Nguy cơ mai một vùng cam, quýt Bắc Kạn: [Bài 3] Không thể tái canh

Đất đai thoái hóa, bạc màu

Diện tích cây cam, quýt của tỉnh Bắc Kạn hiện có hơn 2.400ha, thời kỳ cao điểm nhất vào năm 2022 diện tích hơn 3.300ha. Vùng trồng cam, quýt tập trung ở các huyện Bạch Thông, Na Rì, Chợ Đồn, đa số người dân trồng ở sườn núi, dọc theo khe nước, nơi đất dốc. Do địa hình đất dốc, xa khu dân cư, vùng trồng manh mún, nhỏ lẻ nên việc chăm sóc, thu hái gặp nhiều bất lợi. Suốt thời gian dài, người trồng cam, quýt sử dụng nhiều phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật nên đất đai dần thoái hóa, bạc màu.

Bài liên quan

Nguy cơ mai một vùng cam, quýt Bắc Kạn: [Bài 1] Qua rồi thời hoàng kim

Gia đình ông Liêu Đình Sự ở xã Đồng Thắng (huyện Chợ Đồn) có vườn quýt gần 1ha, để đến được vườn phải vượt qua con đường mòn quanh co theo chân núi gần 2km. Ông Sự cho biết, do đường nhỏ, dốc nên việc mang phân bón hữu cơ đến vườn cam, quýt là không thể, bao nhiêu năm nay gia đình vẫn dùng phân vô cơ để bón cây.

Phân bón vô cơ có tác dụng nhanh, những năm đầu cây phát triển nhanh, quả sai, nhưng khoảng chục năm sau, đất bắt đầu bị chua, cằn cỗi nên năng suất ngày càng giảm, mẫu mã quả quýt không còn đẹp như trước.

“Cây cam, quýt thường bị sâu hại, nhiều nhất là sâu đục thân nên phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khá nhiều. Việc dùng thuốc, phân bón hóa học suốt nhiều năm mà không được bổ sung phân bón hữu cơ khiến đất thoái hóa nhanh. Việc cải tạo đất rất khó do địa hình, nhân lực của gia đình ít nên không thể thực hiện được”, ông Sự cho biết.

Bài liên quan

Nguy cơ mai một vùng cam, quýt Bắc Kạn: [Bài 2] Tiến thoái lưỡng nan

Tương tự, khi chúng tôi đến khảo sát vùng trồng cam, quýt tại các xã Quang Thuận, Dương Phong (huyện Bạch Thông) gặp rất nhiều nhà vườn đang phun thuốc bảo vệ thực vật. Chị Châm Thị Ngại ở xã Dương Phong có vườn quýt khoảng 2ha, thời gian này cây quýt đang thay lá, đâm chồi. Theo chị Ngại, mùa này sâu hại thường phát triển mạnh nên phải phun thuốc kịp thời, nếu không cây sẽ ảnh hưởng đến năng suất vào vụ thu hoạch tới.

Là người nhiều năm gắn bó, đồng hành cùng ngành nông nghiệp Bắc Kạn phát triển cam, quýt từ khi tái lập tỉnh đến nay, ông Ngô Hồng Quang, Bộ môn Nghiên cứu cây ăn quả (Viện Nghiên cứu Rau quả) cho biết, diện tích cam, quýt tại Bắc Kạn có giai đoạn phát triển nhanh không theo quy hoạch, quy hoạch trồng 1.200-1.500ha nhưng diện tích năm cao nhất đến hơn 3.000ha.

Theo ông Quang, do vùng trồng mở rộng nên nhiều nơi bà con chăm sóc không đúng quy trình kỹ thuật, đa số các hộ canh tác theo phương thức truyền thống, sử dụng nhiều phân bón và thuốc bảo vệt  thực vật hoá học.

Ông Quang cho rằng, việc trồng thay thế cam, quýt cần được nghiên cứu cụ thể, có thể bằng các loại cây ăn quả như na, hồng hoặc cây lâm nghiệp có giá trị kinh tế cao, phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng ở địa phương.  

Tìm cây trồng thay thế

Theo ông Nguyễn Hoàng Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt - Bảo vệ thực vật và Quản lý chất lượng tỉnh Bắc Kạn, dù diện tích cam, quýt giảm, thu nhập của người dân thấp hơn so với trước kia nhưng đây vẫn được xác định là cây trồng chính của tỉnh.

