Kho báu của núi rừng
Có thể nói Vườn quốc gia Ba Vì và vùng phụ cận là nơi có hệ thống cây thuốc Nam phong phú bậc nhất Việt Nam với hàng trăm loài dược liệu quý như cà gai leo, lá khôi, thìa canh, dây gắm, huyết đằng, củ dòm, dào xị, đìa sản, đìa ùi, xạ đen, kim ngân, tam thất, diệp hạ châu… Đó chính là những nguyên liệu quý cho các bài thuốc gia truyền của người Dao dùng để chữa nhiều loại bệnh về thận, xương khớp, dạ dày, ngoài da…
Nếu như trước đây các ông lang, bà lang bốc thuốc, cứu người tại gia kiểu tự phát thì giờ đây đã thành lập các hợp tác xã (HTX), doanh nghiệp quy mô. Nếu như trước đây các loại dược liệu chỉ được sơ chế đơn giản là băm chặt rồi nấu lấy nước tắm hoặc uống thì ngày nay đã được chế biến thành nhiều loại tiện dụng, dễ bảo quản, dễ sử dụng như thuốc khô, cao, thuốc nhỏ, thuốc đắp, thuốc bột…
Một số cơ sở còn đóng gói, gắn nhãn mác, mã QRcode, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình. Chuyên nghiệp nhất phải kể đến là HTX Nam dược Tản Viên Sơn do bà Lăng Thị Châm làm Chủ tịch Hội đồng quản trị. Nhà máy chế biến dược liệu đạt chuẩn GMP của bà hiện đang bào chế ra nhiều loại thuốc, thực phẩm chức năng từ phòng chữa bệnh tới bồi bổ cơ thể, làm đẹp, đáp ứng nhu cầu phong phú của người tiêu dùng. Để chủ động về nguồn nguyên liệu đầu vào, bà đã liên kết với nông dân trồng được nhiều ha dược liệu.
Thu hái cà gai leo. Ảnh: Nguyễn Thị Thắm.
Một điển hình khác là HTX Bảo tồn và Phát triển Dược liệu Sóc Sơn của bà Nguyễn Thị Tuyền ở xã Trung Giã. Trà hoa vàng Camellia hakodae là loài đặc hữu của Việt Nam hiện mới chỉ tìm thấy ở vườn Quốc gia Tam Đảo đã được bà nghiên cứu, thu thập, chọn lọc, đánh giá đặc điểm sinh học, quy trình nhân giống hữu tính, phân tích thành phần hoá học, hoạt tính sinh học của lá, của hoa… Từ đó, một vườn trà hoa vàng có diện tích 10 ha được hình thành, đạt cả tiêu chuẩn nông nghiệp hữu cơ của Việt Nam lẫn Nhật Bản, vừa mang lại hiệu quả kinh tế vừa tăng tính đa dạng của hệ sinh thái rừng nơi đây.
Không chỉ trồng các loại cây dược liệu truyền thống, HTX còn trồng giống dược liệu mới nhập nội là cây ngưu bàng, từ đó tạo ra sản phẩm xì dầu đỗ đen ngưu bàng. Với năng suất trung bình 400kg/sào, sau khi trừ chi phí, ước tính lợi nhuận thu được 15- 20 triệu đồng/sào, gấp nhiều lần so với lúa hay rau màu.
Phát triển các vùng trồng dược liệu chuyên canh
Trong Quyết định 4537 của UBND TP Hà Nội có nêu rõ định hướng xây dựng chi tiết vùng sản xuất chuyên canh tập trung cho từng loài dược liệu ở từng xã, gắn với xây dựng hệ thống thu mua, bảo quản, sơ chế, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Thực hiện chuyển đổi diện tích cây trồng kém hiệu quả sang trồng dược liệu theo chuỗi giá trị trên cơ sở khai thác lợi thế về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên. Chế biến sâu, tạo ra những sản phẩm dược liệu có giá trị gia tăng lớn, đồng thời phát triển du lịch sinh thái trải nghiệm, du lịch sức khỏe.
