Sau gần 8 năm kiên trì hành động, Việt Nam đã và đang khẳng định quyết tâm chính trị cao cùng sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống trong việc gỡ bỏ cảnh báo “thẻ vàng” về khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU).
Những nỗ lực toàn diện ấy chính là cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế, đồng thời là cơ sở để Việt Nam bày tỏ mong muốn được Liên minh châu Âu (EU) ghi nhận, cùng thúc đẩy một giai đoạn hợp tác mới, công bằng và bền vững vì lợi ích chung.
Thống nhất ý chí, quyết liệt hành động từ Trung ương đến địa phương
Cảnh báo “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC) đối với hải sản khai thác từ năm 2017 không chỉ là lời nhắc nhở, mà còn là bước ngoặt buộc Việt Nam phải hành động mạnh mẽ, đồng bộ để tái thiết nghề cá theo hướng minh bạch, bền vững và hội nhập quốc tế.
Kể từ đó đến nay, sau gần 8 năm Việt Nam bị cảnh báo “thẻ vàng” IUU, qua 4 lần thanh tra, EC đã ghi nhận quá trình gỡ “thẻ vàng” của Việt Nam đang đi đúng hướng, có sự cải thiện tích cực. Điều này minh chứng rằng, từ chính sách đến thực tiễn, Việt Nam đã biến sức ép thành động lực cải cách. Đó cũng là minh chứng rõ ràng cho sự đồng thuận chính trị và tinh thần quyết liệt không lùi bước. Sự kiên trì ấy thể hiện tầm nhìn chiến lược, vừa đáp ứng yêu cầu hội nhập, vừa bảo vệ sinh kế và uy tín quốc gia.
Thủ tướng chủ trì Phiên họp 14 Ban Chỉ đạo chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, ngày 23/9/2025. Ảnh: VGP/Nhật Bắc.
Về khung pháp lý, Việt Nam đã ban hành Luật Thủy sản năm 2017, 8 thông tư, 1 thông tư sửa đổi, gần đây đã sửa đổi Nghị định số 42/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản và Nghị định số 26/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản thành Nghị định số 37/2024/NĐ-CP và Nghị định số 38/2024/NĐ-CP; sửa Thông tư số 23/2018/TT-BNNPTNT của Bộ NN-PTNT quy định về đăng kiểm viên tàu cá; công nhận cơ sở đăng kiểm tàu cá; bảo đảm an toàn kỹ thuật tàu cá, tàu kiểm ngư; đăng ký tàu cá, tàu công vụ thủy sản; xóa đăng ký tàu cá và đánh dấu tàu cá thành Thông tư số 06/2024/TT-BNNPTNT để rà soát quản lý đội tàu một cách toàn diện và triệt để hơn.
Mỗi văn bản sửa đổi không chỉ khắc phục hạn chế mà còn tạo bước tiến mới về quản lý nghề cá theo chuẩn mực quốc tế. Đây chính là nền tảng pháp lý vững chắc để đưa nghề cá Việt Nam bước vào quỹ đạo phát triển minh bạch, bền vững.
Đảng và Nhà nước cũng đã tăng cường chỉ đạo mạnh mẽ. Sau Văn bản số 81-CV/TW ngày 20/3/2020 của Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện hiệu quả công tác phòng, chống khai thác IUU đã có Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản; tiếp theo là Nghị quyết số 52/NQ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động và Kế hoạch của Chính phủ triển khai thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản; và Nghị quyết số 04/2024/NQ-HĐTP, ngày 12/6/2024 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi liên quan đến khai thác, mua bán, vận chuyển trái phép thủy sản, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/8/2024. Chuỗi chỉ đạo này khẳng định, chống khai thác IUU là nhiệm vụ chính trị sống còn, gắn liền với danh dự và uy tín quốc gia. Nó cũng thể hiện sự kiên định trong cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.
Hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, thể chế ngày càng siết chặt
Khi EC đưa ra cảnh báo “thẻ vàng” vào tháng 10/2017, đó không chỉ là tín hiệu cảnh báo, mà còn là bước ngoặt buộc Việt Nam phải hành động mạnh mẽ hơn trong quản lý nghề cá.
Xác định đây là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để cải cách, năm 2019 Chính phủ đã ban hành Quyết định số 596/QĐ-TTg thành lập Ban Chỉ đạo Quốc gia chống khai thác IUU. Sự ra đời của Ban Chỉ đạo không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị cao mà còn cho thấy cách tiếp cận bài bản, có tổ chức trong nỗ lực gỡ “thẻ vàng”.
Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng phát biểu tại Phiên họp 14 Ban Chỉ đạo chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, ngày 23/9/2025. Ảnh: VGP/Nhật Bắc.
Từ khi thành lập đến nay, Ban Chỉ đạo đã có 14 phiên họp chính thức. Việc duy trì kiểm điểm thường xuyên thể hiện rõ thái độ quyết liệt, không chấp nhận sự trì hoãn. Mỗi phiên họp không chỉ là nơi đánh giá mà còn là cơ chế để thúc đẩy hành động thực chất từ Trung ương tới địa phương.
