Từ cảng cá nhộn nhịp đến ngư trường xa khơi, ngư dân và chính quyền Nam Trung bộ đang chung sức thực hiện các giải pháp quyết liệt nhằm gỡ “thẻ vàng” IUU. Đó không chỉ là nỗ lực khôi phục giá trị thủy sản Việt trên thị trường quốc tế, mà còn là hành trình giữ màu xanh bền vững cho biển quê hương.
Sau sáp nhập, ngày 2/8/2025, tỉnh Gia Lai thành lập Ban chỉ đạo thực hiện chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), thực hiện chính sách phát triển thủy sản và phát triển kinh tế biển, mục đích là để công tác chống khai thác IUU trên địa bàn được liên tục, không bị đứt quãng do việc sáp nhập tỉnh.
Ban có trách nhiệm chỉ đạo các địa phương, đơn vị quản lý, theo dõi chặt chẽ các hoạt động nghề cá trên biển, tổ chức triển khai thực hiện các giải pháp cấp bách khắc phục cảnh báo của Ủy ban châu Âu (EC) về chống khai thác IUU, các chính sách phát triển thủy sản và phát triển kinh tế biển trên địa bàn tỉnh Gia Lai.
Chủ động phối hợp các Sở, ban, ngành liên quan, UBND các xã, phường ven biển thực hiện các giải pháp ngăn chặn, chấm dứt tàu cá trên địa bàn tỉnh vi phạm vùng biển nước ngoài.
Những năm qua, công tác chống khai thác IUU ở Gia Lai được giao đến từng đảng viên các xã, phường ven biển. Theo đó, mỗi đảng viên phụ trách một số lượng tàu cá nhất định, có trách nhiệm thường xuyên tiếp cận, gần gũi với các chủ tàu cá do mình quản lý để tuyên truyền, nhắc nhở khi đi đánh bắt thủy sản phải cho thiết bị giám sát hành trình hoạt động thường xuyên, ghi nhật ký khai thác đầy đủ, tuân thủ việc báo cáo khi tàu xuất nhập bến, đặc biệt là bỏ hẳn ý tưởng đánh bắt vi phạm vùng biển nước ngoài.
Sau mỗi chuyến biển, tàu cá cập bờ là đảng viên đến nhà gặp chủ tàu, thuyền trưởng uống trà, trò chuyện và lồng vào câu chuyện là những nhắc nhở kể trên. Sau nhiều năm kiên trì, đến bây giờ, ý thức chống khai thác IUU gần như đã thấm đẫm tới từng chủ tàu, thuyền trưởng, thậm chí cả từng ngư dân làm nghề đi bạn.
Trò chuyện với ngư dân Huỳnh Chánh Thi ở Ka Kông (phường Hoài Nhơn Đông, Gia Lai), là chủ tàu kiêm thuyền trưởng tàu cá BĐ 99007 TS, chúng tôi cảm nhận ý thức về chống khai thác IUU của ông là rất cao. Ông Thi "nhớ như in" những trường hợp tàu cá đánh bắt vi phạm vùng biển nước ngoài bị lực lượng chấp pháp nước sở tại bắt giữ. Ngoài chủ tàu, thuyền trưởng và tất cả thuyền viên bị bắt giam, tàu cá bị tịch thu hoặc bị hủy, ở nhà vợ con còn phải lo đóng tiền xử phạt.
“Tàu cá của mình có giá trị đến 3-4 tỷ đồng, là tài sản gia đình làm ăn dành dụm cả đời mới có, ham gì mớ cá mà đánh bắt vi phạm vùng biển nước ngoài để bị bắt, chịu tù tội và mất hết tài sản. Sau khi được thả về lại không còn phương tiện để tiếp tục hành nghề, kể như mất “cả chì lẫn chài”. Làm ăn cả đời, chuyến biển này đánh bắt được ít cá thì mình đi đánh bắt chuyến sau, chứ tôi không dại gì đánh bắt vi phạm vùng biển nước ngoài để vợ con lãnh khổ”, ông Thi tâm sự.
