Canh tác lúa cải tiến theo hướng hữu cơ, đạt cùng lúc 3 mục tiêu

Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội phối hợp với UBND xã và Hợp tác xã Dịch vụ tổng hợp nông nghiệp Yên Mạc vừa tổ chức hội nghị đầu bờ mô hình “Thử nghiệm ứng dụng SRI cải tiến nâng cao (SRI kết hợp máy cấy) theo hướng hữu cơ, giảm phát thải” vụ xuân 2025 tại xã Liên Mạc (huyện Mê Linh, Hà Nội). 

Mô hình được triển khai từ tháng 1/2025 trên diện tích 50 ha tại thôn Yên Mạc, với sự tham gia của 200 hộ nông dân. Giống lúa J02 được cấy máy trong các ngày 24 – 26/1 với mật độ 30 x 18 cm (tương đương 18,5 khóm/m², trung bình 3 – 4 dảnh/khóm).

Không chỉ áp dụng cơ giới hóa, mô hình còn hướng tới sản xuất theo phương pháp hữu cơ, giảm phát thải khí nhà kính dựa trên các nguyên tắc kỹ thuật của hệ thống canh tác lúa cải tiến (SRI). Trước khi thực hiện, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội đã điều tra hiện trạng sản xuất của các hộ tham gia. Kết quả cho thấy người dân chủ yếu vẫn cấy tay, cấy dày (1,2 kg giống/sào), dùng phân hóa học và phun thuốc nhiều lần. Tham gia mô hình, bà con được tập huấn để chuyển sang cấy thưa, dùng giống ít (0,8 kg/sào), tăng cường bón phân hữu cơ sinh học, kiểm soát nước hợp lý và giảm thiểu thuốc BVTV.

Ông Nguyễn Mạnh Phương, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, thời gian qua, Thành phố đang tích cực phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp sạch, an toàn, bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng nông sản. Với định hướng đó, vụ xuân 2025, Sở đã chỉ đạo triển khai mô hình SRI cải tiến nâng cao, kết hợp kỹ thuật cấy máy thay thế phương pháp cấy tay truyền thống. Đây được coi là bước đột phá trong canh tác lúa của Hà Nội khi đồng thời đạt cả 3 mục tiêu: Tăng năng suất – hiệu quả kinh tế, giảm chi phí đầu vào và tỷ lệ phát thải, nâng cao mức độ cơ giới hóa.

Sau hơn 4 tháng triển khai trên diện tích 50ha tại thôn Yên Mạc, mô hình ghi nhận hàng loạt kết quả tích cực: Lượng giống giảm hơn 40%, tiết kiệm ít nhất 2 lần tưới nước/vụ, giảm đáng kể chi phí phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Cây lúa phát triển khỏe, rễ dài, đẻ nhánh mạnh, chống chịu sâu bệnh tốt. Năng suất trung bình đạt 7,4 tấn/ha, cao hơn ngoài mô hình từ 6,8 – 7,4 tạ/ha (tăng 9,8 – 10,8%), hiệu quả kinh tế tăng từ 19,8 triệu đồng lên 25,6 triệu đồng/ha.

Đánh giá cao những kết quả này, ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, vụ đông xuân 2025, năng suất lúa tại vùng ven đô Hà Nội đạt trên 70 tạ/ha nhờ áp dụng giống mới và kỹ thuật canh tác tiên tiến. Đây là kết quả của quá trình kiên trì vận động người dân chuyển đổi phương pháp gieo cấy sang mô hình tiên tiến. Ban đầu, việc chuyển đổi phương pháp gieo cấy gặp không ít trở ngại vì thói quen sản xuất cũ, nhưng chỉ sau thời gian ngắn, mô hình đã chứng minh hiệu quả rõ rệt, phù hợp với điều kiện địa phương và có khả năng nhân rộng.

Ông Dương nhấn mạnh, kỹ thuật canh tác cải tiến như SRI là hướng đi cần thiết để phát triển nền nông nghiệp bền vững, vừa giảm lượng giống, nước tưới, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, vừa đảm bảo năng suất cao. Đây cũng là định hướng nhất quán của Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong các chương trình giảm phát thải, tăng sử dụng phân bón hữu cơ và cải thiện sức khỏe đất.

Bà Trịnh Thị Hòa, nông dân tại thôn Yên Mạc, xã Liên mạc chia sẻ trải nghiệm thực tế: “Ban đầu tôi nghi ngại vì cấy thưa quá, nhưng cây lúa lên khỏe, ít sâu bệnh, ít phải phun thuốc. Năng suất cao hơn vụ trước nên vụ tới tôi sẽ tiếp tục cấy lúa theo mô hình này”.

Thực tế cho thấy, thay đổi thói quen sản xuất của nông dân không hề dễ dàng, bởi tập quán cấy lúa theo phương pháp truyền thống đã ăn sâu vào tư duy canh tác của họ suốt bao đời.

Theo bà Lưu Thị Hằng, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội, yếu tố cốt lõi làm nên thành công của mô hình là việc tuân thủ nghiêm các nguyên tắc “3 giảm, 3 tăng”, cấy mạ non, cấy thưa, chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật, trong đó đặc biệt quan trọng là kỹ thuật rút nước ở một số giai đoạn (lần 1 rút nước vào giai đoạn đẻ nhánh, khoảng 20 - 25 ngày; lần 2 vào giai đoạn chín sáp – thu hoạch, khoảng 15 ngày trước thu hoạch).

Để nhân rộng mô hình, bà Hằng cho biết Chi cục đã tham mưu Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội ban hành Kế hoạch số 58/KH-UBND ngày 27/02/2023 của UBND Thành phố về thúc đẩy ứng dụng quản lý sức khoẻ cây trồng tổng hợp (IPHM) trên cây trồng chủ lực giai đoạn 2023 - 2030, hướng đến triển khai rộng rãi trên toàn bộ diện tích trồng lúa của Thành phố.

Mục tiêu là đẩy mạnh ứng dụng kỹ thuật tiên tiến, gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm ngay tại đầu bờ thông qua hợp tác với doanh nghiệp, từ đó nâng giá trị sản xuất trên mỗi đơn vị diện tích. Song song đó, công tác tập huấn kỹ thuật sẽ được đẩy mạnh để bà con nông dân dễ tiếp cận và thực hành đúng quy trình.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục kêu gọi doanh nghiệp đồng hành thu mua sản phẩm để đảm bảo đầu ra ổn định, giúp mô hình lan tỏa mạnh hơn trong thực tiễn. Mô hình SRI cải tiến không chỉ giúp tăng năng suất, chất lượng nông sản mà còn tạo nền tảng vững chắc để sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ, bền vững và thân thiện với môi trường”, bà Hằng nhấn mạnh.

Từ kết quả mô hình, ngành nông nghiệp Hà Nội kiến nghị UBND Thành phố tiếp tục có cơ chế hỗ trợ kinh phí để nhân rộng mô hình SRI cải tiến nâng cao theo hướng hữu cơ tại các vùng sản xuất lúa trọng điểm. Đồng thời cần đẩy mạnh truyền thông, tập huấn nhằm hình thành nền tảng sản xuất lúa bền vững, hiệu quả cao và đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe về an toàn thực phẩm.