Tìm nguyên nhân khiến hàng trăm ha dứa ở Thanh Hóa bị chết rũ

Mất trắng vụ dứa

Mấy bữa nay, bà Phạm Thị Thế (thôn Khắc Dũng, xã Hà Long, tỉnh Thanh Hóa) chẳng buồn bước chân xuống ruộng dứa. Không chỉ riêng bà, cả thôn, cả xã này đều có những gia đình rơi vào cảnh đồng ruộng thất thu.

Cách đây chưa lâu, đồi dứa của gia đình bà Thế đang xanh tốt bỗng quắt lại, lá đổi màu nâu đỏ, loang lổ cả cánh đồng. Bà liên tục mua thuốc, phun hết lượt này đến lượt khác nhưng dứa vẫn lụi dần. 

Hơn 4ha đất nhận khoán của Nông trường Hà Trung (nay là Công ty cổ phần Phát triển Tân Hà Trung) là sinh kế của vợ chồng bà Thế mấy chục năm nay, năm ngoái bà nhượng lại một phần cho con vì sức khỏe không còn cho phép. Phần diện tích 2ha còn lại đang vào giai đoạn cho quả cũng đang nằm chờ chết vì bệnh lây lan.

Hai năm trước, dứa được mùa, được giá, gia đình bà có thu nhập ổn định trở lại sau bao chật vật vì giá giảm. Vậy mà vụ này, mọi thứ coi như mất trắng. Nấm bệnh bám từ gốc lên ngọn, lá quắt lại, trái non chưa kịp nhú khỏi chồi đã thối trong nõn. Cả cánh đồng dứa bát ngát, đâu cũng thấy xen lẫn những cây cúi đầu như kiệt sức.

"Sau trận mưa hồi tháng 8, dứa có biểu hiện đỏ đầu và bắt đầu thối nõn rồi chết rất nhanh. Riêng tiền công thuê phun thuốc đã gần 20 triệu đồng cho 7 lần rồi. Giờ dứa đổ bệnh thế này thì đành chịu, may ra còn gỡ được chút ít từ phần diện tích thu chồi bán", bà Thế thở dài.

Cán bộ kỹ thuật của nông trường khuyên bà nên tạm dừng trồng dứa, chuyển sang luân canh lạc, vừng để cải tạo đất nhưng bà Thế vẫn ngần ngại. Một phần vì sức đã yếu, chẳng còn đủ dẻo dai để bắt đầu lại với cây trồng khác, phần nữa bà vẫn nuôi hi vọng vớt vát được đôi chút từ những cây còn khỏe, dù biết cơ hội rất mong manh.

Giữa bạt ngàn ruộng dứa bị bệnh, nỗi buồn mất mùa không chỉ là chuyện riêng của bà Thế. Gánh nặng mưu sinh hằn lên từng gương mặt khắc khổ của nhiều người dân xã Hà Long. Những nông dân vốn quen nắng gió nay chỉ biết đứng lặng giữa đồng, mắt nhìn những luống dứa xác xơ mà thở dài bất lực.

Ông Hoàng Văn Kền (đội Hà Long 1, xã Hà Long) kể, mấy tuần nay vợ chồng ông cứ hễ nhắc đến ruộng dứa là lại cãi nhau. Hơn 10ha dứa là tài sản lớn nhất của gia đình đang chết dần chết mòn vì bị bệnh. Vợ ông nhất quyết không cho phun thêm thuốc nữa nhưng ông Kền tiếc của nên tìm cách vớt vát. Bà bảo: "Mỗi ha dứa đến nay đã đầu tư tới 250 triệu đồng rồi, có cố cũng chẳng nổi nữa. Phun mấy đợt liền mà cây vẫn vàng rũ, lá tóp lại. Riêng tiền thuốc đã tốn gần 100 triệu đồng nhưng dứa vẫn chết".

Nhìn vườn dứa lụi tàn từng ngày, ông Kền nói mà mắt đỏ hoe: "Đời nông dân mình, có chi ngoài mấy sào đất. Giờ đất cũng quay lưng, dân biết bấu víu vào đâu…".

Năm ngoái, vợ chồng ông Kền còn phấn khởi lắm. Hơn 400 tấn dứa thu về, trừ hết chi phí vẫn lãi hơn nửa tỷ đồng. Thế mà chỉ sau một mùa, mọi thứ đảo lộn hoàn toàn. Năm nay, dứa bị bệnh quét qua như cơn bão ngầm khiến nhiều hộ thất thu nặng. Ông Kền bảo, gia đình mình còn may vì năm ngoái còn dành dụm được chút ít, nhưng trong thôn đã có hộ phải bán cả nhà để trả nợ vì vụ dứa này.