Ngoài ra, ngư dân Huỳnh Chánh Thi còn tuân thủ rất nghiêm cẩn việc ghi nhật ký khai thác. Khi tàu cá của ông chuẩn bị bủa mẻ lưới, ông Thi nhìn đồng hồ xem lúc ấy là mấy giờ, ngày mấy tháng mấy; rồi tiếp tục nhìn máy định vị xem tàu của mình đang đứng ở vị trí tọa độ nào, ghi những chi tiết ấy ngay vào sổ nhật ký. Sau khi tàu kết thúc mẻ lưới, vị thuyền trưởng lại tiếp tục nhìn máy định vị xem khi ấy tàu đang ở tọa độ nào và cập nhật.
“Thời gian đánh một mẻ lưới ít nhất cũng mất vài ba tiếng đồng hồ, có khi mất cả buổi, thậm chí có mẻ cá lớn phải mất cả ngày. Trong thời gian ấy, tàu cá của mình bị sóng làm trôi dạt nên phải ghi lại tọa độ cho chuẩn xác để trình báo”, ông Thi chia sẻ.
Ngư dân Khánh Hòa cũng không ngoại lệ, hiện nay ai cũng đau đáu việc gỡ cảnh báo “thẻ vàng” IUU để nâng cao vị thế thủy sản Việt Nam, từ đó cải thiện được thu nhập. Những ngày đầu tháng 8, cảng cá Hòn Rớ, phường Nam Nha Trang (Khánh Hòa) lại rộn rã tiếng máy, tiếng nói cười khi các tàu cá trở về từ ngư trường Trường Sa, nhà giàn DK1.
Sau hải trình dài gần 20 ngày, những con tàu nặng trĩu cá ngừ đại dương, cá ngừ sọc dưa... cập bến trong sự chờ đón của người thân, doanh nghiệp và các lực lượng chức năng. Dòng xe đông lạnh xếp hàng dài chờ sẵn, còn Ban Quản lý Cảng cá Hòn Rớ tất bật điều phối tàu và giám sát sản lượng để đảm bảo quy trình truy xuất nguồn gốc chặt chẽ.
Ông Nguyễn Đức Thắng, Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá Vĩnh Phước, đồng thời là chủ tàu cá KH 90127 TS, chia sẻ: Chúng tôi luôn dặn nhau phải tuân thủ nghiêm ngặt mọi quy định để nhanh chóng gỡ dược “thẻ vàng” IUU.
Bổ sung thêm, ông Nguyễn Ngọc Đông, chủ tàu cá KH 97643 TS, cho biết, tàu của ông luôn thực hiện đúng quy trình “đi khai về trình” tại Trạm biên phòng và Ban Quản lý Ccảng Hòn Rớ. Tàu KH 97643 TS chỉ hoạt động trong vùng biển Việt Nam, không bao giờ xâm phạm vùng biển nước ngoài.
“Thời gian qua, dù đánh bắt có đạt sản lượng hay không thì tàu của tôi tuyệt đối không xâm phạm vùng biển nước ngoài”, ông Đông nói chắc nịch và bày tỏ mong muốn “thẻ vàng” sớm được gỡ bỏ để cuộc sống ngư dân bớt vất vả.
Ông dẫn chứng, khi thủy sản Việt Nam chịu “thẻ vàng” IUU là giá cá ngừ đại dương giảm từ 150.000-160.000đ/kg xuống chỉ còn 110.000đ/kg. Dù giá thấp, bà con vẫn kiên tâm bám biển.
“Chúng tôi đồng lòng cùng chính quyền địa phương thực hiện nghiêm công tác chống khai thác IUU để sớm gỡ “thẻ vàng”, giúp bà con yên tâm vươn khơi và có thu nhập ổn định hơn”, ông Đông nói.
Việc siết quản lý và kiên quyết xử lý của lực lượng chức năng các tỉnh Nam Trung bộ đã góp phần khiến ngư dân không còn dám đánh bắt vi phạm IUU.
