Sự nổi lên của điện gió, điện mặt trời và các hệ thống điện phân tán không chỉ định hình lại cấu trúc ngành năng lượng mà còn mở ra thị trường lao động quy mô hàng trăm nghìn vị trí trong tương lai gần.
Chia sẻ tại Diễn đàn Sinh viên Nghiên cứu Khoa học 2025 (SF25) sáng 7/12, bà Nghiêm Thị Ngoan, Cố vấn năng lượng của dự án GIZ ESP cho biết, hiện Việt Nam có khoảng 140.000 việc làm liên quan đến năng lượng tái tạo. Con số này có thể tăng lên 280.000 vào năm 2030 và tiến tới 400.000 vào năm 2045, khi các nhà máy điện than và điện khí tiếp tục thu hẹp.
PGS.TS Nguyễn Cảnh Thái phát biểu khai mạc diễn đàn. Ảnh: Bảo Thắng.
Theo bà Ngoan, nhu cầu nhân lực lớn nhất đến từ 2 nhóm công nghệ: điện gió và điện mặt trời, mỗi lĩnh vực đòi hỏi cấu trúc lao động khác nhau theo từng giai đoạn phát triển. Ở giai đoạn phát triển - xây dựng dự án, điện gió cần lượng lớn công nhân đổ bê tông và thợ vận hành, trong khi điện mặt trời lại ưu tiên lao động phổ thông và đội thợ đóng cọc.
Khi bước vào vận hành - bảo trì, năng lượng gió cần tới 50% lực lượng kỹ thuật viên chuyên môn, còn ở giai đoạn phát triển dự án, nhóm nhân sự kỹ thuật chiếm khoảng 26%.
Bà Ngoan thông tin, qua khảo sát khoảng 50 doanh nghiệp trong ngành, nổi lên tình trạng thiếu hụt nhân sự ở các vị trí có hàm lượng chất xám cao như thiết kế hệ thống, cố vấn pháp lý, quản lý vận hành nhà máy. Đây đều là những vị trí đòi hỏi tốt nghiệp đại học hoặc sau đại học và có khả năng giải quyết vấn đề phức tạp. "Nhiều vị trí trên thị trường lao động hiện chưa tồn tại, doanh nghiệp buộc phải đào tạo từ nền tảng năng lượng truyền thống", bà nói.
Ở chiều ngược lại, lực lượng sinh viên khối kỹ thuật, khoa học tự nhiên hiện có tỷ lệ tìm được việc làm cao nhất trong nhóm ngành kỹ thuật. Xu hướng Net Zero, theo các chuyên gia, sẽ còn củng cố mạnh hơn nhu cầu này trong giai đoạn 10-20 năm tới.
PGS.TS Nguyễn Cảnh Thái: 'Vai trò của các trường là kết nối nghiên cứu - đào tạo - doanh nghiệp để sinh viên bước ra với năng lực phù hợp'. Ảnh: Bảo Thắng.
Trong bối cảnh đó, SF25 trở thành diễn đàn nơi sinh viên kỹ thuật tiếp cận trực tiếp các yêu cầu nghề nghiệp mới của ngành năng lượng. PGS.TS Nguyễn Cảnh Thái, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Thủy lợi nhấn mạnh, chủ đề “Năng lượng và những ứng dụng hướng đến phát thải ròng bằng 0” năm nay phản ánh đúng nhu cầu cấp thiết mà Việt Nam đang đối diện.
Ông cho rằng sinh viên không chỉ cần kiến thức chuyên ngành mà phải sớm làm quen với chuẩn mực nghề nghiệp, công nghệ mới và bối cảnh cam kết Net Zero mà Việt Nam đặt mục tiêu đạt vào năm 2050. Chuyển dịch năng lượng cũng thay đổi cách đào tạo và nghiên cứu trong các trường đại học kỹ thuật tại nước ta hiện nay.
“Xu thế điện khí hóa, tích trữ năng lượng, vi lưới hay các mô hình điện tái tạo quy mô nhỏ đang mở ra các hướng nghiên cứu mới. Vai trò của các trường đại học là kết nối nghiên cứu - đào tạo - doanh nghiệp để sinh viên bước ra thị trường với năng lực phù hợp”, ông nói trong bài phát biểu khai mạc.
