Ngành dừa vẫn yếu ở khâu chế biến sâu
Ngày 6/11, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Trồng trọt và BVTV, Trường Đại học Trà Vinh, Hiệp hội Dừa Việt Nam cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh ĐBSCL tổ chức Diễn đàn “Truyền thông quản lý sức khỏe cây dừa Việt Nam đáp ứng yêu cầu sản xuất gắn với người tiêu dùng”.
Ông Trần Văn Cao (Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường), ông Nguyễn Quý Dương (Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và BVTV) và PGS.TS Nguyễn Minh Hòa, Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh chủ trì phiên thảo luận. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
PGS.TS Nguyễn Minh Hòa, Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh cho biết, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia có diện tích và sản lượng dừa lớn nhất thế giới, trong đó riêng khu vực ĐBSCL chiếm khoảng 80%. Tuy nhiên, ngành hàng dừa đang phải đối mặt với nhiều thách thức như biến đổi khí hậu, sâu bệnh và các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe. Vì vậy, Diễn đàn được tổ chức nhằm quy tụ các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và nông dân cùng tìm kiếm giải pháp phát triển bền vững, hướng tới xuất khẩu.
Theo bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, dừa là cây công nghiệp lâu năm có diện tích lớn thứ tư ở nước ta với hơn 200.000 ha. Mười năm trước, cây dừa gần như chưa có vị thế trên bản đồ xuất khẩu, nhưng nhờ nỗ lực của người trồng và doanh nghiệp, ngành dừa đã phát triển mạnh mẽ. Đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm từ dừa đã tiến gần mốc 1 tỷ USD. Cũng trong năm này, cây dừa được Bộ NN-PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đưa vào Đề án phát triển cây công nghiệp chủ lực quốc gia.
Các đại biểu tham quan các gian hàng tại Diễn đàn. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Ông Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long cho biết, tỉnh hiện có gần 120.000 ha dừa với khoảng 22 triệu cây, chiếm hơn 50% diện tích dừa cả nước, mang lại thu nhập ổn định cho khoảng 270.000 hộ dân. Vĩnh Long đang tập trung xây dựng chuỗi giá trị ngành hàng dừa thông qua chuyển giao kỹ thuật, cải tạo vườn kém hiệu quả, phát triển mô hình xen canh, chế biến và tiêu thụ sản phẩm theo hướng hữu cơ, đồng thời cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu. Tuy nhiên, sản xuất dừa của tỉnh vẫn còn manh mún, mỗi hộ chỉ có trung bình 0,3 - 0,4 ha, trong đó mới khoảng 30% diện tích có liên kết sản xuất. Tác động của hạn hán, ngập úng, triều cường và xâm nhập mặn cũng khiến năng suất và chất lượng dừa sụt giảm rõ rệt.
“Ngành hàng dừa hiện còn yếu ở khâu chế biến sâu, công nghệ bảo quản lạc hậu, giá nguyên liệu biến động mạnh khiến doanh nghiệp dễ thua lỗ. Các thị trường xuất khẩu lớn như Mỹ, EU, Trung Quốc lại liên tục nâng tiêu chuẩn kỹ thuật, đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ hơn để thích ứng và phát triển bền vững”, ông Huệ nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch thông tin, hiện chỉ khoảng 30% sản phẩm dừa được chế biến sâu theo chuỗi giá trị. Các mặt hàng chủ yếu gồm nước dừa, sữa dừa, dầu dừa, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa, bánh dừa, than hoạt tính từ gáo dừa cùng các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và vật liệu từ xơ dừa. Một số công nghệ tiên tiến như tiệt trùng UHT, đóng gói vô trùng hay tách chiết dầu tinh khiết bằng công nghệ ly tâm lạnh đã được ứng dụng, song phần lớn thiết bị vẫn phải nhập khẩu.
Sản xuất dừa đang chuyển mạnh sang hướng hữu cơ, nâng cao giá trị gia tăng. Ảnh: Minh Đãm.
Để nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh, ông Tuấn cho rằng cần xác định rõ sản phẩm chủ lực, quy mô và định hướng phát triển phù hợp với từng vùng sinh thái, đồng thời đánh giá kỹ nguồn nguyên liệu, khả năng đầu tư và thị trường tiêu thụ. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần được tư vấn, hỗ trợ lựa chọn công nghệ, thiết bị và xây dựng nhà máy chế biến đạt chuẩn quốc tế nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của các thị trường lớn như Mỹ, EU và Nhật Bản.