Tại Gia Lai, về công tác quản lý tàu cá, theo ông Cao Thanh Thương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, tính đến ngày 1/6/2025, toàn tỉnh có 5.925 tàu cá có chiều dài từ 6m trở lên đăng ký khai thác thủy sản; trong đó, khai thác vùng bờ có 1.893 tàu, vùng lộng có 836 tàu và vùng khơi có 3.196 tàu; số tàu nói trên được cập nhật đầy đủ lên hệ thống VnFishbase.
Hiện tàu cá ở Gia Lai có 3.648/4.032 chiếc còn hạn đăng kiểm (đạt 90,48%), tăng thêm 6,78% so với cuối năm 2024, số tàu này cũng đã được nhập lên cơ sở dữ liệu quốc gia VnFishbase; còn lại 384 tàu hết hạn đăng kiểm không còn tham gia đánh bắt thủy sản.
Về giấy phép khai thác thủy sản, hiện tỉnh Gia Lai có 100% tàu cá tham gia hoạt động khai thác được cấp giấy phép, với 5.238 tàu cá, tăng 8% so với cuối năm 2024. Còn lại 687 tàu cá hết hạn giấy phép khai thác thủy sản do đang nằm bờ, không còn hoạt động khai thác; trong đó có 99 tàu cá hư hỏng, đã thông báo mất tích, ngành chức năng Gia Lai đang tiến hành xóa khỏi danh sách tàu cá theo quy định.
Những tàu cá hết hạn giấy phép khai thác, hết hạn đăng kiểm, chính quyền các địa phương ven biển đang rà soát, phân loại từng trường hợp, hướng dẫn ngư dân thực hiện các thủ tục giấy tờ theo quy định. Trường hợp các tàu cá không đủ điều kiện làm thủ tục giấy tờ, địa phương áp dụng các biện pháp quản lý như: Niêm yết danh sách tại cộng đồng, không cho để ngư cụ và trang thiết bị trên tàu, giao cá nhân theo dõi, giám sát; đặc biệt, phân công các lực lượng chức năng quản lý giám sát chặt và không cho các tàu cá này tham gia hoạt động.
“Từ ngày 24-30/5/2025, ngành chức năng tỉnh Gia Lai đã xử phạt 10 trường hợp vi phạm IUU với số tiền 374 ttriệu đồng; lũy kế từ đầu năm 2025 đến ngày 30/5/2025 đã xử phạt 52 trường hợp với số tiền hơn 1,5 tỷ đồng; trong đó, xử phạt liên quan đến hành vi vượt ranh giới cho phép trên biển 15 trường hợp với số tiền 1,125 tỷ đồng, phạt vi phạm mất kết nối trên biển 10 trường hợp với số tiền 250 triệu đồng và phạt 26 trường hợp vi phạm khác với số tiền hơn 157 triệu đồng. Các lực lượng chức năng Gia Lai đã phối hợp làm việc và xử lý 100% các trường hợp tàu bị mất kết nối trên 6 tiếng đồng hồ trên biển theo quy định”, ông Cao Thanh Thương cho hay.
Tương tự, tại Khánh Hòa, công tác chống khai thác IUU cũng được xem là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều phía, tỉnh này đã triển khai nhiều biện pháp mạnh để cùng cả nước gỡ cảnh báo “thẻ vàng” IUU.
Theo ông Lê Đình Khiêm, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Biển đảo tỉnh Khánh Hòa, hiện tỉnh đã có 100% tàu cá với 5.272 chiếc có chiều dài từ 6m trở lên được đăng ký và cập nhật dữ liệu lên hệ thống VnFishbase. Tỷ lệ tàu cá được cấp phép khai thác đạt 99,72%, trong khi 99,54% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS).
Ông Nguyễn Đức Thắng, Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá Vĩnh Phước, cho hay: Khi xuất bến, các tàu cá đều phải báo trước một giờ, đảm bảo đúng người, đúng tàu. Suốt hành trình, thiết bị giám sát hành trình phải luôn hoạt động để ngành chức năng trên bờ theo dõi. Khi quay về, các tàu cũng báo trước cho cảng cá để cảng cá chuẩn bị nhân lực thực hiện việc giám sát, bốc dỡ sản phẩm và làm thủ tục truy xuất nguồn gốc.
