Xã Phình Hồ, tỉnh Lào Cai dường như quanh năm mây mù bao phủ, khí hậu lạnh. Đặc thù thời tiết dị biệt này đã tạo nên chất lượng củ khoai sọ đặc sản ít nơi nào có được. Củ khoai sọ ở đây bở, có vị thơm ngọt, người dân địa phương thường gọi là khoai trứng (sau khi gọt vỏ tròn, trắng phau như quả trứng gà).
Cây khoai sọ đã trở thành sản phẩm chủ lực ở xã Phình Hồ. Ảnh: Thanh Tiến.
Ông Giàng A Chú, Trưởng phòng Kinh tế xã Phình Hồ cho biết, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã xác định khoai sọ là một trong những cây trồng chủ lực. Diện tích khoai sọ của xã tăng dần qua các năm, đặc biệt từ năm 2020 đến nay. Hiện tổng diện tích khoai sọ của cả xã hơn 330ha. Chính quyền xã tích cực vận động người dân rà soát, giảm diện tích trồng lúa nương và ngô kém hiệu quả để chuyển sang trồng khoai sọ.
Theo ông Giàng A Chú, việc phát triển nóng một loại cây trồng luôn tiềm ẩn những thách thức. Bởi đặc điểm của khoai sọ nương là chỉ có thể canh tác trên một diện tích trong 3 vụ (3 năm liên tục). Sau đó đất sẽ bị thoái hóa, năng suất và chất lượng củ giảm mạnh.
Để giải quyết bài toán này, xã đã định hướng cho bà con phải luân canh trên đất trồng khoai sọ, đồng thời áp dụng các biện pháp cải tạo đất để đảm bảo phát triển ổn định, lâu dài. Có thể trồng khoai sọ 3 vụ xong lại chuyển sang trồng ngô, lúa hoặc cây màu như lạc, khoai sâm… Diện tích đất lúa thiếu nước sẽ vận động bà con chuyển sang trồng khoai sọ.
Phình Hồ có tiềm năng, lợi thế lớn để phát triển khoai sọ thành sản phẩm hàng hóa có giá trị cao. Ảnh: Thanh Tiến.
Một thách thức khác là vấn đề lạm dụng thuốc BVTV. Khi diện tích mở rộng, một số hộ dân có dấu hiệu sử dụng thuốc diệt cỏ để tiết kiệm công sức. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người sản xuất, người tiêu dùng mà còn làm hại đất, giảm chất lượng và uy tín của sản phẩm. Xã đang quyết liệt tuyên truyền để thay đổi tập quán này.
"Đất trồng khoai sọ phải tơi xốp. Người dân phải xới đất từ tháng 10 - 11 (sau khi thu hoạch) và để ải đến tháng 1 - 2 năm sau mới trồng. Chúng tôi tuyên truyền bà con tuyệt đối không dùng thuốc diệt cỏ, chỉ làm cỏ bằng cách cuốc, xới đất", ông Giàng A Chú cho hay.
Bên cạnh đó, việc chăm sóc cũng cần tuân thủ kỹ thuật truyền thống để đảm bảo năng suất. Kinh nghiệm cho thấy trồng khoai sọ phải vun gốc. Khi đất tơi xốp, được vun gốc thì củ khoai mới to, đều. Xã cũng khuyến khích người dân chỉ sử dụng phân chuồng ủ hoai, không dùng các loại phân hóa học, thuốc kích thích để giữ thương hiệu khoai sọ sạch.
Chính quyền địa phương vận động người dân sản xuất khoai sọ an toàn, bền vững để xây dựng thương hiệu. Ảnh: Thanh Tiến.
Hiện người dân chủ yếu bán củ tươi vào chính vụ (khoảng tháng 9, 10) nên giá không cao, chỉ dao động 15.000 - 20.000 đồng/kg. Trong khi đó nếu bảo quản tốt và kéo dài vụ giá có thể lên tới 30.000 - 50.000 đồng/kg, thậm chí 80.000 - 100.000 đồng/kg.
Để giải quyết bài toán thị trường, xã Phình Hồ đang thúc đẩy vai trò của các HTX và liên kết với doanh nghiệp. Hiện trên địa bàn xã đã có 3 HTX thu mua khoai sọ cho bà con gồm HTX Dịch vụ du lịch Kế Khấu Ly, HTX Hưng Thùy và HTX Nông nghiệp và Du lịch Bản Mù.
Anh Giàng A Vầu, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Du lịch Bản Mù cho biết: “Từ khi thành lập HTX, chúng tôi vận động bà con trồng nhiều hơn. HTX phối hợp với dự án, hỗ trợ bà con kỹ thuật, lựa chọn những củ giống tốt, không bị bệnh để cho chất lượng củ khoai tốt nhất. HTX đã ký hợp đồng bao tiêu khoai sọ cho bà con, cam kết giá thu mua cao hơn thị trường để bà con yên tâm sản xuất".
Một số HTX đã đầu tư máy móc sơ chế, bảo quản khoai sọ nhưng sản lượng chưa nhiều. Ảnh: Thanh Tiến.
Xã Phình Hồ đang đặt mục tiêu xây dựng khoai sọ nương thành sản phẩm OCOP trong năm 2025. Đây là con đường để chuẩn hóa quy trình và xây dựng thương hiệu.
Xã Phình Hồ đã chủ động kết nối với một số doanh nghiệp ở Hà Nội nghiên cứu các giải pháp chế biến sâu và bảo quản sau thu hoạch. Hiện các công ty đã lên khảo sát, lấy mẫu khoai về thử nghiệm chế biến, bảo quản. Khi có quy trình chuẩn, xã sẽ phối hợp với doanh nghiệp tổ chức thu mua, đưa vào kho lạnh hoặc chế biến để đảm bảo chất lượng, giữ được sản phẩm lâu hơn.
