Kể cho chúng tôi nghe về giống lợn quý của đồng bào dân tộc ít người ở vùng miền núi, ông Trần Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị cho biết đã bảo tồn và phát triển được nguồn gen của giống lợn quý này. “Chúng tôi đang có kế hoạch nhân rộng mô hình và phát triển giống lợn này thành hàng hóa và xây dựng thương hiệu gắn với phát triển kinh tế tuần hoàn ở miền núi”, ông Hải nói.
Giống lợn bản địa quý Vân Pa đã được bảo tồn và phát triển. Ảnh: N. Lan.
Bảo tồn, phát triển giống lợn quý
Trước đây, bà con đồng bào dân tộc Pa Co, Vân Kiều… sinh sống trên dãy núi Trường Sơn (tỉnh Quảng Trị) thường thả nuôi theo kiểu tự do giống lợn có tên gọi lợn Vân Pa. Giống lợn này tuy nhỏ con, tăng trưởng chậm nhưng có sức đề kháng tốt, dễ nuôi và cho chất lượng thịt thơm ngon, săn chắc, được người tiêu dùng ưa chuộng. Tuy nhiên, do tập quán nuôi thả rông và áp lực kinh tế, nhiều hộ dân đã chuyển sang nuôi các giống lợn lai có tốc độ tăng trưởng nhanh. Từ đó, giống lợn Vân Pa thuần chủng bị suy giảm, lai tạp và đứng trước nguy cơ mai một.
Nhằm bảo tồn và phát triển giống lợn Vân Pa, Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị đã triển khai dự án “Xây dựng mô hình chăn nuôi lợn bản địa (lợn Vân Pa) gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm”. Mô hình được triển khai trên địa bàn các xã miền núi phía tây của tỉnh, nơi trước đây bà con đã từng nuôi thả giống lợn này.
Trong năm 2025, Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị đã triển khai hai mô hình tại 3 xã Tân Lập, Lao Bảo và Trường Sơn với 4 hộ dân tham gia. Đây là hướng đi quan trọng trong việc phát triển chăn nuôi giống bản địa nhằm bảo tồn giá trị sinh học, phát triển đàn lợn Vân Pa, vừa tạo dựng thương hiệu để nâng cao thu nhập cho người dân miền núi sinh sống dọc dãy Trường Sơn.
Giống lợn Vân Pa được nuôi theo quy trình mới nên phát triển tốt, có chất lượng cao. Ảnh: N. Lan.
Tại bản Bù (xã Tân Lập), hộ gia đình anh Hồ Văn Tùng tham gia mô hình với số giống ban đầu 40 con, được hỗ trợ kỹ thuật nuôi, phòng dịch bệnh… Anh Tùng cho biết, trước đây gia đình nuôi lợn theo kiểu thả rông là chính nên mỗi năm chỉ nuôi vài con để mổ thịt. Xung quanh nhà thì hôi hám, đầy ruồi nhặng, rất ô nhiễm.
“Nay được hướng dẫn áp dụng đệm lót sinh học, bổ sung men vi sinh nên lợn khỏe mạnh, ăn tốt, chuồng trại sạch, không còn mùi hôi. Phân chuồng được ủ để bón cho cây trồng quanh vườn nên cây xanh tốt và được thu hoạch làm nguồn thức ăn cho lợn”, anh Tùng chia sẻ .
Quá trình nuôi, gia đình anh Tùng còn tạo “vành đai xanh” nhằm phân cách khu vực chuồng nuôi với con đường dẫn vào chuồng trại, phân cách với nhà ở của cả gia đình. Trên đường vành đai này anh trồng các loại cây thảo dược để cung cấp thức ăn xanh cho đàn lợn.
“Nhờ áp dụng phương pháp nuôi an toàn sinh học, đàn lợn phát triển ổn định, tỷ lệ sống đạt 100%, tăng trọng trung bình 3,5kg/con/tháng. Sau 8 tháng nuôi, trọng lượng lợn đạt từ 30 - 35kg/con. So với chăn nuôi truyền thống, mô hình giúp giảm ô nhiễm môi trường, hạn chế dịch bệnh, đồng thời nâng cao giá trị sản phẩm nhờ đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm”, anh Tùng nói.
Ông Lê Thanh Tùng, Phó Trưởng phòng Chuyển giao kỹ thuật - Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị cho biết: Dự án được triển khai trong giai đoạn 2025 - 2027, mục tiêu xây dựng 6 mô hình trình diễn với tổng quy mô 550 con lợn. Các hoạt động của dự án tập trung vào hỗ trợ con giống, đào tạo, tập huấn kỹ thuật chăn nuôi an toàn sinh học và thiết lập chuỗi liên kết tiêu thụ để đảm bảo đầu ra ổn định. Các mô hình tuân thủ định hướng hình thành quy trình kinh tế tuần hoàn từ xử lý chất thải chăn nuôi để làm phân bón, trồng cây làm thức ăn…
Các mô hình giúp bà con tư duy mới về chăn nuôi có chuồng trại và vệ sinh môi trường. Ảnh: N. Lan.
