Thủy lợi Rào Nan: [Bài 2] Trăn trở kênh dẫn nước

Trước năm 2022, khi công trình thủy lợi Rào Nan cũ hoạt đông, hệ thống máy bơm lấy nước từ sông Rào Nan xả vào bể và được kênh chính dẫn phân bổ cho hệ thống mương đưa nước về các địa phương. Áp lực nước máy bơm không đủ sức để nước tràn kênh.

Sau khi công trình thủy lợi Rào Nan mới hoạt động. Nước sông dâng theo cao trình đập ngăn. Nước được điều tiết chảy tự nhiên vào kênh chính. Mỗi lần Chi nhánh thủy nông Rào Nan “ép” nước (tức tăng lượng nước vào kênh chính), để vùng cuối nguồn hệ thống kênh, mương có nước thì cảnh ngập lụt lại xảy ra.

Những lúc như vậy, nước trong kênh chính cuộn chảy, trào ngập ra cả hai bên thành bê tông của kênh. Nước ngày đêm chảy ồ ồ tràn qua đường, tràn vào ngập vườn, ngập sân, ngập luôn đường đi vào nhà của hàng chục hộ dân thôn Linh Cận Sơn (xã Nam Gianh).

Giữa mùa hè nhưng nước bao vây xung quanh nhà bà Nguyễn Thị Nhượng. Nước ngập hết sân xi măng và con đường vào nhà. Bà Nhượng bảo: “Nếu không may có trận mưa thì nước tràn vào nhà ngay tức thì. Mỗi lần nước ngập thì đến gần cả tháng sau mới khô cạn được”.

Vườn sau lưng nhà thì bị nước ngập sâu đến quá đầu gối. “Vì nước ngập thường xuyên nên tôi cũng không trồng trọt gì được. Từ hồi đó đến nay do phải lội nước, ngâm nước nhiều quá nên hai chân tôi luôn đau nhức ê ẩm”, bà Nhượng nói thêm.

Nhiều gia đình bị ngập đường, ngập sân nhưng có con cái làm ăn xa khấm khá gửi tiền về để đổ đất nâng vườn, nâng sân cho khỏi bị ngập. Nhưng nhiều gia đình thì phải chịu cảnh “ngập giữa ngày hè”.

Đứng cạnh đoạn kênh chính qua thôn Linh Cận Sơn, anh Mai Quốc Việt, công nhân Chi nhánh thủy nông Rào Nan, cho biết, vì người dân có ý kiến nhiều quá nên mỗi khi “ép” nước phải tổ chức canh đoạn xung yếu này.

“Khi nước bắt đầu ngập vườn của bà con thì báo trạm điều hành giảm nước vào kênh thôi. Để phía trên này tránh không ngập lụt thì vùng cuối kênh sẽ thiếu nước thôi”, anh Việt cho biết.

Tuyến kênh chính đi qua thôn Thanh Tân (xã Nam Gianh) cũng bị “quá tải” tương tự. Nước từ kênh chính trào ra thành suối trên đường bê tông dẫn vào thôn.

Hai bên đường là những vùng đất trồng rau màu bị ngập nước. Dù khi làm đất, bà con đã lên vồng thật cao nhưng nước vẫn ngập làm cho cây rau màu bị úng không thể phát triển được.

Ông Hoàng Ngọc Lâm, Trưởng thôn Thanh Tâm lội xuống ruộng rau màu, nước ngập quá đầu gối. Ông nói với chúng tôi: “Thôn có khoảng 15 ha đất màu hằng năm. Nhưng từ khi đưa công trình thủy lợi Rào Nan vào khai thác thì nước tràn qua kênh dữ quá, ngập hết nên bà con có khi cũng bỏ không làm rau màu được”.

Cũng theo ông Lâm, không chỉ là vùng rau màu mà gần 40 ha lúa của bà con cũng bị ngập sâu. “Bà con sản xuất vất vả lắm vì cứ luôn bị ngập nước. Có năm không gieo cấy gì được luôn”, ông Lâm bộc bạch.

Để hạn chế nước trào qua kênh làm ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt và sản xuất của người dân, Công ty TNHH Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Bình đã gia cố “kéo” cao thêm hai bên thành bê tông kênh chính ở những vùng xung yếu.

Tuy nhiên, giải pháp này cũng chỉ tạm thời vì tuyến kênh chính dài và việc nâng cấp cần nguồn kinh phí vượt quá khả năng của đơn vị.

Ông Nguyễn Hữu Sáng, Phó Giám đốc Công ty TNHH Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Bình, cho hay, kênh chính của công trình thủy Lợi Rào Nan có 2 tuyến. Tuyến kênh chính Nam, là kênh nổi, dài gần 8 km, đi qua các xã Nam Gianh và Nam Ba Đồn.

Tuyến kênh chính Bắc dài gần 4 km, là kênh chìm đi qua xã Nam Ba Đồn (bao gồm các xã Quảng Sơn, Quảng Thủy, Quảng Tiên cũ).

“Các tuyến kênh này sử dụng đã hàng chục năm nay. Hiện kênh nổi thì bị tràn, kênh chìm thì bị thấm nên làm cho hiệu quả công trình thủy lợi Rào Nan không thể phát huy hết được hiệu quả. Đã 3 năm đưa vào sử dụng nhưng chúng tôi không thể khắc phục được. Cần phải có nguồn vốn đầu tư lớn để nâng cấp hai tuyến kênh này. Khi đó việc khai thác mới đạt được hiệu quả như mong muốn”, ông Sáng nói.

Tâm tình với chúng tôi, ông Nguyễn Đình Phẩm, Trưởng Chi nhánh thủy nông Rào Nan cho rằng dù có hệ thống điều hành hiện đại nhưng anh em ở trạm luôn lo lắng khi vận hành khai thác công trình.

“Luôn ngày đêm, anh em phải trực để xử lý sự cố trên các tuyến kênh. Do kênh xuống cấp nên sự cố luôn có thể xảy ra. Những khi như vậy mà không kịp xử lý thì sẽ gây ngập lụt, gây thiệt hại hoa màu, cây trồng và tài sản của bà con chứ không phải là chuyện nhỏ”, ông Phẩm cũng nói trong lo lắng.