Đồng thời, hỗ trợ lập hồ sơ quản lý, cấp mã số vùng trồng và truy xuất nguồn gốc đối với các diện tích trồng cây dược liệu chuyên canh tập trung. Hỗ trợ thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc các sản phẩm dược liệu có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý, điều hành từ khâu nuôi trồng đến khai thác, chế biến. Xây dựng và triển khai các đề tài khoa học công nghệ về nghiên cứu chọn tạo giống, công nghệ sản xuất giống; quy trình công nghệ trồng cho năng suất, chất lượng cao, chống chịu sâu, bệnh hại từ nguồn gen cây thuốc quý, lợi thế ở địa phương và nhập nội nguồn gen, giống cây dược liệu tiên tiến.
Từng bước thực hiện nuôi trồng và thu hái dược liệu theo nguyên tắc GACP-WHO và thực hành sản xuất, chế biến dược liệu theo tiêu chuẩn GMP- WHO nhằm tạo ra sản phẩm chất lượng, an toàn, có khả năng cạnh tranh.
Chế biến trà túi lọc. Ảnh: Nguyễn Thị Thắm.
Mới đây nhất, Nghị định số 183 của Chính phủ ra đời hứa hẹn sẽ thúc đẩy phát triển ngành dược liệu của cả nước theo hướng quy hoạch, kiểm soát và gắn với bảo tồn rừng. Theo ông Nguyễn Tiến Lâm, Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Hà Nội, thành phố đã ban hành văn bản yêu cầu các xã có rừng tổ chức tuyên truyền, phổ biến nội dung của Nghị định 183 tới các chủ rừng. Đồng thời, các xã có rừng phải rà soát, đề xuất những loài cây dược liệu phù hợp với điều kiện sinh thái và thị trường, thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất.
Hướng đi chung của Hà Nội là không phát triển sản xuất nhỏ lẻ kiểu nông hộ mà liên kết thành HTX, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định gắn với doanh nghiệp chế biến. Chỉ khi làm được như vậy mới gia tăng giá trị cho cây dược liệu cũng như đảm bảo sự phát triển kinh tế bền vững cho người tham gia vào chuỗi. Thành phố ưu tiên phát triển các cây dược liệu phù hợp với điều kiện tự nhiên, điều kiện thâm canh của người dân tại địa phương; cây có giá trị kinh tế cao, thị trường có nhu cầu tiêu thụ, có các doanh nghiệp thực hiện liên kết bao tiêu sản phẩm và là các loại dược liệu có thể xuất khẩu trong tương lai; cây thuốc có tầm nhìn là sản phẩm chính để phát triển nuôi trồng cho giai đoạn tới.
Cụ thể tập trung vào 16 loại cây dược liệu sau: trà hoa vàng; kim ngân hoa; đinh lăng; cà gai leo; xạ đen; râu mèo; sâm Bố Chính; hương nhu; cỏ ngọt; thanh hao; húng quế; bạc hà; cúc chi; nghệ vàng; gừng; đông trùng hạ thảo. Ngoài các loài cây dược liệu được lựa chọn và ưu tiên phát triển nêu trên, tùy theo lợi thế và điều kiện thực tế mà các địa phương có thể lựa chọn, phát triển các loài dược liệu khác có thế mạnh và giá trị kinh tế, có đầu ra cho sản phẩm và phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại các tiểu vùng sinh thái của địa phương, như thìa canh, khôi tía, tràm, nhân trần, chè vằng, đu đủ đực, mùi già, diếp cá, rau má, sâm, sương sáo…
Hiện đã có trên 250 ha dược liệu được trồng trên địa bàn TP Hà Nội, tập trung chủ yếu tại các huyện cũ như Ba Vì, Sóc Sơn, Phú Xuyên, Đông Anh, Quốc Oai, Chương Mỹ với nhiều chủng loại như cà gai leo, kim ngân hoa, đinh lăng, chè hoa vàng… Thành phố cũng lên kế hoạch mỗi năm tổ chức nhiều lớp tập huấn về quản lý, thực hành trồng, thu hái dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới; về cách phòng trừ sâu bệnh hại cho cây dược liệu; về cách tạo dựng mối liên kết bền vững giữa người trồng dược liệu và doanh nghiệp chế biến dược liệu.
Trang thông tin có sự phối hợp của Trung tâm Khuyến nông Hà Nội