Với vùng vẫn có tiềm năng, cần tập trung thâm canh, cải tạo để duy trì diện tích và sản lượng, đặc biệt tại một số xã trọng điểm như Quang Thuận, Dương Phong (huyện Bạch Thông), huyện Chợ Đồn, huyện Na Rì. Tuy nhiên, với những vùng đã trồng quá lâu năm bà con có thể chuyển sang trồng cây khác có thế mạnh, nhưng cần đảm bảo theo quy hoạch, phù hợp với thực tế địa phương và nhu cầu của thị trường.

“Hiện tỉnh Bắc Kạn đã ban hành một số chính sách hỗ trợ phát triển vùng cây ăn quả chủ lực, trong đó có cây cam, quýt. Ngoài ra hiện nay các hợp tác xã nông nghiệp cũng được hỗ trợ từ các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia. Đây sẽ là nguồn lực để tỉnh duy trì, phát triển các vùng cây ăn quả chủ lực nói chung và cây cam, quýt nói riêng trong thời gian tới”, ông Tùng thông tin.

Theo ông Ngô Hồng Quang (Viện Nghiên cứu Rau quả), cây cam, quýt có chu kỳ phát triển từ 10 - 15 năm, phụ thuộc nhiều vào việc đầu tư chăm sóc. Đối với diện tích trồng từ những năm 2000 nay đã già cỗi, trong khi địa hình ở Bắc Kạn có độ dốc lớn nên khó có khả năng thâm canh, nhất là diện tích trồng ngoài vùng quy hoạch. Do không có khả năng thâm canh nên đất đai đã thoái hóa, bạc màu, đồng nghĩa không thể tái canh cam, quýt trên diện tích này.

Như vậy, hàng nghìn ha cây cam, quýt tại Bắc Kạn bị suy giảm sẽ khó có thể trồng lại ngay, địa phương cần chú trọng tìm cây trồng khác phù hợp vừa để cải tạo đất, vừa mang lại thu nhập cho người dân.

Thực tế tại các địa phương có truyền thống trồng cam, quýt ở Bắc Kạn, nhiều nhà vườn đã chuyển sang trồng một số loại cây ăn quả khác như táo, ổi hoặc cây lâm nghiệp. Ông Lộc Hữu Nhất, Chủ tịch UBND xã Quang Thuận (huyện Bạch Thông) cho biết, diện tích cây cam, quýt già cỗi không thể trồng lại, trong khi quỹ đất của xã rất hạn chế, xung quanh là rừng tự nhiên không thể phát, phá nên việc phục hồi vùng cam, quýt khó có thể thực hiện trong thời gian ngắn.

Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh không có nhà máy chế biến dẫn đến cung vượt cầu nên giá quýt những năm gần đây rất bấp bênh, luôn ở mức thấp. Điều này khiến nhiều nhà vườn không còn mặn mà với cây trồng này.

Đối với diện tích cam, quýt đang có, tình trạng sâu bệnh gây hại cũng ngày càng nghiêm trọng, trong đó đáng chú ý là bệnh greening, bệnh thối rễ khiến cây quýt chết hàng loạt.

“Hiện nay xã đã khuyến cáo người dân đối với diện tích cây quýt già cỗi, ở chân đồi thấp thuận tiện cho việc chăm sóc có thể chuyển đổi sang trồng cây ăn quả như na, ổi, nhãn, xoài hoặc táo. Những diện tích ở đồi cao, giao thông không thuận lợi chuyển sang trồng các loại cây lâm nghiệp như keo, mỡ, quế” ông Nhất thông tin.

Cây cam, quýt Bắc Kạn chủ yếu trồng trên đất đồi, có độ dốc cao, chia cắt, manh mún, nhỏ lẻ nên các nhà vườn ít hoặc không bón phân hữu cơ dẫn đến đất bị chua, nghèo dinh dưỡng, sức khoẻ của đất và cây trồng không được cải thiện.

Đến nay, sau nhiều năm, vườn cam, quýt đã già cỗi, hết chu kỳ cho thu hoạch, biểu hiện thoái hóa nhanh, sâu bệnh phát triển trên diện rộng, chất lượng, mẫu mã quả thấp, dẫn đến thu nhập của người làm vườn ngày càng giảm.