Nền tảng để ‘hóa giải’ những thách thức của ngành gỗ
Ngày 2/10, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức Hội nghị đánh giá công tác quản lý rừng bền vững và chứng chỉ rừng.
Theo ông Nguyễn Văn Diện, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, rừng Việt Nam hiện vẫn đối mặt nhiều thách thức như mất rừng, suy thoái rừng, chuyển đổi mục đích sang sản xuất nông nghiệp, cháy rừng do thời tiết cực đoan.
Ông Nguyễn Văn Diện phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Trung Hiếu.
Bên cạnh đó, ngành lâm nghiệp cũng chịu tác động từ biến đổi khí hậu, cạnh tranh thương mại và những yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế về tính hợp pháp, truy xuất nguồn gốc và tính bền vững của gỗ, lâm sản.
Trong những năm qua, kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản Việt Nam tăng nhanh, đạt 17,35 tỷ USD vào năm 2024, đóng góp quan trọng cho thành tích xuất khẩu của ngành nông nghiệp và nền kinh tế cả nước. Ngành chế biến gỗ hiện tạo việc làm cho hơn 500.000 lao động trực tiếp và hàng triệu hộ gia đình tham gia trồng rừng.
“Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu xuất khẩu 23–25 tỷ USD vào năm 2030, ngành gỗ cần vượt qua nhiều rào cản, đặc biệt là yêu cầu của các thị trường lớn (Mỹ, EU…) về nguyên liệu hợp pháp và tiêu chuẩn quản lý rừng bền vững”, ông Nguyễn Văn Diện nhận định.
Chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050, đã xác định quản lý rừng bền vững và chứng chỉ rừng là nhiệm vụ ưu tiên. Mục tiêu đặt ra là đạt khoảng 1 triệu ha rừng được cấp chứng chỉ quản lý bền vững vào năm 2030.
Cộng đồng có vai trò quan trọng trong quản lý rừng bền vững. Ảnh: Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Kon Tum.
“Việc này không chỉ bảo đảm nguồn nguyên liệu có chứng chỉ cho chế biến, xuất khẩu mà còn giúp hộ trồng rừng tăng thu nhập 10–20% so với gỗ không có chứng chỉ, đồng thời khẳng định thương hiệu gỗ Việt Nam và cam kết ‘nói không’ với nguyên liệu không rõ nguồn gốc”, ông Diện nhấn mạnh.
Đến nay, diện tích rừng của các tổ chức đã xây dựng phương án quản lý bền vững đạt hơn 70%, song diện tích được cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững (PEFC, FSC) mới gần 15% rừng sản xuất. Lãnh đạo Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm chỉ ra thực tế này cho thấy dù đã có kết quả bước đầu, hoạt động trồng, khai thác và chế biến gỗ vẫn tiềm ẩn nguy cơ chưa bền vững, cần tiếp tục nỗ lực mạnh mẽ trong thời gian tới.
Cộng đồng viết nên câu chuyện quản lý rừng bền vững
Năm 2012, những nhóm hộ đầu tiên tại tỉnh Quảng Nam (cũ) bắt đầu tham gia các dự án chứng chỉ rừng. Họ học cách quản lý rừng trồng theo tiêu chuẩn quốc tế, từ việc trồng cây, chăm sóc đến khai thác và bảo vệ. Mười năm sau, những hạt mầm ban đầu ấy đã kết tinh thành một tổ chức có pháp nhân, có sự liên kết chặt chẽ và được HTX Nông nghiệp Hiệp Thuận chính thức quản lý từ năm 2022.
Tổ quản lý chứng chỉ rừng nhóm hộ hiện có 260 hộ gia đình, cùng nhau gìn giữ và khai thác hơn 1.485 ha rừng trồng, chủ yếu là keo lai và keo tai tượng, phân bố trên 412 lô rừng với đa dạng năm trồng, phần lớn là rừng 3-4 năm tuổi.
Không chỉ quản lý rừng trồng, HTX còn hợp tác bảo vệ hơn 1.000 ha rừng tự nhiên, chủ yếu là rừng phòng hộ với nhiều loài cây bản địa và động vật hoang dã.
HTX Hiệp Thuận tập huấn công tác quản lý rừng cho người dân. Ảnh: Trung Việt.