Phiên họp lần thứ 14 diễn ra ngày 23/9/2025 có sự tham dự của lãnh đạo Chính phủ, các Bộ, ngành và 21 tỉnh, thành phố ven biển. Không khí làm việc nghiêm túc, sát sao đã phản ánh quyết tâm cao nhất từ Trung ương tới địa phương. Điều này cho thấy, nỗ lực gỡ “thẻ vàng” không chỉ ở trên giấy mà đang hiện hữu trong từng hành động cụ thể.
Theo đánh giá tại phiên họp, những năm qua, ngành thủy sản tiếp tục là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam. Sau gần 8 năm triển khai các biện pháp chống khai thác IUU và khuyến nghị gỡ cảnh báo “thẻ vàng” của EC, triển khai các chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ, Ban Chỉ đạo quốc gia đã tổ chức 14 phiên họp, nhiều đoàn kiểm tra tại các địa phương, tham mưu ban hành 1 chỉ thị của Ban Bí thư, 2 chỉ thị và 8 công điện của Thủ tướng Chính phủ.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà và Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến thăm và động viên các chủ tàu cá, ngư dân tại cảng cá Sông Đốc (Cà Mau). Ảnh: Minh Khôi.
Thời gian qua, các bộ, ngành, địa phương đã có nhiều nỗ lực, cố gắng thực hiện các chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Với quyết tâm chính trị cao từ Trung ương đến địa phương, hành lang pháp lý, thể chế được củng cố, hoàn thiện. Các cơ quan đã đẩy mạnh quản lý, kiểm tra, giám sát bằng các biện pháp công nghệ, hành chính; xử lý quyết liệt để ngăn chặn vi phạm; tăng cường giáo dục, thông tin, tuyên truyền người dân; sự phối hợp, hiệp đồng giữa các cơ quan, địa phương chặt chẽ, hiệu quả hơn; có giải pháp đẩy mạnh nuôi trồng thủy hải sản để hạn chế đánh bắt; thúc đẩy sản xuất kinh doanh, tạo sinh kế cho người dân.
Đến nay, công tác hoàn thiện quy định pháp luật chống khai thác IUU, quản lý đội tàu, truy xuất nguồn gốc hải sản cơ bản đáp ứng yêu cầu, theo đánh giá của EU. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04 năm 2024 quy định xử lý hình sự với một số hành vi vi phạm khai thác IUU. Điều này cho thấy mức độ nghiêm khắc ngày càng tăng, tạo sức răn đe thực sự.
Những con số biết nói về sự thay đổi mạnh mẽ
Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 30/6/2025, số lượng tàu cá cả nước đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là 81.719 chiếc. Đây là con số phản ánh không chỉ sự đầy đủ trong quản lý mà còn thể hiện nỗ lực minh bạch hóa từng bước trong hoạt động khai thác thủy sản.
Các địa phương đang ráo riết rà soát, thống kê, cập nhật, đồng bộ dữ liệu tàu cá với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; một số địa phương đã hoàn thành việc định danh tàu cá như: An Giang, Cà Mau… Việc này giúp cơ quan chức năng kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các tàu cá không đủ điều kiện hoạt động, tạo tiền đề loại bỏ những vi phạm tiềm ẩn từ gốc rễ.
Tính đến ngày 30/6/2025, số lượng tàu cá cả nước đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là 81.719 chiếc. Ảnh: Hồng Thắm.
Hiện, cả nước đã có 28.164 tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS), đạt 99,06%. Đây là bước tiến quan trọng trong quá trình số hóa và minh bạch hóa quản lý nghề cá.
Không dừng lại ở đó, hằng tuần, các địa phương đều rà soát, cập nhật danh sách tàu cá nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu VMS để các cơ quan chức năng tập trung kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm (nếu có).
Hằng ngày, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cung cấp danh sách tàu cá của các địa phương hoạt động gần ranh giới, mất kết nối VMS gần ranh giới với các nước để theo dõi, liên lạc với chủ tàu, thuyền trưởng cảnh báo không vi phạm khai thác IUU, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển.
Song song với đó, hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) đã được triển khai tại 94 điểm lên cá, tăng 32 điểm so với cùng kỳ năm 2024. Đây là minh chứng rõ nét cho những bước đi thực chất nhằm kiểm soát chuỗi cung ứng hải sản ngay từ khâu đầu tiên.
Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết, hiện nay các hệ thống dữ liệu như VMS, VNFishbase đã được kết nối và chia sẻ với nhiều lực lượng chức năng, bao gồm công an, biên phòng, cảnh sát biển, kiểm ngư Trung ương và địa phương. Dữ liệu này được sử dụng chung, góp phần hỗ trợ các cảng cá trong việc kiểm tra và giám sát hoạt động của tàu cá cập cảng.
Việc kiểm tra nhật ký khai thác và hành trình của tàu cá hiện đã được thực hiện khá nhanh chóng, chỉ mất 5-10 phút cho mỗi tàu. Nhờ các hệ thống điện tử, cán bộ tại cảng có thể đối chiếu thông tin hành trình, tọa độ khai thác và sản lượng với dữ liệu đã được tàu khai báo.