“Không chỉ riêng nghiệp đoàn của chúng tôi, tất cả ngư dân đánh bắt xa bờ đều đồng lòng tuân thủ quy định. Chúng tôi tin rằng, khi “thẻ vàng” IUU được gỡ bỏ, doanh nghiệp sẽ xuất khẩu thuận lợi hơn; theo đó, giá cá tất nhiên sẽ tăng cao hơn, chính ngư dân sẽ là những người được hưởng lợi trực tiếp”, ông Thắng khẳng định.
Tại Cảng cá Hòn Rớ, công tác này được triển khai đồng bộ, với nhiều biện pháp quyết liệt nhằm gỡ “thẻ vàng” IUU. Ông Nguyễn Văn Ba, Trưởng ban Quản lý Cảng cá Hòn Rớ cho biết, Cảng đã và đang tăng cường kiểm soát 100% tàu ra vào, yêu cầu thiết bị VMS hoạt động 24/24 giờ. Đồng thời, Cảng giám sát chặt chẽ sản lượng thủy sản bốc dỡ, đảm bảo truy xuất nguồn gốc cũng như cấp giấy chứng nhận đúng thực tế.
Cùng với đó, Cảng cũng chú trọng tuyên truyền, tổ chức nhiều hình thức để ngư dân nắm rõ các quy định về chống khai thác IUU. “Tại cảng cá Hòn Rớ, hầu hết các chủ tàu đều đã chấp hành tốt các quy định về IUU và cũng đã quen với việc “đi thưa, về trình", ông Ba đánh giá.
Cũng theo ông Nguyễn Văn Ba, bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ cũng được đơn vị này đẩy mạnh. Từ tháng 3/2024, Cảng cá Hòn Rớ đã triển khai hệ thống eCDT giúp ngư dân khai báo xuất, nhập bến nhanh chóng, thuận lợi. Mặc dù ban đầu còn bỡ ngỡ, nhưng nhờ sự hướng dẫn tận tình, ngư dân đã thành thạo sử dụng.
Ông Ba chia sẻ, phần mềm này không chỉ hỗ trợ việc khai báo mà còn giúp khắc phục lỗi ghi nhật ký đối với những chủ tàu có nhiều tàu cá. Tính đến đầu tháng 7/2025, hệ thống eCDT tại Cảng đã ghi nhận 2.372 lượt tàu xuất cảng, 2.280 lượt tàu cập cảng; sản lượng khai thác thủy sản qua cảng đạt 10.901 tấn; đã cấp 264 giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản khai thác với tổng sản lượng hơn 6.528 tấn.
Ông Lê Đình Khiêm cho biết, sau khi sáp nhập tỉnh thì công tác chống khai thác IUU của tỉnh còn một số khó khăn còn tồn tại. Ví như các cảng cá phía Nam của tỉnh này chưa thành lập Văn phòng Đại diện Thanh tra, kiểm soát nghề cá. Toàn tỉnh vẫn còn 7 tàu cá chưa lắp thiết bị VMS và 813 tàu không đủ điều kiện hoạt động, gây trở ngại cho công tác quản lý.
Nhằm khắc phục những hạn chế nói trên và để chuẩn bị đón đoàn thanh tra EC lần thứ 5, Chi cục Thủy sản và Biển đảo Khánh Hòa đã ban hành kế hoạch cao điểm chống khai thác IUU. Kế hoạch tập trung vào các giải pháp toàn diện như: Tăng cường phổ biến pháp luật thủy sản cho cộng đồng ngư dân, đặc biệt là các quy định mới và việc xử lý hình sự đối với hành vi vi phạm.
Cùng với đó, quản lý chặt chẽ tàu cá, cụ thể là rà soát, cập nhật dữ liệu tàu cá vào hệ thống quốc gia, kiểm soát chặt chẽ để không phát sinh tàu “3 không”. Yêu cầu 100% tàu ra, vào cảng thực hiện đầy đủ thủ tục, xử lý nghiêm các trường hợp mất kết nối VMS hoặc vượt ranh giới cho phép. Đảm bảo doanh nghiệp cấp giấy chứng nhận nguồn gốc thủy sản qua hệ thống điện tử, giúp việc truy xuất trở nên nhanh chóng và chính xác.