Đi tìm nguyên nhân

Tại ruộng dứa ở thôn Khắc Dũng (xã Hà Long), mùi dứa hỏng bốc lên chua nồng. Giữa khoảng không gian mịt mờ ấy, nỗi thất vọng hằn rõ trên từng gương mặt khắc khổ của nông dân. Họ từng hi vọng về một vụ dứa được mùa, được giá, nay bỗng chốc tan theo mây gió.

Theo chị Tạ Thị Quyên - phụ trách kỹ thuật Công ty cổ phần Phát triển Tân Hà Trung, nguyên nhân khiến nhiều diện tích dứa bị bệnh là do nhiễm nấm gây thối rễ và nõn. Khi nấm vừa xâm nhập, cây dứa vẫn giữ màu xanh do độ ẩm ngoài đồng còn cao, người trồng rất khó phát hiện. Nhưng chỉ cần thời tiết chuyển sang lạnh, hanh khô, cây mất nước là lập tức ngả vàng rụi rồi đổ ngục. Chính việc "đánh lừa" thị giác của cây dứa khiến nông dân không kịp trở tay, đến lúc phát hiện thì diện tích thiệt hại đã quá lớn.

Được biết, Công ty cổ phần Phát triển Tân Hà Trung có vùng trồng dứa với diện tích 1.047ha (trong đó khoảng 800ha đất có dứa), tập trung tại phường Quang Trung, Bỉm Sơn và xã Hà Long. Đây là vùng nguyên liệu quan trọng, cung cấp hàng chục nghìn tấn dứa mỗi năm cho thị trường. Tuy nhiên vụ thu 2024 và xuân 2025, đã chứng kiến mức độ thiệt hại chưa từng có do bệnh thối nõn. Tỷ lệ cây bị vàng lá, thối hỏng và chết nõn được thống kê ở mức 30 - 40% trên diện tích có trái. Nhiều ruộng dứa bị hư hại nặng khiến người trồng gần như mất trắng.

Theo cơ quan chuyên môn, bệnh thối nõn trên cây dứa chủ yếu do hai chủng nấm Phytophthora nicotianae và Phytophthora parasitica gây ra. Ở các ruộng bị gây hại nặng còn xuất hiện mùi hôi thối do nhiễm thêm vi khuẩn Pseudomonas và Erwinia. Điều kiện ẩm ướt, nhiệt độ thấp (15 - 25°C) là môi trường lý tưởng để nấm phát triển, trong khi thời gian nấm tồn tại trong đất có thể kéo dài tới nửa năm.

Ngoài ra, năm 2025 thời tiết đặc biệt bất lợi. Từ tháng 7 đến giữa tháng 11 khu vực Thanh Hóa liên tục hứng nhiều đợt mưa lớn do ảnh hưởng các cơn bão số 3, 5, 10, 11 và các đợt không khí lạnh. Độ ẩm cao kéo dài khiến nguồn nấm phát tán nhanh trên diện rộng, trong khi cây dứa bị suy yếu, giảm sức chống chịu.

Tình trạng canh tác liên vụ cũng góp phần khiến bệnh bùng phát mạnh. Người trồng thường phá bỏ cây bệnh rồi trồng lại ngay, thời gian đất nghỉ ít khiến nấm tồn dư, tích tụ qua từng vụ. Mặt khác, trong quá trình phòng trừ, nhiều hộ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nhưng không tuân thủ kỹ thuật như phun sai thời điểm, không phun lặp lại hoặc dùng chưa đúng thuốc. Một số hộ bón phân mất cân đối, đặc biệt bón thừa đạm khiến cây mềm yếu, dễ nhiễm bệnh hơn.

Ngành nông nghiệp Thanh Hóa khuyến cáo các giải pháp cấp bách và lâu dài để đảm bảo trồng dứa đạt hiệu quả ở những vụ sau. Theo đó, để cắt nguồn bệnh, người dân cần luân canh sang cây họ đậu, ngô, mía, kết hợp cày ải, phơi đất và xử lý vôi hoặc thuốc khử trùng để tiêu diệt nấm tồn lưu. Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật phải tuân thủ nguyên tắc "4 đúng" và phun nhắc lại hai lần cách nhau 5 - 7 ngày.

Đồng thời, người trồng cần điều chỉnh dinh dưỡng cân đối, hạn chế bón đạm, sử dụng giống sạch bệnh và giữ vườn thông thoáng, đảm bảo thoát nước trong thời kỳ mưa kéo dài.