5 nhóm giải pháp phục hồi vườn cây ăn trái bị ngập úng ở ĐBSCL

Ngập úng gây tổn thương nghiêm trọng bộ rễ và cấu trúc đất

Ngày 10/12, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TP Cần Thơ phối hợp với Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ), Trung tâm Khuyến nông và Dịch vụ nông nghiệp Cần Thơ cùng Hội Làm vườn TP Cần Thơ tổ chức hội thảo “Những lưu ý chăm sóc vườn cây ăn trái sau ngập úng”. Sự kiện thu hút đông đảo nhà khoa học, cán bộ kỹ thuật và nông dân đến từ các quận, huyện có diện tích cây ăn trái lớn.

GS.TS Lê Vĩnh Thúc, Trưởng khoa Khoa học cây trồng (Trường Nông nghiệp - Đại học Cần Thơ) cho biết: Vùng ĐBSCL có đặc điểm đất thấp, thường xuyên chịu ảnh hưởng triều cường và mưa lớn khiến tình trạng ngập úng vườn cây ăn trái diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Các cây lâu năm như sầu riêng, bưởi, xoài, nhãn… đều có bộ rễ ăn sâu, yêu cầu độ thông thoáng cao. Khi nước xâm lấn vào vùng rễ trong thời gian dài, cây rất dễ bị suy kiệt, giảm năng suất hoặc chết.

GS Thúc nhấn mạnh, ở ĐBSCL, nhiều khu vực trồng cây ăn trái vốn được cải tạo từ đất ruộng nên thường mặt đất thấp. Khi triều cường kết hợp mưa lớn, nước dễ dâng cao gây ngập úng. Mùa lũ năm nay nhiều nơi mực nước cao hơn năm trước đến 30cm, thời gian rút chậm hơn 6 tiếng khiến tình trạng úng kéo dài, gây thiệt hại lớn.

Theo GS Thúc, các mô hình trồng cây ăn trái trên đất ruộng tại Cần Thơ, Vĩnh Long, An Giang và Đồng Tháp nơi nào đê bao thấp, mương thoát nước hẹp hoặc không có hệ thống bơm chủ động đều bị thiệt hại nặng. Không ít vườn sầu riêng đang trong giai đoạn xử lý ra hoa đã bị nước tràn vào khiến bông rụng hàng loạt, cây suy yếu.

PGS.TS Trần Văn Dũng (Khoa Khoa học đất - Trường Nông nghiệp, Đại học Cần Thơ) phân tích: Ngập úng không chỉ làm giảm oxy trong đất mà còn dẫn đến hàng loạt biến đổi hóa học theo hướng bất lợi. Khi đất rơi vào trạng thái yếm khí, các khí độc như H₂S, NH₄⁺, Fe²⁺, Mn²⁺ được tạo ra. Những chất này gây thối rễ, làm rễ chuyển màu nâu đen, thậm chí chết hàng loạt. Thời gian độc tố lưu lại trong đất có thể kéo dài nhiều tuần nếu không có biện pháp cải tạo phù hợp.

Đất sau ngập còn bị nén chặt, mất lỗ rỗng, giảm vi sinh vật có lợi, mặt đất xuất hiện váng khiến nước khó thấm. Đây là nguyên nhân khiến nhiều vườn cây ăn trái dù đã rút nước nhưng cây vẫn vàng lá, chậm lớn, rụng trái và khó phục hồi.

PGS.TS Phạm Phước Nhẫn (Khoa Sinh lý cây trồng - Đại học Cần Thơ) bổ sung: Thiếu oxy kéo dài làm rối loạn quá trình hô hấp của rễ, khiến cây giảm hấp thu dinh dưỡng, rụng lá sớm, không ra hoa hoặc rụng hoa, rụng trái. Nếu không can thiệp kịp thời, tổn thương có thể kéo dài sang vụ sau.

Giải pháp phục hồi đất và chăm sóc cây sau ngập

Các chuyên gia tại hội thảo thống nhất 5 nhóm giải pháp kỹ thuật quan trọng để phục hồi đất và chăm sóc vườn cây sau ngập.

Trước nhất là thoát nước nhanh giúp đất có điều kiện "thở" trở lại. Cần khơi rãnh, mở mương tạm, sử dụng máy bơm để đưa nước ra khỏi vườn sớm nhất có thể. Khi nước rút phải xới nhẹ tầng mặt, phá váng, phơi đất tự nhiên 2 - 4 ngày để tăng oxy.