5 mục tiêu toàn diện, xuyên suốt kiến tạo nghề cá bền vững
Trong một cuộc gặp gỡ gần đây với Đại sứ Liên minh châu Âu tại Việt Nam Julien Guerrier, Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng khẳng định: “Quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và EU thời gian qua đã đạt nhiều kết quả quan trọng, đặc biệt trong nông nghiệp, phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Chúng tôi đánh giá cao sự hỗ trợ của EU, nhất là các dự án về biến đổi khí hậu, nông nghiệp bền vững và chuyển đổi sinh thái”.
Đối với vấn đề IUU - một thách thức phức tạp kéo dài nhiều năm, liên quan tới 21 địa phương ven biển - Quyền Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh, Việt Nam đã siết chặt quản lý cấp phép đánh bắt và mong EU ghi nhận, ủng hộ để trong năm 2025 có thể tháo gỡ được “thẻ vàng”.
Không chỉ vậy, ông cũng bày tỏ mong muốn học hỏi thêm kinh nghiệm từ EU trong ứng phó biến đổi khí hậu, phát triển rừng bền vững, giảm ô nhiễm đô thị và hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero).
Người đứng đầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: “Chúng tôi luôn mong muốn duy trì trao đổi thẳng thắn, tháo gỡ vướng mắc, chia sẻ kinh nghiệm hay để thúc đẩy mối quan hệ chung lên tầm cao mới”.
Với vai trò chỉ đạo cao nhất của Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nêu rõ yêu cầu, phát triển ngành thủy sản bền vững, lâu dài, có tính chiến lược, góp phần phát triển đất nước, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.
Theo Thủ tướng, những diễn biến mới đây trên thế giới đã tiếp tục tác động tới thị trường, chuỗi cung ứng, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam; trong khi ngành thủy sản không chỉ liên quan tới kinh tế, mà còn liên quan tới chủ quyền quốc gia, đời sống người dân, hình ảnh, uy tín đất nước; do đó, chúng ta không bị động mà phải có quyết tâm cao, nỗ lực lớn, tư duy đổi mới, hành động quyết liệt để xử lý, giải quyết vấn đề IUU nhanh nhất có thể.
Gỡ “thẻ vàng” IUU không chỉ là mục tiêu, mà còn là minh chứng cho cam kết của Việt Nam trong việc gìn giữ đại dương xanh, phát triển nghề cá có trách nhiệm và hội nhập sâu rộng. Ảnh: Xuân Trường.
Thủ tướng khẳng định, cần cách tiếp cận căn cơ, bài bản, tổng thể, toàn diện chứ không đơn lẻ, không đối phó; giải quyết những vấn đề tiêu cực liên quan tới phát triển ngành thủy sản vì lợi ích của Việt Nam, lợi ích của nhân dân, nhất là của ngư dân theo hướng lâu dài, bền vững, hiệu quả; góp phần bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia trên biển, bảo vệ uy tín, danh dự và trí tuệ Việt Nam; tạo việc làm, sinh kế lâu dài, bền vững, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của ngư dân.
Thủ tướng nhấn mạnh, phải xác định phát triển ngành thủy sản nói chung và chống khai thác IUU là việc cấp bách, quan trọng, thường xuyên, có ý nghĩa lâu dài, bền vững. Đây là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội, mọi người dân có liên quan, trước hết là cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, đặc biệt là người đứng đầu.
Trên tinh thần đó, Thủ tướng nêu rõ 5 mục tiêu toàn diện, xuyên suốt thời gian tới: Thiết lập lại trật tự quản lý đội tàu đúng luật, chặt chẽ, nghiêm minh. Phát triển ngành thủy sản, nghề cá đánh bắt xa bờ bền vững, an toàn, lâu dài, đúng pháp luật quốc tế, gắn với sản xuất, kinh doanh và sinh kế của người dân. Chuyển đổi trạng thái ngành thủy sản từ chủ yếu đánh bắt xa bờ sang chủ yếu nuôi trồng, chế biến thủy sản gần bờ để tạo việc làm, sinh kế và nâng cao an toàn cho ngư dân, góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản, bảo vệ môi trường và chủ quyền biển đảo, nâng cao đời sống vật chất cũng như tinh thần của nhân dân vùng biển. Bảo vệ hình ảnh, uy tín, danh dự của đất nước, con người, dân tộc Việt Nam. Quyết tâm gỡ “thẻ vàng” IUU trong năm 2025.
Gỡ “thẻ vàng” IUU không chỉ là mục tiêu, mà còn là minh chứng cho cam kết của Việt Nam trong việc gìn giữ đại dương xanh, phát triển nghề cá có trách nhiệm và hội nhập sâu rộng. Việt Nam mong muốn EU sớm tháo gỡ cảnh báo này, không chỉ để bảo đảm sinh kế của ngư dân, mà còn để cùng nhau thúc đẩy một ngành thủy sản bền vững, minh bạch, có trách nhiệm vì lợi ích chung của cả hai bên.
