WHA78: Khi khí hậu và sức khỏe gặp nhau trên bàn đàm phán
Từ ngày 19 đến 27 tháng 5 năm 2025, Đại hội đồng Y tế thế giới lần thứ 78 (WHA78) đã diễn ra tại Geneva, Thụy Sĩ. Với chủ đề "Một thế giới vì sức khỏe", hội nghị lần này mang đến một không khí vừa khẩn trương, vừa đầy kỳ vọng khi lần đầu tiên, mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và sức khỏe cộng đồng được đặt ra một cách rõ ràng và có hệ thống đến vậy. Theo WHO, sức khỏe giờ đây không còn là câu chuyện của riêng ngành y, mà đã trở thành một yếu tố trung tâm trong chính sách khí hậu toàn cầu.
Phiên họp thứ 78 của Đại hội đồng Y tế thế giới với chủ đề là "Một thế giới vì sức khỏe". Ảnh: UN Geneva.
Sự kiện quy tụ hơn 190 quốc gia thành viên cùng các tổ chức phi chính phủ, đại diện khối tư nhân và giới khoa học, tạo nên một bức tranh đa chiều về mối lo chung của nhân loại. Trong khuôn khổ đại hội, WHO đã giới thiệu Dự thảo Kế hoạch Hành động Toàn cầu về Biến đổi Khí hậu và Sức khỏe. Văn kiện này không chỉ khuyến khích các quốc gia tích hợp yếu tố sức khỏe vào các Đóng góp quốc gia tự xác định (NDCs) theo Thỏa thuận Paris, mà còn thúc đẩy việc phát triển hệ thống y tế có khả năng thích ứng khí hậu, xây dựng mạng lưới cảnh báo sớm và nâng cấp cơ sở hạ tầng y tế theo hướng bền vững.
Một điểm nhấn khác trong hội nghị là lời kêu gọi cộng đồng cùng tham gia vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách khí hậu – y tế, nhằm bảo đảm sự đồng thuận xã hội. Tuy nhiên, theo Climate and Health Alliance (2025), dự thảo kế hoạch vẫn còn những khoảng trống lớn, đặc biệt là việc chưa nhắc đến tác động nghiêm trọng của nhiên liệu hóa thạch – nguồn phát thải chính gây ô nhiễm không khí và khí nhà kính. Các chuyên gia y tế trong và ngoài liên minh này đã lên tiếng, cho rằng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách thực chất, WHO và các quốc gia cần mạnh dạn đặt vấn đề giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch lên bàn nghị sự toàn cầu.
Khi Việt Nam ở tuyến đầu của biến đổi khí hậu
Việt Nam không đứng ngoài cuộc thảo luận này. Theo Chỉ số Rủi ro Khí hậu Toàn cầu (Germanwatch, 2020), Việt Nam xếp thứ 6 trong số các quốc gia chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu từ năm 1999 đến 2018. Những con số đó không còn là lý thuyết. Ngay trong đời sống hàng ngày, người dân tại TP.HCM và Hà Nội đã cảm nhận rõ sự thay đổi: nhiều ngày trong năm, chỉ số chất lượng không khí (AQI) vượt ngưỡng nguy hại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ nhỏ, người già và bệnh nhân mãn tính (tài liệu WHO Việt Nam, 2024 cho biết).
Bão số 6 gây ngập lụt tại Đắk Lắk. Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN.
Theo báo cáo "Tác động mùa khô mặn tại ĐBSCL" của Viện Môi trường và Tài nguyên (2023), tại Đồng bằng sông Cửu Long, mùa khô năm 2023 để lại những con số đáng suy ngẫm: hơn 21% người dân xuất hiện các triệu chứng bệnh ngoài da và tiêu hóa do nguồn nước bị nhiễm mặn. Trong khi đó, khu vực miền Trung ghi nhận mức tăng 38% số ca nhập viện vì sốc nhiệt so với giai đoạn trước đó (theo Báo cáo tác động khí hậu đến bệnh viện tuyến tỉnh của Bộ Y tế, 2024).
Không chỉ là thách thức, những khó khăn đó cũng mở ra cơ hội để đổi mới. Theo UNDP (2025), Việt Nam hiện là một trong số ít các quốc gia Đông Nam Á đủ điều kiện tiếp cận nguồn vốn lên tới 200 triệu USD từ Quỹ Khí hậu Xanh (GCF). Khoản đầu tư này, nếu được sử dụng hiệu quả, có thể tạo đòn bẩy để nâng cấp bệnh viện, xây dựng hệ thống giám sát dịch bệnh gắn với dữ liệu khí hậu và hỗ trợ các cộng đồng dễ tổn thương, từ vùng ven biển đến miền núi.
Một điểm sáng khác là chương trình thí điểm tại Huế, nơi hệ thống cảnh báo sớm dịch sốt xuất huyết đang được thử nghiệm với sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu khí tượng. Dù mới ở giai đoạn đầu, nhưng mô hình này được kỳ vọng sẽ trở thành hình mẫu cho ứng dụng công nghệ vào y tế khí hậu ở Việt Nam.
Gieo hy vọng từ những cam kết toàn cầu
Nếu nhìn lại những gì đã được bàn thảo và cam kết tại WHA78, có thể thấy sức khỏe đang dần trở thành điểm cắt giao giữa chính sách môi trường và phát triển bền vững. Việc lồng ghép sức khỏe vào chính sách khí hậu không còn là lựa chọn, mà đã trở thành một phần tất yếu trong chiến lược phát triển quốc gia.
Trong Dự thảo Kế hoạch Hành động Toàn cầu về Biến đổi Khí hậu và Sức khỏe do WHO trình bày tại WHA78, WHO kỳ vọng rằng, các quốc gia, trong đó có Việt Nam sẽ cụ thể hóa những cam kết thành hành động thiết thực. Đó có thể là việc tăng cường đầu tư cho y tế ứng phó khí hậu, thúc đẩy hợp tác liên ngành hoặc xây dựng các mô hình chăm sóc sức khỏe có khả năng chống chịu trước rủi ro thời tiết cực đoan.
Đối với Việt Nam, cam kết này được thể hiện rõ qua việc Thủ tướng Phạm Minh Chính gửi thông điệp đến WHA78, nhấn mạnh tầm quan trọng của sức khỏe con người trong mọi chính sách phát triển và kêu gọi hợp tác quốc tế để giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu.
Video thông điệp của Thủ tướng Phạm Minh Chính được phát trong Phiên toàn thể của Kỳ họp ngày 20/05/2025. Ảnh: Đoàn công tác đưa tin từ Geneva, Thụy Sĩ (Bộ Y tế).
Theo thông báo của Bộ Y tế Việt Nam và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vào 17/11/2023, Việt Nam đã tham gia Liên minh Hành động Chuyển đổi về Khí hậu và Sức khỏe (ATACH) do WHO khởi xướng, nhằm hỗ trợ hệ thống y tế quốc gia đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Và có lẽ, bài học đắt giá nhất đến từ chính đại dịch COVID-19: chỉ những hệ thống y tế đủ linh hoạt, đủ khả năng chống chịu mới có thể đứng vững trước những cú sốc toàn cầu. Biến đổi khí hậu, với tất cả hệ lụy mà nó mang lại, chính là bài kiểm tra kế tiếp mà chúng ta không thể coi nhẹ.
