Tưới ngập khô xen kẽ khó mở rộng do thủy lợi nội đồng chưa hoàn chỉnh

Sản xuất lúa phát thải thấp đang là mối quan tâm hàng đầu của ngành nông nghiệp Việt Nam. Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long, có tên đầy đủ là "Đề án phát triển bền vững 1 triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030". Cái tên của Đề án cho thấy các cơ quan soạn thảo rất coi trọng tới giảm phát thải trong sản xuất lúa, chất lượng cao phải gắn liền với phát thải thấp.

Truyền thống sản xuất lúa nước ở Việt Nam đã hình thành thói quen của nông dân là để nước quanh năm trên đồng ruộng. Trước đây, việc để nước như vậy không ảnh hưởng gì tới năng suất lúa. Tuy nhiên, trong bối cảnh sản xuất lúa đang chịu nhiều áp lực về dịch bệnh, về sức chống chịu của cây lúa trước biến đổi khí hậu, việc để nước quanh năm trên đồng ruộng đang dẫn tới những vấn đề về sức khỏe của cây lúa.

Đặc biệt, khi Việt Nam đang thực hiện cam kết Net Zero vào năm 2050, thì thói quen để đồng ruộng ngập nước thường xuyên sẽ dẫn tới phát thải khí metan nhiều hơn, bởi môi trường đất ngập nước, với điều kiện yếm khí đặc trưng, tạo môi trường thuận lợi cho quá trình phân hủy chất hữu cơ và giải phóng metan bởi hoạt động của các vi khuẩn sinh metan

Ông Lê Thanh Tùng cho biết, về phát thải trong sản xuất lúa, có 3 nguyên nhân chính là bón nhiều phân vô cơ (gây phát thải nitrit), đốt rơm rạ (phát thải khí CO2) và phát thải khí metan do đất ngập nước.

Phát thải từ bón nhiều phân vô cơ hoàn toàn có thể giảm được thông qua các biện pháp giảm lượng phân bón sử dụng. Phát thải do đốt rơm rạ trên đồng ruộng cũng có thể giảm được bằng cách lấy rơm rạ ra khỏi đồng ruộng để làm nguyên liệu cho nhiều hoạt động sản xuất khác hoặc trong mùa mưa nông dân không thể đốt rơm rạ được.

Khó nhất là giảm phát thải khí metan trong sản xuất lúa, vì phải áp dụng biện pháp tưới ngập khô xen kẽ để không phát sinh khí metan trong đất và dẫn tới phát thải khí này. Để áp dụng được tưới ngập khô xen kẽ, phải có hệ thống thủy lợi nội đồng hoàn chỉnh. Hệ thống này phải đảm bảo 2 yếu tố: tưới được và tiêu được.

Trong khi đó, tại Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay, sự xuống cấp, thiếu hoàn chỉnh của hệ thống thủy lợi nội đồng đang khiến cho ở nhiều nơi có tình trạng không dẫn được nước từ các kênh cấp 2 vào đồng ruộng. Nhiều nơi có kênh mương nội đồng để đưa nước vào ruộng nhưng lại không tiêu thoát nước được.

Đồng ruộng ở Đồng bằng sông Cửu Long tuy tương đối bằng phẳng nhưng vẫn có những bình độ khách nhau, khiến cho việc đảm bảo những ruộng cao nhất và những ruộng thấp nhất trên cùng một cánh đồng đều có nước như nhau là rất khó. Khi vẫn phải tưới tràn qua ruộng này tới ruộng kia rồi mới tới ruộng khác, thì việc áp dụng tưới ngập khô xen kẽ là rất khó.

Cũng theo ông Tùng, tưới ngập khô xen kẽ không chỉ giúp giảm phát thải trong sản xuất lúa, tiết kiệm nước..., mà còn giúp cây lúa phát triển tốt hơn. Vì khi rút nước xuống kênh mương nội đồng thì rễ lúa sẽ phải ăn sâu xuống dẫn tới sức sinh trưởng của lúa tốt hơn, giảm được số lần phun xịt thuốc bảo vệ thực vật, sử dụng phân bón, qua đó, không chỉ giảm chi phí sản xuất mà cũng làm giảm phát thải khí nhà kính.

Chính vì vậy, việc củng cố lại hệ thống thủy lợi nội đồng ở Đồng bằng sông Cửu Long là rất cần thiết để  áp dụng thành công tưới ngập khô xen kẽ trên diện rộng nhằm giảm phát thải, giúp cây lúa sinh trưởng tốt hơn. Đồng thời một hệ thống thủy lợi nội đồng hoàn chỉnh sẽ giúp cho việc vận chuyển lúa trong các cánh đồng được thuận tiện, dễ dàng hơn.