Điểm nổi bật của mô hình là giúp thay đổi tư duy, tập quán chăn nuôi của người dân vùng miền núi thông qua áp dụng các kỹ thuật mới. Thay vì thả rông dưới tán cây gây ô nhiễm và tiềm ẩn dịch bệnh, nay đàn lợn được quản lý theo quy trình an toàn sinh học, xử lý chất thải ngay tại chuồng, tạo phân hữu cơ cho cây trồng và góp phần bảo vệ môi trường sống cho vùng dân cư.
“Dự án không chỉ bảo tồn, phát triển giống lợn bản địa mà còn tạo bước ban đầu để bà con có định hướng phát triển chăn nuôi gắn với tiêu thụ, gắn với thương hiệu trên cơ sở hiệu quả kinh tế tăng gấp nhiều lần so với lối chăn nuôi truyền thống”, ông Tùng cho hay.
Phát triển bền vững gắn với xây dựng thương hiệu
Trước đây, do thời gian nuôi dài và năng suất thấp, người dân ít nuôi lợn Vân Pa. Nhờ sự hỗ trợ kỹ thuật và hướng dẫn cụ thể từ Trung tâm Khuyến nông tỉnh, hiện bà con đã mạnh dạn khôi phục nghề nuôi lợn bản địa. Đây là tín hiệu tích cực, mở ra cơ hội phát triển đặc sản địa phương gắn với thương hiệu vùng miền.
Giống lợn Vân Pa sẽ phát triển và thành sản phẩm đặc sản ở vùng miền núi Quảng Trị. Ảnh: N. Lan.
Cũng là địa phương được chọn xây dựng mô hình bảo tồn, phát triển giống lợn Vân Pa, xã Lao Bảo đang xây dựng kế hoạch nhân rộng mô hình để tăng đàn trong kiểm soát.
Ông Trần Phước Cường, Trưởng phòng Kinh tế xã Lao Bảo nhìn nhận, không chỉ dừng lại ở việc khôi phục giống vật nuôi bản địa, dự án còn mở ra hướng phát triển kinh tế lâu dài cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng núi. Sản phẩm thịt lợn Vân Pa hiện được người tiêu dùng đánh giá cao về hương vị đặc trưng và độ an toàn. Nếu được tổ chức chăn nuôi theo chuỗi giá trị, lợn Vân Pa hoàn toàn có thể trở thành đặc sản có thương hiệu của tỉnh Quảng Trị.
Xã Trường Sơn xây dựng hai mô hình tại bản Cổ Tràng và thôn Liên Xuân. Ông Hồ Văn Quý (bản Cổ Tràng) nuôi 40 con giống cho hay, trước đây gia đình cũng đã nuôi giống lợn này. Do thời gian nuôi dài và năng suất thấp, người dân ít nuôi lợn Vân Pa. Nay nhờ được hỗ trợ kỹ thuật và hướng dẫn từ Trung tâm Khuyến nông tỉnh, bà con đã mạnh dạn khôi phục nghề nuôi lợn bản địa.
“Gia đình tôi sẽ nhân giống lợn này để tăng đàn và phục vụ bà con trong bản tăng thêm chuồng nuôi, bà con cũng đăng ký mua giống. Tôi cũng chia sẻ cách nuôi, chăm sóc, làm chuồng trại để tăng hiệu quả. Mong sao người miền xuôi biết đến cái ngon, cái lạ của thịt lợn này để cùng hỗ trợ bà con tăng đàn, phát triển giống lợn quý”, ông Quý bày tỏ.
Bà con tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, các loại cây trồng để làm thức ăn chăn nuôi lợn Vân Pa. Ảnh: N. Lan.
Ông Trần Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị chia sẻ, mục tiêu của dự án không chỉ là bảo tồn và phục hồi giống lợn Vân Pa - một nguồn gen quý của địa phương mà còn hướng tới xây dựng sinh kế bền vững cho người dân vùng cao. “Chúng tôi tập trung chuyển giao kỹ thuật từ khâu chọn giống, chăm sóc, xử lý chất thải đến liên kết tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt là áp dụng đồng bộ các biện pháp an toàn sinh học trong chăn nuôi giúp người dân thay đổi tư duy sản xuất, tiến tới chăn nuôi hàng hóa theo hướng xanh và an toàn. Đây là hướng đi giúp đồng bào dân tộc thiểu số nâng cao thu nhập, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và gìn giữ giá trị văn hóa bản địa”, ông Hải chia sẻ.
Trong các năm 2026 - 2027, Trung tâm Khuyến nông Quảng Trị tiếp tục hỗ trợ thêm 4 mô hình tại các địa phương, tổ chức tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn sử dụng chế phẩm vi sinh. Đồng thời kết nối với các doanh nghiệp và hợp tác xã để tiêu thụ sản phẩm, dần tiến tới hình thành vùng chăn nuôi an toàn sinh học, từng bước đưa thịt lợn Vân Pa vào chuỗi thực phẩm sạch và phục vụ du lịch.
