Đôi bên có lợi, rủi ro cùng chia sẻ
Trong quá trình triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, vấn đề liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm được xác định là mắt xích quan trọng để Đề án đi vào thực chất, mang lại lợi ích hài hòa cho nông dân, doanh nghiệp và địa phương. Thực tế nhiều năm qua cho thấy nếu không giải được bài toán liên kết, sản xuất lúa dù đạt năng suất cao vẫn khó mang lại thu nhập bền vững cho nông dân.
Tại xã Hồ Đắc Kiện (TP Cần Thơ), trước khi Đề án được triển khai, mối liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp còn lỏng lẻo, thiếu ràng buộc lâu dài. Nông dân chủ yếu sản xuất theo tập quán truyền thống, mạnh ai nấy làm, doanh nghiệp thu mua mang tính thời vụ, rủi ro về giá cả và đầu ra gần như đổ dồn về phía người trồng lúa.
Cánh đồng lúa của Tổ hợp tác 30/4 (xã Hồ Đắc Kiện, TP Cần Thơ) được doanh nghiệp liên kết bao tiêu qua 5 vụ sản xuất. Ảnh: Kim Anh.
Ông Nguyễn Thanh Hiếu – Tổ trưởng Tổ hợp tác Lúa Việt (xã Hồ Đắc Kiện) cho biết, trước khi tham gia các mô hình liên kết, phần lớn thành viên Tổ hợp tác trồng lúa theo truyền thống. Việc xuống giống, bón phân, phun thuốc không có kế hoạch chung, mỗi hộ làm theo kinh nghiệm riêng. Khi thu hoạch, lúa chủ yếu bán cho thương lái, giá cả bấp bênh, phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường từng thời điểm.
Thực trạng này khiến hiệu quả sản xuất lúa tại xã Hồ Đắc Kiện chưa tương xứng với tiềm năng đất đai và gây khó cho doanh nghiệp khi xây dựng vùng nguyên liệu.
Xác định liên kết là giải pháp nâng cao thu nhập cho nông dân, chính quyền xã đã chủ động định hướng lại sản xuất, giúp nông dân tăng thu nhập, giảm chi phí thông qua 3 trụ cột: chuyển dịch sang các giống lúa giá trị cao; ứng dụng kỹ thuật đồng bộ ở tất cả các khâu; tăng cường liên kết theo hướng đôi bên có lợi, rủi ro cùng chia sẻ.
Ông Nguyễn Văn Mỹ - Chủ tịch UBND xã Hồ Đắc Kiện khẳng định: “Không ra biển lớn, không đổi mới cách làm, xóa đi cách làm cũ sẽ không thể phát triển”. Với tinh thần này, xã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nông dân tham gia liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Đồng thời, chính quyền xã cũng cam kết “trải thảm đỏ” đón doanh nghiệp đến đầu tư, hợp tác cùng bà con.
Ngày 16/12 tại xã Hồ Đắc Kiện, một số tổ hợp tác, hợp tác xã trên địa bàn đang canh tác theo quy trình của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã ký kết bao tiêu lúa giai đoạn 2026 - 2027 cùng Công ty cổ phần nông nghiệp Gạo hữu cơ TD Sóc Trăng (thương hiệu Gạo Ông Du).
Chủ tịch UBND xã Hồ Đắc Kiện cam kết tạo điều kiện thuận lợi để nông dân và doanh nghiệp triển khai mối liên kết bền chặt. Ảnh: Kim Anh.
Doanh nghiệp sẽ bao tiêu khoảng 150ha lúa ST25 sản xuất theo hướng hữu cơ cho 3 đơn vị gồm HTX Nông nghiệp Đông Đầy (xã Thạnh Thới An), Tổ hợp tác Lúa Việt và Tổ hợp tác 30/4 (xã Hồ Đắc Kiện).
Theo thỏa thuận, doanh nghiệp sẽ bao tiêu toàn bộ sản phẩm lúa ST25 với giá thị trường, đồng thời đầu tư trước giống xác nhận, phân bón hữu cơ, máy bay sạ lúa… Đến cuối vụ, các khoản đầu tư này mới được quyết toán và không tính lãi suất.
Hình thành cánh đồng liên kết 1.000ha
Ông Lê Minh Chí – Tổ trưởng Tổ hợp tác 30/4 (xã Hồ Đắc Kiện) cho biết, việc được doanh nghiệp đứng ra bao tiêu lúa đã tạo niềm tin và động lực để nông dân mạnh dạn sản xuất theo quy trình phát thải thấp.