Tại phiên báo cáo toàn thể, ngoài báo cáo của bà Ngoan, còn có sự tham gia của 2 diễn giả: PGS.TS Nguyễn Đình Hòa (ĐH Bách khoa Hà Nội) và ông Trần Anh Thái (Tổng Giám đốc ATS).
Các tham luận xoay quanh những chủ đề đang định hình tương lai hệ thống điện: điện khí hóa giao thông, hệ thống năng lượng phân tán hướng tới 100% năng lượng tái tạo, an ninh năng lượng và các mô hình Micro-PV trong bối cảnh Quy hoạch điện VIII. Những phiên thảo luận giàu tính kỹ thuật cho thấy sự dịch chuyển dứt khoát từ tư duy vận hành truyền thống sang các giải pháp xanh, linh hoạt.
Đại học Huế chính thức tham gia vào mạng lưới của diễn đàn. Ảnh: Bảo Thắng.
Diễn đàn SF25 năm nay thu hút hơn 300 sinh viên và nhà khoa học trẻ đến từ 15 trường đại học kỹ thuật trên cả nước, với hơn 100 bài báo khoa học được phản biện độc lập và trình bày tại các hội đồng chuyên môn. Những công trình xuất sắc sẽ được xuất bản trong kỷ yếu và giới thiệu trên các tạp chí khoa học chuyên ngành.
Sự kiện cũng đánh dấu bước mở rộng quan trọng của mạng lưới, khi Đại học Huế chính thức gia nhập với tư cách đơn vị đồng tổ chức. Lễ ký kết MOU được thực hiện ngay trong phiên toàn thể, mở ra cơ hội trao đổi học thuật và nâng cao chất lượng nghiên cứu cho sinh viên khu vực miền Trung - Tây Nguyên.
Bên cạnh phần học thuật, SF 2025 quy tụ gần 20 doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng, điện - điện tử, điều khiển và tự động hóa. Đây là khu vực thu hút đông đảo sinh viên, khi các doanh nghiệp mang đến nhiều vị trí thực tập, kỹ sư vận hành, kỹ sư thiết kế, kỹ sư điều khiển cùng mô hình tuyển dụng mới gắn với lộ trình Net Zero.
Với nhu cầu nhân lực tăng nhanh từ điện gió ngoài khơi, điện mặt trời mái nhà và các dự án lưu trữ năng lượng, nhiều doanh nghiệp cho biết họ muốn tiếp cận sinh viên ngay từ giảng đường để rút ngắn quá trình đào tạo.
Theo các trường đồng tổ chức, diễn đàn, sau 6 năm phát triển, không chỉ là nơi công bố kết quả nghiên cứu của sinh viên mà còn trở thành nền tảng quan trọng để hình thành lực lượng kỹ sư trẻ có khả năng làm việc trong các ngành năng lượng mới - nơi tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn và công nghệ thay đổi liên tục.
Sinh viên Trường Đại học Thủy lợi tìm hiểu cơ hội việc làm trong lĩnh vực điện, năng lượng. Ảnh: Bảo Thắng.
Đánh giá cao những kết quả này, ông Nguyễn Đăng Cường, Cục Đổi mới sáng tạo (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, chuyển dịch năng lượng và mục tiêu Net Zero đòi hỏi những cách tiếp cận đột phá, trong đó sinh viên là “nguồn nguyên liệu” quan trọng của đổi mới sáng tạo.
Nhiều ý tưởng tại diễn đàn có thể trở thành nền tảng cho kinh tế xanh nếu được đưa ra khỏi phạm vi nghiên cứu và bước vào thị trường.
Ông nhấn mạnh, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vừa được Quốc hội thông qua tháng 6/2025 đã tháo gỡ điểm nghẽn lớn nhất. Đó là, trao toàn quyền sở hữu và quyền thương mại hóa kết quả nghiên cứu cho đơn vị chủ trì nhiệm vụ. Cơ chế này giúp việc đưa sản phẩm nghiên cứu của sinh viên và giảng viên vào thực tiễn trở nên khả thi hơn so với trước đây, khi quyền sở hữu chưa được phân định rõ ràng.
Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ kỳ vọng SF25 sẽ trở thành khởi nguồn cho nhiều dự án công nghệ năng lượng mới, đồng thời gửi lời chúc sinh viên giữ vững đam mê nghiên cứu và tinh thần đổi mới sáng tạo.