Bên cạnh đó, Chi cục Thủy sản và Biển đảo Khánh Hòa còn thường xuyên tổ chức tuần tra, kiểm soát trên biển và tại các cảng cá, kiên quyết xử phạt 100% hành vi vi phạm IUU. “Đợt cao điểm này được triển khai từ nay đến hết ngày 31/10/2025, thể hiện quyết tâm của tỉnh Khánh Hòa trong việc gỡ “thẻ vàng” và phát triển nghề cá bền vững”, ông Khiêm chia sẻ.
Theo ông Nguyễn Trọng Chánh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa, để đón đoàn Thanh tra của EC trong thời gian tới, UBND tỉnh đã chỉ đạo các ngành chức năng, đơn vị và các địa phương phải tiếp tục triển khai thực hiện quyết liệt, nghiêm túc các hướng dẫn, chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU và các Bộ, ngành Trung ương.
Trong đó, tập trung thực hiện tốt nhiệm vụ kiểm soát chặt chẽ đội tàu và giám sát hoạt động của tàu cá; không để xảy ra tình trạng tàu cá, ngư dân vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định. Các địa phương ven biển phải kiểm soát chặt chẽ được các tàu cá không đủ điều kiện hoạt động và thực hiện tốt việc giám sát sản lượng qua cảng cá, bến cá trên địa bàn chưa được công bố mở theo quy định.
Nhằm thực hiện Công điện số 122/CĐ-TTg ngày 25/7/2025 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường chống khai thác IUU, ngày 1/8, UBND tỉnh Khánh Hòa đã ký văn bản chỉ đạo quyết liệt.
Theo đó, các cơ quan, đơn vị, địa phương có liên quan cần nghiêm túc triển khai các chỉ đạo của Thủ tướng, chịu trách nhiệm trước Chủ tịch UBND tỉnh nếu không hoàn thành nhiệm vụ, gây ảnh hưởng đến nỗ lực chung gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC) đối với nghề cá Việt Nam.
Tỉnh yêu cầu các đơn vị tập trung thực hiện các nội dung sau: Phê duyệt kế hoạch cao điểm, từ đó huy động mọi nguồn lực để tuyên truyền, vận động, theo dõi và ngăn chặn vi phạm từ trong bờ đến trên biển.
Xử lý nghiêm trách nhiệm các tổ chức, cá nhân đùn đẩy, né tránh trách nhiệm hoặc chậm trễ trong xử lý vi phạm khai thác IUU. Cùng với đó, khẩn trương củng cố hồ sơ, xử phạt hành chính và xem xét xử lý hình sự đối với các tàu cá vi phạm nghiêm trọng từ năm 2024 đến nay.
Bên cạnh đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường Khánh Hòa được giao nhiệm vụ theo dõi, đôn đốc các sở, ngành, địa phương. Đồng thời, tổng hợp kết quả xử lý vi phạm, báo cáo UBND tỉnh và các Bộ, ngành liên quan theo định kỳ hoặc đột xuất, nhằm đảm bảo tiến độ và hiệu quả của công tác chống khai thác IUU trên toàn tỉnh.
Còn Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai thì yêu cầu người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, ngành chức năng và UBND các xã, phường ven biển khẩn trương kiện toàn cơ quan quản lý nhà nước về thủy sản. Đồng thời phân định rõ trách nhiệm, nhiệm vụ, thời hạn hoàn thành cụ thể của từng cơ quan, lực lượng, cá nhân và thường xuyên kiểm tra, giám sát kết quả thực hiện theo cơ chế chính quyền địa phương 2 cấp.
Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai Phạm Anh Tuấn chỉ đạo xử lý nghiêm trách nhiệm đối với tổ chức, cá nhân không hoàn thành chức trách, đùn đẩy, né tránh, chậm trễ hoặc không xử lý các hành vi vi phạm khai thác IUU.