Đến nay, Tổ hợp tác đã liên kết với Công ty cổ phần nông nghiệp Gạo hữu cơ TD Sóc Trăng sản xuất được 5 vụ liên tiếp, năng suất ổn định, lúa ít sâu bệnh, giảm số lần phun xịt thuốc bảo vệ thực vật.
“Cánh đồng bên cạnh đang canh tác lúa OM18, năng suất khoảng 800kg/công (1.300m2), giá lúa hiện dao động từ 6.300 - 6.500 đồng/kg. Trong khi đó, lúa ST25 canh tác theo quy trình lúa chất lượng cao, giảm phát thải tại Tổ hợp tác đạt năng suất 900 - 1.000kg/công. Doanh nghiệp thu mua giá 9.100 đồng/kg. Bên cạnh đó, nhờ giảm chi phí đầu vào, lợi nhuận tăng thêm khoảng 3 - 4 triệu đồng/công”, ông Chí cho biết.
Ông Trầm Du - chủ nhân thương hiệu Gạo Ông Du chia sẻ về kế hoạch xây dựng nhà máy xay xát gạo khép kín ngay tại vùng nguyên liệu doanh nghiệp đang triển khai. Ảnh: Kim Anh.
Sau hơn 2 năm triển khai, Công ty cổ phần nông nghiệp Gạo hữu cơ TD Sóc Trăng đã liên kết với nông dân triển khai quy trình canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp và thu mua sản phẩm với diện tích đạt khoảng 1.000ha. Phạm vi liên kết tập trung chủ yếu tại các địa phương như Hồ Đắc Kiện, An Ninh, Trần Đề, Liêu Tú, Thạnh Thới An, Thạnh Trị, Mỹ Xuyên…
Ông Trầm Du - Tổng Giám đốc Công ty cổ phần nông nghiệp Gạo hữu cơ TD Sóc Trăng cho biết, doanh nghiệp đã xây dựng được thương hiệu Gạo Ông Du với chuỗi 30 cửa hàng tiêu thụ sản phẩm gạo sản xuất theo hướng hữu cơ trên cả nước.
Giai đoạn đầu, doanh nghiệp chủ yếu thu mua theo nhu cầu, không cam kết về giá nên khó hình thành vùng nguyên liệu bền vững. Khi Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp được triển khai, doanh nghiệp mạnh dạn chuyển sang xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ với nông dân, HTX để kiểm soát chất lượng từ đồng ruộng đến cửa hàng.
Theo ông Du, lợi nhuận bình quân từ các mô hình liên kết đạt 40 - 50 triệu đồng/ha, gấp đôi so với canh tác truyền thống. Hiện thương hiệu Gạo Ông Du đã xây dựng được 30 chi nhánh tại 36 tỉnh, thành trên cả nước và đưa sản phẩm vào nhiều hệ thống siêu thị bán lẻ lớn ở Việt Nam, tạo đầu ra ổn định cho lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp.
Một số tổ hợp tác, hợp tác xã của TP Cần Thơ ký kết bao tiêu lúa giai đoạn 2026 - 2027 cùng Gạo Ông Du. Ảnh: Kim Anh.
Ông Du bộc bạch: “Lúc đầu chuyển đổi rất khó khăn, nhất là việc thuyết phục, hướng dẫn bà con canh tác theo quy trình. Nhờ sự hỗ trợ của các cơ quan chuyên môn TP Cần Thơ và chính quyền địa phương, bà con thấy hiệu quả rõ rệt, lúa ít sâu bệnh, năng suất ổn định, giá tốt, từ đó đồng tình chuyển đổi”.
Cách Gạo Ông Du đang làm “loáng thoáng” giống với một số mô hình liên kết đã và đang được triển khai tại ĐBSCL. Tuy nhiên, theo lãnh đạo doanh nghiệp này, cái riêng đặc thù của đơn vị là xây dựng được chuỗi bán hàng có nhận diện riêng, không kinh doanh theo hình thức ký gửi mà thông qua siêu thị lớn và hệ thống bán hàng chuyên biệt. Nhờ đó, người tiêu dùng dễ dàng nhận diện sản phẩm được sản xuất từ những cánh đồng ở TP Cần Thơ, không có sự xen lẫn của các loại gạo khác.
