Khoảng trống thú y với động vật hoang dã nuôi nhốt: Nhiều bài học

Chăm từ thức ăn đến hồ sơ bệnh án

Giữa trung tâm TP. HCM náo nhiệt, Thảo Cầm Viên Sài Gòn có tuổi đời hơn 160 năm tuổi không chỉ là điểm đến của du khách, mà còn là nơi chăm sóc và bảo tồn hơn 131 loài, với 1.858 cá thể động vật. Trong đó có nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm như hổ Đông Dương, linh dương sừng kiếm, hồng hạc, vượn má vàng, tê tê Java...

Ít ai biết rằng, mỗi cá thể động vật ở đây đều có một bộ hồ sơ sức khỏe riêng biệt, với đầy đủ thông tin tiêm phòng, xét nghiệm, điều trị bệnh, chế độ ăn và theo dõi hành vi. Công tác này do bộ phận nhỏ bác sĩ thú y phụ trách, phối hợp chặt chẽ với các điều dưỡng, bảo mẫu và đội ngũ chăm sóc từng khu vực.

Ông Mai Khắc Trung Trực, Giám đốc Xí nghiệp động vật, Thảo Cầm Viên Sài Gòn cho biết, công tác chuẩn bị chuồng trại tỉ mỉ đến từng chi tiết nhỏ. Khu cách ly được bố trí chặt chẽ với 3 lớp rào, 2 lớp cửa khóa kín nhằm ngăn chặn sự tò mò, hiếu kỳ của khách tham quan cũng như sự xâm nhập hữu hình hay vô hình khác. Phía sau hai lớp cổng chính được bố trí hai hố sát trùng để hạn chế việc nhân viên mang mầm bệnh bên ngoài vào trong khu vực.

Mỗi nhân viên khi vào khu cách ly đều phải thay ủng, bước qua hố sát trùng, đeo găng tay, khẩu trang và mặc đồ chuyên dụng giúp vật nuôi không sợ người trong thời gian đầu và nhanh chóng làm quen với môi trường mới.

“Nguồn thực phẩm được mua tại các đơn vị có nguồn gốc rõ ràng. Trước khi cho động vật ăn, sẽ có ban nghiệm thu thực phẩm nhằm kiểm tra chất lượng sản phẩm. Khi thức ăn đảm bảo chất lượng thì sẽ được phân chia, chuyển đến các chuồng nuôi và được chế biến cụ thể, phù hợp với từng loài. Các lô thực phẩm đều được lưu mẫu sản phẩm để khi lỡ có sự cố xảy ra, sẽ có đối chiếu và truy cứu trách nhiệm”, ông Trực cho hay.

Công tác chăm sóc cũng được cẩn trọng từ chiếc máng ăn đến hệ thống camera giám sát. Mỗi ngày, nhân viên phải quét chuồng, rửa máng ăn, máng uống, vệ sinh hồ tắm, tưới nước làm mát sân chơi và quan trọng phải chuẩn bị thức ăn đúng chủng loại, khối lượng thức ăn, số lượng máng và cách bố trí máng. Việc quan sát thức ăn thừa của ngày hôm trước cũng là cơ sở để đánh giá sức khỏe của từng vật nuôi.

​Đồng thời, Thảo Cầm Viên cũng trang bị hệ thống camera giám sát 24/7 để kịp thời phát hiện bất thường. Nếu có sự cố, nhân viên phải có mặt tại chuồng trong vòng 5 phút để xử lý.

“Chúng tôi không chỉ nuôi, mà phải hiểu được ngôn ngữ của từng con vật. Một thay đổi nhỏ trong hành vi cũng có thể là tín hiệu của bệnh. Có những loài như hổ, báo, gấu… khi sốt nhẹ hay khó chịu, chỉ thay đổi ánh mắt, dáng đi thì người chăm phải tinh ý mới phát hiện kịp”, ông Trực chia sẻ thêm.