“Năm 2024 đã có thêm 28 hộ dân tự nguyện tham gia với 204 ha rừng trồng. Sự mở rộng ấy không chỉ tăng quy mô quản lý mà còn cho thấy niềm tin của người dân vào cách làm rừng bền vững”, ông Nguyễn Đức Dương, Giám đốc HTX Hiệp Thuận, chia sẻ.
Theo ông Dương, việc HTX Hiệp Thuận được cấp chứng chỉ FSC khẳng định uy tín và mở ra nhiều cơ hội tiếp cận thị trường. Người dân cũng dần ý thức hơn trong việc trồng và giữ rừng, tránh khai thác trái phép, bảo vệ nguồn nước và cảnh quan sinh thái. Câu chuyện cộng đồng gắn bó với rừng đã biến mô hình quản lý nhóm hộ thành một điểm sáng của khu vực.
Giai đoạn 2025–2030, HTX đặt ra mục tiêu xây dựng khu rừng nhóm hộ đủ quy mô, đáp ứng yêu cầu của phương án quản lý rừng bền vững, vừa phát triển kinh tế hộ gia đình, vừa bảo vệ môi trường sinh thái và đa dạng sinh học.
“Xác định kinh tế, xã hội và môi trường là 3 trụ cột và nền tảng của sự phát triển bền vững, HTX sẽ hướng tới tăng năng suất, mở rộng diện tích rừng có chứng chỉ, kéo dài chu kỳ khai thác và đa dạng hóa nguồn thu nhập. Về xã hội, mục tiêu là tạo việc làm ổn định cho 260 hộ và nhiều lao động địa phương, nâng cao kỹ năng quản lý – bảo vệ rừng, đồng thời thúc đẩy bình đẳng giới trong cộng đồng. Còn về môi trường, HTX tập trung bảo vệ và phục hồi rừng tự nhiên, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu, cải thiện chất lượng đất và nguồn nước”, ông Nguyễn Đức Dương cho hay.
Bà Nguyễn Bích Hằng cho rằng bảo tồn đa dạng sinh học là phương pháp để phát triển bền vững. Ảnh: Trung Hiếu.
Bà Nguyễn Bích Hằng, cán bộ quản lý Dự án “Thúc đẩy thực hiện quản lý rừng bền vững và đa dạng sinh học ở Việt Nam” của Quỹ quốc tế về bảo vệ thiên nhiên (WWF), nhấn mạnh: “Bảo tồn đa dạng sinh học không chỉ là mục tiêu mà còn là phương pháp để phát triển bền vững”.
Theo bà Hằng, thời gian qua, WWF đã phối hợp với nhiều đối tác trong và ngoài nước triển khai các mô hình quản lý rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học. Tiêu biểu như cấp chứng chỉ rừng FSC cho nhóm hộ, HTX tại Quảng Trị, vừa đảm bảo quản lý rừng bền vững vừa mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường quốc tế; mô hình liên kết doanh nghiệp với nhóm hộ tại Quảng Nam; hay doanh nghiệp độc lập như Bảo Châu (Phú Yên) đạt chứng chỉ FSC trên diện tích riêng. Với rừng ngập mặn, WWF kết hợp bảo tồn với sinh kế nuôi trồng thủy sản, hướng tới chuỗi giá trị bền vững đạt chứng nhận ASC và Organic.
“Để các mô hình này phát huy hiệu quả lâu dài và có sức lan tỏa, cần có sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước, cộng đồng, khu vực tư nhân và các tổ chức phát triển”, bà Nguyễn Bích Hằng bày tỏ.
Chia sẻ về giải pháp thúc đẩy thực hiện chứng chỉ rừng, ông Trần Lâm Đồng, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, cho rằng cần chú trọng hỗ trợ, nâng cao năng lực và quản lý chất lượng.
Trước hết phải tiếp tục nâng cao nhận thức và năng lực cho các bên liên quan về quản lý rừng bền vững và chứng chỉ rừng; quản lý chặt chẽ hoạt động cấp chứng chỉ theo đúng quy định; đồng thời thúc đẩy các hệ thống chứng chỉ nhằm bảo đảm chất lượng.
Cùng với đó, cần phát triển hệ thống cấp mã số rừng trồng, quản lý chuỗi sản xuất và truy xuất nguồn gốc. Việc liên kết sản xuất theo quy mô lớn giữa hiệp hội, doanh nghiệp và chủ rừng cũng rất quan trọng để huy động nguồn lực, tạo sức mạnh chung, hướng tới phát triển lâm nghiệp bền vững.
