Xuất khẩu thủy sản 9 tháng đạt 8,11 tỷ USD

Có thể đạt 10 tỷ USD năm 2025, nhưng nhiều khó khăn trong năm 2026

Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), ước tính xuất khẩu thủy sản của Việt Nam 9 tháng đầu năm 2025 đạt 8,11 tỷ USD, tăng 12,3% so với 9 tháng năm 2024.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) dự báo, xuất khẩu thủy sản Việt Nam 2025 đang tiến gần cột mốc 10 tỷ USD - một thành tích đáng ghi nhận. Nhưng đằng sau sự tăng trưởng ấy, thách thức về thuế quan, rào cản kỹ thuật và các quy định quốc tế đang phủ bóng đen trong năm 2026.

Đặc biệt tại thị trường Hoa Kỳ, thuế đối ứng 20% khiến thủy sản Việt Nam kém cạnh tranh hơn so với Thái Lan, Indonesia hay Ecuador. Ngành tôm còn đứng trước nguy cơ bị áp thuế chống bán phá giá cao trong đợt rà soát POR19.

Đáng lo ngại hơn, từ ngày 1/1/2026, Hoa Kỳ sẽ cấm nhập khẩu hải sản từ 12 nghề cá của Việt Nam không được công nhận tương đương theo Đạo luật Bảo vệ động vật có vú biển (MMPA), có thể làm mất đi hơn 500 triệu USD kim ngạch mỗi năm.

Bên cạnh đó, thẻ vàng khai thác thủy sản bất hợp pháp, không theo quy định và không báo cáo (IUU) vẫn chưa được gỡ bỏ, cộng thêm các quy định mới về kích thước tối thiểu cá ngừ vằn và cấm trộn lẫn nguyên liệu khiến nhiều doanh nghiệp khó xoay xở nguồn hàng hợp pháp.

Trước rủi ro hiện hữu, nhiều doanh nghiệp đã tính đến việc đa dạng hóa thị trường, hướng sang châu Á, Trung Đông và Nam Mỹ. Tuy nhiên, việc mở rộng thị trường là câu chuyện dài hạn, trong khi Hoa Kỳ vẫn là thị trường số 1.

Do đó, VASEP cho rằng, để duy trì vị thế, ngành thủy sản cần đẩy nhanh tiến độ gỡ “thẻ vàng” IUU, đồng thời chủ động tháo gỡ các rào cản tại thị trường Hoa Kỳ. Nếu không, sau một năm 2025 tăng trưởng, ngành có thể sẽ phải đối diện với nhiều thách thức trong năm 2026.

Ba kiến nghị chiến lược để gỡ nút thắt, đưa ngành thủy sản phát triển bền vững

Tại Phiên họp lần thứ 14, Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU, Tổng Thư ký VASEP Nguyễn Hoài Nam kiến nghị 3 giải pháp không chỉ mang tính xử lý tình huống trước mắt, mà còn định hình cho một chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam theo hướng minh bạch, bền vững và hội nhập sâu rộng.

Thứ nhất, đẩy nhanh số hóa, chìa khóa minh bạch hóa và kiểm soát hiệu quả. VASEP bày tỏ sự đồng thuận cao với quan điểm từ Bộ Quốc phòng về việc phải coi số hóa là trục xương sống trong quản lý nghề cá hiện đại. Trong bối cảnh nguồn lực nhân lực, vật lực của các địa phương còn hạn chế, việc chuyển từ “quản lý thủ công” sang nền tảng số chính là giải pháp để giảm tải áp lực, tháo gỡ được các nút thắt và nâng cao hiệu quả.

Số hóa không chỉ giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng, từ khai thác, cập cảng, thu mua đến chế biến và xuất khẩu, mà còn là công cụ hữu hiệu để “khóa chặt” các kẽ hở trong thực thi pháp luật, giảm thiểu gian lận, tạo dựng niềm tin vững chắc với đối tác quốc tế. Đây chính là nền tảng quan trọng để hiện thực hóa cam kết “không đánh đổi uy tín quốc gia vì cảnh báo thẻ vàng IUU kéo dài”.

Thứ hai, mở rộng danh sách các cảng cá đạt chuẩn và được chỉ định, khơi thông điểm nghẽn đầu vào. Một thực tế đáng lo ngại hiện nay là, dù Việt Nam có hàng vạn tàu cá, nhưng chỉ đang hiện có 51 cảng cá được chỉ định, đủ điều kiện pháp lý và nguồn lực, cơ sở vật chất để thực hiện nhiệm vụ.

Điều này tạo ra tình trạng nghẽn, như “thắt nút cổ chai”, khiến mới chỉ có tỷ lệ không lớn nguyên liệu hải sản khai thác được kiểm soát phù hợp qua cảng chỉ định, phần lớn còn lại là qua các cảng, các bến cá chưa đạt chuẩn. Điểm “nghẽn” này khiến nhiều tàu cá dù tuân thủ quy định vẫn không thể cập bến chỉ định, dẫn đến việc hàng hóa không đủ điều kiện xuất khẩu.

VASEP đánh giá cao và ủng hộ mạnh mẽ kiến nghị của lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong thời gian qua về việc cần ưu tiên đầu tư, nâng cấp hạ tầng, nguồn lực cảng cá tại các địa phương để có thêm nhiều cảng cá đạt chuẩn và được chỉ định.

Đây không chỉ là bài toán kỹ thuật, nâng cao năng lực nghề cá mà còn là bước then chốt để hoàn thiện chuỗi giám sát nghề cá - từ khâu đầu vào, góp phần bảo đảm tính pháp lý và hợp lệ cho từng lô hàng trên thị trường quốc tế.

Thứ ba, hoàn thiện khung pháp lý, tránh tình trạng “đúng cũng thành sai”. Từ năm 2017 đến nay, hệ thống pháp luật liên quan đến quản lý nghề cá và khai thác thủy sản đã được sửa đổi, bổ sung, cập nhật tạo ra khung pháp lý khá đầy đủ để quản lý nghề cá tốt hơn.

Tuy nhiên, trước các yêu cầu của hội nhập và các điều chỉnh của thực tiễn, nhiều vấn đề quan trọng hoặc cấp bách khi được nhận diện hoặc rà soát đã không được sửa đổi, bổ sung kịp thời và hiệu quả ở các quy định pháp lý cụ thể. Việc này gây ra những hiệu ứng tác động tiêu cực ngay đến sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và ngư dân, hoặc mất đi các cơ hội thị trường tốt cho sản phẩm hải sản của Việt Nam.

Đơn cử như mặt hàng con ruốc biển, một đặc sản ven biển Nam bộ đã và đang có nhu cầu lớn của thị trường EU, hiện đang “mắc cạn” chưa xuất khẩu được vì thiếu hướng dẫn pháp lý liên quan đến hoàn thiện giấy tờ theo quy định EU.

Tương tự, vấn đề quy định bất cập về “kích thước khai thác tối thiểu” tại Nghị định 37/2024 khiến cá ngừ vằn, cá ngừ vây vàng do ngư dân khai thác không thể đủ điều kiện xác nhận để xuất khẩu được.

VASEP kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng các đơn vị liên quan chủ động và kịp thời việc rà soát, cập nhật và hoàn thiện các khung pháp lý để bảo đảm tính tuân thủ pháp luật, phù hợp với thông lệ quốc tế và không đánh mất cơ hội của doanh nghiệp.