Để chủ động phòng bệnh, vật nuôi sẽ được chích ngừa các loại vaccine hiện hữu và phù hợp. Ví dụ, đối với những loài chim quý thì sẽ được tiêm ngừa vaccine cúm hoặc Newcastle để phòng bệnh. Hoặc đối với các thú họ mèo, chó thì cũng được tiêm ngừa dại định kỳ mỗi năm.

Mô hình mẫu về giám sát dịch bệnh động vật hoang dã

Thảo Cầm Viên là một trong những cơ sở tiên phong và hiếm hoi ở Việt Nam áp dụng đầy đủ quy trình phòng chống dịch bệnh thú hoang. Các biện pháp gồm: Theo dõi sức khỏe định kỳ, lưu trữ hồ sơ bệnh án điện tử, kiểm tra dịch tễ đầu vào với cá thể mới, cách ly trước nhập đàn, tổ chức tiêm phòng theo tuổi/ loài và phối hợp xét nghiệm bệnh truyền nhiễm với các viện chuyên môn.

Nhờ sự cẩn trọng này, từ đầu đại dịch COVID-19 đến nay, Thảo Cầm Viên không ghi nhận bất kỳ ổ dịch nào xảy ra trong chuồng trại, dù có nhiều loài nhạy cảm với virus hô hấp. Khi thông tin về cúm A/H5N1 xuất hiện tại Đồng Nai, nơi đây ngay lập tức siết chặt quy trình kiểm tra, khử khuẩn và theo dõi lâm sàng toàn bộ thú ăn thịt.

“Chúng tôi không thể chủ quan. Một khi dịch bệnh xâm nhập, nguy cơ lây lan giữa các loài hoặc giữa người và động vật là rất cao. Vì vậy, bên cạnh thú y, tất cả cán bộ tiếp xúc với động vật đều được tập huấn về giám sát hành vi, sử dụng bảo hộ và xử lý ca nghi ngờ”, Giám đốc Xí nghiệp động vật, Thảo Cầm Viên Sài Gòn chia sẻ.

Mô hình tại Thảo Cầm Viên không chỉ là bảo tồn, mà còn mang giá trị giáo dục cộng đồng và cảnh báo dịch bệnh. Các buổi ngoại khóa thường xuyên đưa học sinh, sinh viên đến tìm hiểu về mối liên hệ giữa sức khỏe con người - động vật và môi trường, từ đó lan tỏa tư duy “Một sức khỏe” (One Health) ra xã hội.

Theo các chuyên gia, nếu có thể nhân rộng mô hình vận hành tại Thảo Cầm Viên ra các trung tâm cứu hộ, vườn quốc gia và cơ sở nuôi tư nhân, Việt Nam sẽ nhanh chóng thu hẹp được “vùng trắng” giám sát dịch bệnh trên động vật hoang dã - điều đang được đặt ra cấp thiết sau nhiều vụ việc nghiêm trọng.

“Một vườn thú ở TP. HCM làm được, thì không lý do gì các cơ sở lớn khác không làm được, nếu có quyết tâm và cơ chế phù hợp. Cần sớm có bộ tiêu chí tối thiểu về chăm sóc sức khỏe thú hoang trong nuôi nhốt”, PGS.TS Lê Quang Thông, Đại học Nông lâm TP. HCM đề xuất.

Để làm được điều đó, cần sự vào cuộc đồng bộ: từ chính quyền đô thị, ngành thú y, kiểm lâm cho đến hệ thống nghiên cứu và đào tạo thú y hoang dã - vốn còn quá mỏng. Không thể chỉ trông chờ vào một vài đơn vị như Thảo Cầm Viên. Cần biến nỗ lực này thành mặt bằng chung cho ngành.

Thảo Cầm Viên không chỉ là nơi nuôi dưỡng thú quý, mà là một mô hình sống động cho thấy việc chăm sóc y tế cho động vật hoang dã hoàn toàn khả thi nếu có tâm, có chuyên môn và có hệ thống. Trong bối cảnh dịch bệnh xuyên loài ngày càng phức tạp, thì chính những bài học từ một vườn thú giữa lòng đô thị lại có thể góp phần giữ an toàn cho cả cộng đồng.