Trong tiến trình phát triển nông nghiệp bền vững, vai trò của khuyến nông ngày càng được khẳng định. Lực lượng này là cầu nối quan trọng đưa tri thức, khoa học công nghệ và tổ chức sản xuất hiện đại đến tận cơ sở.
Tại ĐBSCL, hiện có trên 2.700 HTX nông nghiệp, với 21 liên hiệp HTX. Tổ chức kinh tế tập thể này đóng vai trò trung tâm của liên kết chuỗi giá trị. Tuy nhiên, các HTX nông nghiệp vẫn còn nhiều hạn chế về năng lực quản trị, số hoá, nguồn lực và tiêu chuẩn hoá sản phẩm.
Khuyến nông là cầu nối quan trọng đưa tri thức, khoa học công nghệ đến nông dân, HTX. Ảnh: Kim Anh.
Nguyên nhân xuất phát từ quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán, liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, giá cả, thị trường không ổn định. Bên cạnh đó, chất lượng vật tư đầu vào vẫn chưa bảo đảm, dẫn đến việc quản lý xuất xứ sản phẩm hàng hóa chưa chặt chẽ, tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch của nông sản vẫn ở mức cao.
Đặc biệt, phần lớn nông sản xuất khẩu của ĐBSCL chưa xây dựng được thương hiệu riêng, thiếu logo và hệ thống nhận diện đồng bộ.
Vì vậy, sau khi cả nước thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, hệ thống khuyến nông cũng đứng trước yêu cầu phải tổ chức lại để thích ứng với cơ cấu tổ chức mới và nâng cao năng lực, đồng hành cùng HTX nông nghiệp.
Sau sáp nhập, hệ thống khuyến nông tại các địa phương ĐBSCL đang thực hiện theo hai hướng. Một là thành lập trung tâm khuyến nông và dịch vụ nông nghiệp (thuộc sở nông nghiệp và môi trường), trong đó các trạm chuyên ngành gồm khuyến nông, trồng trọt và bảo vệ thực vật, thủy sản được hợp nhất vào trung tâm này. Hai là thành lập các trạm khuyến nông cấp khu vực.
Cả hai phương án sắp xếp trên đều có ưu điểm và hạn chế riêng, nhưng điểm chung là đòi hỏi quy chế phối hợp chặt chẽ để hoạt động thống nhất, hiệu quả.
Bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia khẳng định vai trò của khuyến nông trong phát triển HTX nông nghiệp. Ảnh: Kim Anh.
Bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết, ở cấp cơ sở, tổ khuyến nông cộng đồng là hạt nhân quan trọng. Tổ này hoạt động theo nguyên tắc không tăng biên chế, đa dạng thành phần, linh hoạt về hình thức. Do đó, bà Định cho rằng cần tiếp tục tổ chức và do phó chủ tịch UBND xã phụ trách kinh tế làm tổ trưởng để đảm bảo sự phối hợp liên ngành và kết nối công – tư.
Ngoài ra, thành phần tổ cần có cán bộ khuyến nông, nông dân sản xuất giỏi, đại diện HTX, hội đoàn thể và doanh nghiệp. Việc lựa chọn những người có tâm huyết, kinh nghiệm thực tiễn và kỹ năng làm việc nhóm sẽ quyết định chất lượng hoạt động của tổ.
Trong mối quan hệ với chính quyền địa phương, tổ khuyến nông cộng đồng vừa chịu sự quản lý hành chính của UBND xã vừa được giao thực hiện các nhiệm vụ chính trị cụ thể. Ngoài việc được hỗ trợ cơ sở vật chất, trang thiết bị, tổ còn có trách nhiệm đóng góp vào sự phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn tại địa phương.
Sứ mệnh của lực lượng này không chỉ gói gọn ở khâu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất mà bao trùm cả ba lĩnh vực nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Với nông nghiệp là đưa công nghệ, quy trình sản xuất tiên tiến, giải pháp chế biến và tiếp cận thị trường tới nông dân. Với nông dân là quá trình tri thức hóa, nâng cao năng lực làm chủ khoa học và quản lý sản xuất. Với nông thôn, khuyến nông cộng đồng góp phần tổ chức đời sống cộng đồng gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới.
Để đáp ứng yêu cầu phát triển mới, phải tái cấu trúc hệ thống khuyến nông theo hướng chuyên sâu, chuyên nghiệp, chú trọng đào tạo kỹ năng phát triển cộng đồng. Ảnh: Kim Anh.
Đồng thời chú trọng đầu tư mạnh vào hạ tầng số, từ dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo phục vụ dự báo mùa vụ, năng suất, sản lượng đến dự báo khí tượng thủy văn, giá cả, thị trường. Đây sẽ là nền tảng để khuyến nông nâng cao hiệu quả. Đặc biệt, việc mở rộng mô hình khuyến nông cộng đồng gắn với HTX cần được xem là hạt nhân cho phát triển kinh tế hợp tác kiểu mới.
Một vấn đề nữa, bà Định cho rằng các địa phương cần nhìn nhận rõ nếu cán bộ khuyến nông được xác định là viên chức, họ sẽ phục vụ công tác quản lý nhà nước. Nhưng nếu làm dịch vụ theo nhu cầu thị trường, chức năng, nhiệm vụ đã khác. Điều này đòi hỏi sự rõ ràng trong quy định để tránh chồng chéo và tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ hoàn thành nhiệm vụ.
Quan điểm nhất quán là không nên gắn khuyến nông với “dịch vụ nông nghiệp” đơn thuần, bởi vai trò của khuyến nông vượt lên trên phạm vi chuyển giao tri thức, kết nối và đồng hành phát triển cùng cộng đồng nông dân.
