàn xã hội. Ảnh: Hải Nam.
Bên cạnh đó, việc phát triển thị trường tín chỉ carbon rừng là cơ hội lớn. Với thỏa thuận chuyển nhượng tín chỉ carbon qua chương trình LEAF và FCPF, cùng dự thảo Nghị định về dịch vụ hấp thụ, lưu giữ carbon rừng đang hoàn thiện năm 2025. Nhà nước sớm ban hành cơ chế rõ ràng để chủ rừng, cộng đồng nhận lợi ích trực tiếp từ bán tín chỉ, tái đầu tư vào trồng dược liệu dưới tán rừng hoặc nông lâm kết hợp. Điều này không chỉ giảm phá rừng trái phép mà còn tạo việc làm ổn định, nâng cao đời sống, giảm sức ép đất sản xuất.
Cuối cùng, cần tăng cường đầu tư cho lực lượng kiểm lâm cơ sở: nâng lương, trang bị hiện đại, đào tạo chuyên sâu để họ yên tâm bám rừng. Chỉ khi người dân có sinh kế bền vững từ rừng và lực lượng quản lý mạnh mẽ, chúng ta mới thực sự giữ được những cánh rừng trước biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.
Bảo vệ rừng trong mùa khô không chỉ là trách nhiệm của lực lượng kiểm lâm mà cần sự chung tay từ cộng đồng. Với các giải pháp đồng bộ và ý thức cao, chúng ta có thể giảm thiểu thách thức, giữ gìn hệ sinh thái rừng bền vững bởi rừng chính là nguồn sống, là lá chắn chống thiên tai, là tương lai cho thế hệ mai sau, ông Trần Văn Triển, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm vùng I.
