Thay đổi thói quen canh tác
Tại những triền đồi xã Chiềng Sại (thuộc huyện Bắc Yên cũ, tỉnh Sơn La), mới đây, Công ty TNHH Syngenta Việt Nam phối hợp cùng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La tổ chức hội thảo sơ kết mô hình canh tác ngô bền vững trên đất dốc, đánh dấu hơn hai năm triển khai mô hình trồng ngô theo hướng bảo vệ sức khỏe đất và giảm xói mòn.
Đại diện Syngenta Việt Nam phân tích cho người dân những lợi ích mà mô hình đem lại. Ảnh: Đức Bình.
Mỗi mùa mưa đến, đất ở Chiềng Sại lại bị rửa trôi theo dòng nước, để lại những vệt cằn trơ trọi khiến cây ngô ngày càng giảm năng suất. Trước thực trạng đó, từ năm 2024, với sự đồng hành của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La, Syngenta Việt Nam cùng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đã bắt tay triển khai mô hình canh tác ngô bền vững trên đất dốc với triết lý muốn giữ cây, trước hết phải giữ đất.
Trên diện tích 2,6 ha với độ dốc trung bình hơn 26°, gia đình bà Lò Thị Luân tại xã Chiềng Sại được chọn làm mô hình điểm. Cây ngô giống NK6253 được trồng xen giữa những băng cỏ Ghi-nê (Panicum maximum) - loài cỏ lâu năm, rễ chùm bám sâu, chịu hạn tốt, giúp giữ đất, giữ ẩm, đồng thời cung cấp thức ăn xanh cho gia súc. Những dải cỏ xanh được trồng theo hình nanh sấu cách nhau khoảng 10m, rộng 20 - 30cm trải đều khắp triền dốc, chiếm khoảng 7% diện tích mô hình.
Năm 2025, năng suất ngô tại khu canh tác theo tập quán nông dân đạt 6,29 tấn/ha, khu áp dụng băng cỏ nhưng vẫn canh tác theo tập quán đạt 7,37 tấn/ha (cao hơn 17,2%), còn khu áp dụng toàn bộ giải pháp của Syngenta đạt tới 9,54 tấn/ha, tăng 51,7% so với canh tác truyền thống. Theo đánh giá, hai khu có trồng băng cỏ đã giữ lại được 10,1 - 13,3 tấn đất/ha, trong khi khu đối chứng bị xói mòn nghiêm trọng.
Mô hình trồng băng cỏ xen ngô giúp hạn chế sạt lở, xói mòn. Ảnh: Đức Bình.
Bà Lò Thị Luân, hộ tham gia mô hình thử nghiệm cho biết: Hiệu quả kinh tế tương ứng tăng từ 7,7 triệu đồng/ha lên 12,9 triệu đồng/ha (cao hơn 67,5%), chưa kể lợi ích từ lượng cỏ 20 - 30 tấn/ha dùng làm thức ăn cho gia súc. Điều ấn tượng nhất đến từ việc hạn chế được việc sạt lở đất. Khu vực canh tác của nhà bà Luân trước đây thường xuyên xảy ra tình trạng sạt đất đá từ trên đỉnh đồi khiến sản lượng ngô ngày càng giảm, nay nhờ có băng cỏ đã giữ lại nền đất, hạn chế sạt lở.
Cùng với hộ bà Luân, gia đình chị Lường Thị Tiến ở xã Chiềng Sung (thuộc huyện Mai Sơn cũ) cũng tham gia thực hiện mô hình. Trên diện tích 2 ha, chị Tiến thử nghiệm trồng một góc ngô theo phương pháp truyền thống và hơn 1ha trồng thử nghiệm theo công thức băng cỏ của Syngneta. Sau 1 năm, phương pháp mới đã đem lại năng suất vượt trội, tăng hơn 5 tấn ngô so với cùng kỳ. Đối với cỏ thu được, gia đình chị sử dụng và hỗ trợ bà con làng xóm để có thêm thức ăn chăn nuôi.
Giá trị đa tầng
Ông Đoàn Bảo Quốc, Giám đốc ngành Hạt giống của Syngenta Việt Nam chia sẻ: “Phát triển nông nghiệp bền vững phải bắt đầu từ sức khỏe của đất. Ở vùng đồi núi, mỗi tấc đất giữ lại là một mùa màng được bảo toàn. Những băng cỏ xanh không chỉ giữ đất, giữ nước mà còn giữ niềm tin của nông dân trên rẻo cao".
Việc bảo vệ đất dốc phục vụ sản xuất nông nghiệp tại vùng núi là nhiệm vụ cấp bách bởi đất đang bị suy thoái nhanh chóng, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế người dân. Mô hình canh tác ngô bền vững tại xã Chiềng Sại đã chứng minh hiệu quả rõ rệt: Các băng cỏ Ghi - nê giúp hạn chế rửa trôi phân bón, giữ ẩm, ổn định lớp đất canh tác và bảo vệ sức khỏe đất lâu dài. Ngoài ra, lượng sinh khối xanh từ cỏ đạt 20 - 30 tấn/ha/năm, cung cấp thêm nguồn thức ăn cho gia súc, góp phần tăng thu nhập cho nông dân.
Syngenta kỳ vọng mô hình trồng xen cỏ và ngô sẽ trở thành thói quen của bà con tại các vùng đồi dốc ở Sơn La nói riêng và khu vực Tây Bắc nói chung. Ảnh: Đức Bình.
Các chỉ số về độ phì, hàm lượng hữu cơ và vi sinh vật đất cũng được cải thiện theo thời gian, dù cần quá trình dài để phục hồi độ màu mỡ tự nhiên. Trên cơ sở kết quả tích cực, ông Nguyễn Duy Phương, Trưởng Bộ môn Nông hóa - Viện Thổ nhưỡng Nông hoá khuyến nghị chính quyền địa phương xây dựng chương trình hành động cụ thể nhằm duy trì và nâng cao sức khỏe đất, hướng tới nền nông nghiệp bền vững và sinh kế ổn định cho người dân vùng đồi núi.
Không dừng lại ở Chiềng Sại, Syngenta Việt Nam và Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đang tiếp tục triển khai thêm mô hình 2 ha tại xã Chiềng Sung (Sơn La), đồng thời mở rộng các mô hình vệ tinh tại Huổi Một, Chiềng Lương, Suối Bàng (Sơn La) và Phình Sáng (Điện Biên).
