Trở lại cánh đồng không sử dụng thuốc trừ sâu

100% diện tích áp dụng canh tác lúa cải tiến

Cánh đồng không một chút ám mùi thuốc sâu, không một vạt cỏ vàng úa như bị dội nước sôi bởi thuốc trừ cỏ. Lúa đã bắt đầu uốn câu, chỉ độ chục ngày nữa là một mùa vàng sẽ đến với người dân Đỗ Động (huyện Thanh Oai, TP Hà Nội). Tôi lại nhớ đến bài báo năm 2017 của mình về xã 10 năm không dùng thuốc trừ sâu, nhớ đến những hạt cơm dẻo thơm và đậm đà, nhớ đến tình người nồng ấm của một vùng đất.

Bà Dương Thị Dung - Giám đốc HTX Đỗ Động cho biết vụ xuân này Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện bố trí mô hình 20 ha lúa an toàn bằng giống mới Dự Hương 8. Lúc đầu giống đưa về dân không mấy mặn mà bởi chưa từng tiếp xúc bao giờ, trong khi đó giống lúa Bắc Thơm 7 đã quen cấy, quen ăn.

Thông thường vụ xuân Bắc Thơm 7 chiếm khoảng 50 - 60% diện tích lúa của Đỗ Động bởi chất lượng gạo tốt, tiêu thụ dễ. Nhưng như một tiểu thư ẻo lả và đài các, nó cũng có không ít nhược điểm như để qua vụ gạo không còn dẻo thơm, chống chịu sâu bệnh kém, đặc biệt là với bạc lá, năng suất thấp.

Với những ưu điểm nổi trội 3 năm gần đây, giống lúa Nhật J02 đã đuổi kịp giống Bắc Thơm 7 để vụ xuân này mỗi loại chiếm khoảng 40% diện tích lúa ở Đỗ Động. Số còn lại là chỗ để cho những giống mới như Dự Hương 8 trình diễn mô hình.

Đỗ Động có xấp xỉ 390 ha lúa. 100% diện tích áp dụng hệ thống canh tác lúa cải tiến (SRI), cấy thưa, mạ non, vụ mùa lên luống cao cho mạ khỏi mưa ngập, vụ xuân che phủ nilon cho mạ khỏi chết rét, chăm bón “nặng đầu nhẹ cuối”, chủ động điều tiết nước, giảm thiểu sử dụng phân, thuốc hóa học.

Đi trên đồng tìm đỏ mắt tôi cũng không thấy một vỏ bao thuốc BVTV nào, chỉ thấy những đàn vịt sục sạo dưới mương máng kiếm cua ốc, tôm cá. Hầu như không dùng đến thuốc BVTV nhưng ngạc nhiên là năng suất lúa của Đỗ Động vẫn trung bình đạt 1,5 - 2 tạ/sào tùy vụ (sào 360m2).

“Chúng tôi hạn chế thấp nhất việc sử dụng thuốc BVTV đã được hơn 10 năm. Vụ xuân mạ không phải phun thuốc, vụ mùa thì mạ phải xử lý một đợt thuốc, còn khi cấy trên đồng khoảng 80% dân không dùng thuốc. Số còn lại cũng rất ít khi phun và không có chuyện phun kiểu tập thể mà phải căn cứ theo tình hình của từng thửa ruộng.

Cán bộ huyện mỗi tuần về kiểm tra sâu bệnh một lần với cán bộ HTX rồi ra thông báo cho bà con, cho các tổ khoa học, tổ dịch vụ đi thăm đồng, nếu ruộng nhà ai bị nhiễm nặng thì mới phun, còn nhẹ thì không phun.

Ngoài dự tính, dự báo sâu bệnh, HTX còn cung ứng giống, vật tư, tổ chức làm đất, gieo cấy cho bà con rồi kết nối tiêu thụ. Từ hồi sản phẩm gạo của HTX được công nhận OCOP 3 sao, nhiều doanh nghiệp đến đặt vấn đề hỏi mua nhưng bà con cứ thu hoạch thóc lên bờ là bán tươi luôn nên không đủ đáp ứng”, bà Dung thông tin.