Thứ hai, bổ sung hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng độ tơi xốp, phục hồi hệ vi sinh vật. Có thể sử dụng phân chuồng hoai, phân hữu cơ vi sinh hoặc phủ lớp mùn để cải thiện nhanh tầng mặt.

Thứ ba, bón vôi hoặc thạch cao. Vôi giúp khử phèn, khử độc kim loại nặng, thạch cao giúp rửa mặn, tăng cấu trúc hạt. Việc bón cần theo liều lượng khuyến cáo để tránh sốc cây.

Thứ tư, bổ sung vi sinh vật hữu ích. Các chủng vi sinh có lợi giúp phân hủy độc tố, tái tạo độ phì, cải thiện môi trường đất sau ngập.

Thứ năm, quản lý nước hợp lý sau cải tạo. Không tưới quá nhiều nước, tránh tái ngập. Bón phân theo nguyên tắc “ít nhưng đều”, theo dõi pH đất và duy trì nồng độ thích hợp.

Các chuyên gia khuyến cáo nông dân cần ưu tiên tỉa cành, giảm trái, giảm lượng phân hóa học trong giai đoạn đầu. Cây bị tổn thương bộ rễ cần thời gian phục hồi, không nên ép ra hoa sớm.

Tại hội thảo, nhiều nông dân chia sẻ thiệt hại thực tế. Ông Nguyễn Văn Sáu, ngụ ấp Nhơn Phú 1 (xã Nhơn Ái, TP Cần Thơ) đang canh tác 1,8ha cây ăn trái gồm sầu riêng, dâu Xiêm và chanh không hạt. Đợt triều cường kết hợp mưa lớn vừa qua đã khiến vườn ông bị ngập nhiều ngày.

“Lũ năm nay cao hơn mọi năm khá nhiều, tuy gia đình tôi có làm đê bao khá ổn định nhưng vườn kế bên bị bể đê nên nước tràn qua hết. Vườn sầu riêng đang xử lý ra hoa thì nước lên, bông rụng hơn 50%. Ba máy bơm đặt trong vườn chạy liên tục ngày đêm vẫn không kịp, nước vô nhanh quá", ông Sáu kể.

Sau khi nước rút, ông Sáu xử lý bằng cách tỉa bỏ bông bị hư, cắt tỉa cành, bón phân hữu cơ và vi sinh để kích thích bộ rễ phục hồi. Tuy nhiên theo ông, dù có cố gắng cỡ nào thì năng suất năm nay chắc chắn vẫn giảm mạnh, phải mất ít nhất 5 - 6 tháng cây mới phục hồi hoàn toàn.

Ông Sáu kiến nghị Nhà nước cần đầu tư đê bao kiên cố, hoàn thiện các đoạn còn thiếu để hạn chế rủi ro ngập lụt trong tương lai. Nếu đê bao đồng bộ thì nông dân đỡ cực, vườn cây mới giữ được.

Ông Hồ Thế Huy, Phó Giám đốc Marketing Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền cho biết thời gian qua, tình trạng ngập úng kéo dài tại nhiều tỉnh ĐBSCL đã ảnh hưởng nặng đến sinh trưởng của cây ăn trái, đặc biệt là các vườn sầu riêng và cây có múi. Ngập úng không chỉ làm bộ rễ suy yếu mà còn khiến đất bị nén chặt, thiếu vi sinh vật có lợi nên cây phục hồi rất chậm. 

Theo ông Hồ Thế Huy, điều quan trọng nhất sau khi nước rút là giúp đất “sống lại”, tăng độ tơi xốp và tái tạo hệ vi sinh. Do đó, Bình Điền đã giới thiệu nhiều dòng sản phẩm chuyên dùng cho giai đoạn phục hồi, kết hợp hữu cơ – vi sinh – trung, vi lượng giúp rửa độc tố, kích thích rễ mới và cải thiện cấu trúc đất. Ông Huy nhấn mạnh, với điều kiện thời tiết cực đoan hiện nay, nông dân cần ưu tiên các giải pháp bền vững, tiết giảm phân hóa học, tăng hữu cơ để giữ vườn khỏe và thích ứng lâu dài.