Tại Diễn đàn, nhiều đơn vị đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành hàng dừa Việt Nam. Theo đó, Báo Nông nghiệp và Môi trường đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác với Trường Đại học Trà Vinh. Trường Đại học Trà Vinh cũng ký kết hợp tác với Hiệp hội Dừa Việt Nam, Hiệp hội Dừa Bến Tre và Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex).
Ứng dụng công nghệ để nâng cao giá trị cây dừa
Theo bà Huỳnh Thị Ngọc Diễm, Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và BVTV phía Nam (Cục Trồng trọt vả BVTV), để nâng cao chất lượng vùng nguyên liệu dừa, cần triển khai đồng bộ các giải pháp từ kỹ thuật đến tổ chức sản xuất. Trọng tâm trước hết là ứng dụng công nghệ tiên tiến như tưới nhỏ giọt, cảm biến độ ẩm, tưới tự động và phát triển giống dừa năng suất cao, kháng bệnh tốt.
Song song đó, cần tăng cường đào tạo, tập huấn cho nông dân về kỹ thuật canh tác, quản lý vườn hiệu quả; thúc đẩy liên kết sản xuất, xây dựng hợp tác xã gắn với doanh nghiệp chế biến để bảo đảm đầu ra ổn định. Bà cũng nhấn mạnh cần đẩy mạnh canh tác bền vững, ưu tiên sử dụng phân bón hữu cơ và tác nhân sinh học thay thế thuốc hóa học nhằm bảo vệ tài nguyên đất và nước, đồng thời chú trọng xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm dừa vùng ĐBSCL ra thị trường quốc tế.
Ngành hàng dừa Việt Nam hiện đã trở thành ngành hàng tỷ đô. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Bà Diễm đặc biệt lưu ý việc triển khai quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM), mô hình kết hợp đồng bộ giữa các biện pháp giống, canh tác, sinh học và hóa học. Trong đó khuyến khích thả thiên địch tự nhiên như ong ký sinh, bọ đuôi kìm, kiến vàng; sử dụng nấm xanh, nấm trắng để kiểm soát sâu hại, giảm phụ thuộc vào thuốc BVTV.
Việc tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” trong sử dụng thuốc BVTV cũng được xem là yêu cầu bắt buộc đối với các vùng dừa phục vụ xuất khẩu. Theo bà Diễm, áp dụng IPHM sẽ giúp cây dừa phát triển ổn định, tăng năng suất và chất lượng trái, đồng thời đáp ứng tốt các tiêu chuẩn an toàn, truy xuất nguồn gốc và yêu cầu thị trường xuất khẩu, góp phần hình thành chuỗi giá trị dừa bền vững cho khu vực ĐBSCL.
Chia sẻ về định hướng nghiên cứu và phát triển ngành hàng dừa thời gian tới, ông Nguyễn Ngọc Trai, đại diện Viện Dừa ĐBSCL cho rằng cần ưu tiên ứng dụng công nghệ sinh học, đặc biệt là công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật và sinh học phân tử trong chọn tạo giống dừa chất lượng cao, thích ứng với biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. Đồng thời cần tập trung nguồn lực nghiên cứu các giải pháp phòng trừ dịch hại theo hướng an toàn sinh học, phát triển công nghệ chế biến sâu để khai thác các hoạt chất sinh học quý từ dừa và dừa sáp, qua đó nâng cao giá trị và tính bền vững của chuỗi sản xuất.
Cây dừa vẫn còn tiềm năng phát triển rất lớn tại nước ta. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.
Song song với nghiên cứu, ông Trai đề xuất hỗ trợ doanh nghiệp trong thương mại hóa sản phẩm chế biến từ dừa, phát triển mô hình nông nghiệp tuần hoàn bằng cách tận dụng phụ phẩm từ chế biến dừa để sản xuất phân bón hữu cơ cho vườn dừa canh tác hữu cơ. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong canh tác, giám sát sâu bệnh và dự báo môi trường cũng được chuyên gia đánh giá là hướng đi mới giúp ngành hàng dừa Việt Nam tiến tới hiện đại hóa, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả, phát triển bền vững.
Theo ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và BVTV, ngành hàng dừa Việt Nam hiện đã trở thành ngành hàng tỷ đô, giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu nông nghiệp và xuất khẩu quốc gia. Dù đạt được nhiều thành tựu, ngành hàng dừa vẫn còn dư địa lớn để phát triển, đặc biệt trong việc nâng cao giá trị gia tăng, đa dạng hóa sản phẩm và đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất.