Khi cán bộ huyện “nằm vùng” tại xã

“Canh tác theo SRI lượng giống giảm 77%, lượng đạm giảm 33%, sâu bệnh nhiễm rất nhẹ, không phải sử dụng thuốc BVTV, giảm 3 - 4 lần tưới/vụ, năng suất tăng 12%, chi phí giảm 10%, hiệu quả kinh tế tăng lên 49%” - đó là một phần bản báo cáo của Hà Nội. So với lượng sử dụng thuốc BVTV của cả nước ở mức xấp xỉ 3,2 kg/ha/năm thì Hà Nội chỉ khoảng 1,5 kg/ha/năm, trong đó đặc biệt có huyện Phú Xuyên chỉ 0,25 kg/ha/năm, Chương Mỹ 0,3 kg/ha/năm, Thanh Oai 0,2 kg/ha/năm. Thành quả ấy không đến trong một ngày.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hiền - Phó Giám đốc Trung Dịch vụ nông nghiệp huyện Thanh Oai, việc hạn chế sử dụng thuốc BVTV quan trọng nhất vẫn là ở tư tưởng của dân. Dân Thanh Oai chủ yếu trồng trọt để phục vụ nhu cầu của gia đình mình nên không muốn sử dụng thuốc BVTV. Bởi thế mà cả huyện chỉ có 14 cửa hàng thuốc BVTV. Lượng thuốc BVTV sử dụng trên đơn vị canh tác rất ít, chủ yếu liên quan đến hai loại thuốc là thuốc chuột và thuốc ốc.

Để tạo ra được ý thức tự giác của người dân là cả quá trình dài, từ thời còn tỉnh Hà Tây với những chương trình như IPM, SRI, "3 giảm 3 tăng", khi sáp nhập vào thành phố Hà Nội vẫn còn duy trì đến tận bây giờ.

Ở cấp huyện tổ chức nhiều lớp tập huấn cũng như triển khai các mô hình ứng dụng sử dụng phân hữu cơ, thuốc BVTV sinh học để nông dân mắt thấy, tay sờ mà chuyển biến theo. Thêm vào đó, huyện ra một cơ cấu giống thích ứng biến đổi khí hậu với đích đến không chỉ là năng suất, chất lượng mà còn phù hợp với điều kiện thời tiết, ít sâu bệnh nhất như J02, TBR225 kháng bạc lá, Bắc Thơm 7 kháng bạc lá, Thiên Ưu…

Thanh Oai cũng như ở các huyện, thị khác của TP Hà Nội có nhân viên kỹ thuật trồng trọt và BVTV của Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp được cử phụ trách xã, trung bình mỗi người lo 2 xã. Họ ngồi làm việc ngay tại xã để cùng với HTX tham mưu xây dựng cơ cấu đầu vụ, chăm sóc các loại cây trồng, dự tính, dự báo tình hình sâu bệnh, hướng dẫn cách thức sử dụng các loại phân, thuốc BVTV an toàn. Nhờ vậy mà 100% diện tích lúa được áp dụng SRI từng phần như mạ non, cấy thưa, điều tiết nước…, dù điều tiết nước là công đoạn rất khó khăn bởi đồng đất không đều, chỗ cao, chỗ thấp.   

Qua thực tế sinh động ở Thanh Oai và nhiều huyện khác tại Hà Nội cho thấy việc giảm thiểu sử dụng thuốc BVTV hoàn toàn có thể thực hiện được ở nhiều địa phương trên phạm vi toàn quốc với giải pháp chính sau: Tổ chức lớp học đồng ruộng về quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên các cây trồng cho các tỉnh trên toàn quốc. Có chính sách để nông dân được học tập, tiếp cận với kỹ thuật mới không sử dụng thuốc BVTV hay sử dụng thuốc BVTV sinh học. Quy định chặt chẽ về đăng ký thuốc. Tổ chức BVTV đồng bộ từ tỉnh, thành phố đến xã. Tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước về phát triển sản xuất, chất lượng vật tư nông nghiệp cũng như an toàn thực phẩm của cấp huyện, xã.

Để bảo vệ và ổn định diện tích lúa, huyện Thanh Oai quy hoạch thành những vùng sản xuất lúa chuyên canh, tập trung, không được xâm phạm và hỗ trợ xây dựng những mô hình trình diễn theo hướng hữu cơ, VietGAP.