Nông nghiệp đô thị - giải pháp chiến lược cho TP.HCM

Sự cần thiết cho siêu đô thị phát triển nông nghiệp

Nông nghiệp đô thị, được hiểu đơn giản là hình thức nông nghiệp được triển khai ngay trong đô thị hoặc vùng ven đô, tận dụng không gian nhỏ (sân thượng, ban công, mái nhà, khu đất trống...) để trồng trọt, chăn nuôi quy mô nhỏ, áp dụng công nghệ cao.

Ưu điểm lớn nhất của mô hình này là tiết kiệm đất, đem lại thực phẩm sạch có giá trị cao, đồng thời cải thiện môi trường và thúc đẩy lối sống xanh. Nhờ ứng dụng công nghệ thuỷ canh, khí canh, IoT, tự động hoá hay trồng trong nhà kính… nông nghiệp đô thị có thể hoạt động hiệu quả ngay cả trên quỹ đất nhỏ hoặc kém thuận lợi cho phát triển đô thị.

ThS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng TP.HCM cho biết, gần một phần ba lượng thịt, rau, trứng của các đô thị trên thế giới đến từ nông nghiệp đô thị. Đặc biệt, có nơi trên thế giới chiếm 75% hộ gia đình tham gia mô hình nông nghiệp đô thị.

“Thủ đô Moscow (Nga) có 65% hộ làm VAC đô thị, còn tại Dar es Salaam (Tanzania) là 68%. Ở Berlin (Đức) hiện có hơn 8.000 mảnh vườn rau, còn nhiều cư dân New York trồng rau ngay trên mái nhà. Các đô thị lớn của Trung Quốc như Thượng Hải, Bắc Kinh… tự cung được đến 85% rau xanh và 50% thịt, trứng. Tất cả cho thấy nông nghiệp đô thị chính là lớp dự phòng là một dạng bảo hiểm an ninh lương thực chiến lược”, ThS Ngô Anh Vũ nhận định.

Ngoài vai trò cung ứng thực phẩm, nông nghiệp đô thị tạo việc làm cho lực lượng lao động phi chính thức, nhóm thu nhập thấp ở ngoại thành. Khi kết hợp với du lịch trải nghiệm, giáo dục cộng đồng, mô hình này có thể mở thêm nguồn thu mới. Việc tận dụng đất xen cài cũng nâng giá trị sử dụng đất đô thị và tạo hệ sinh thái dịch vụ đi kèm như thương mại nông sản, du lịch sinh thái.

Cũng theo ThS Ngô Anh Vũ, vào năm 2021, Ngân hàng Thế giới đánh giá, các mô hình kinh tế tuần hoàn dựa trên nông nghiệp đô thị giúp giảm tới 30% rác hữu cơ, tạo phân compost và năng lượng sinh học. Đồng thời, các mô hình nông nghiệp đô thị cải thiện không khí, tăng diện tích xanh và giảm hiệu ứng đảo nhiệt.

Tại Việt Nam, TP.HCM đang điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất. Nhóm đất nông nghiệp dự kiến còn khoảng 337.000 ha vào năm 2030, giảm hơn 69.000 ha so với phân bổ cũ. Điều này đặt ra yêu cầu chuyển đổi mạnh mẽ sang nông nghiệp đô thị, nông nghiệp công nghệ cao, sinh học và sản xuất sạch nhằm tối ưu hóa quỹ đất ngày càng thu hẹp.

Trong khi đó, số liệu thống kê của Sở Công thương, nhu cầu rau xanh của TP.HCM lên tới 10.000 - 12.000 tấn/ tháng, nhưng 70 - 80% phụ thuộc vào nguồn cung từ các tỉnh lân cận. Việc vận chuyển xa cũng làm tăng rủi ro biến động giá, giảm chất lượng thực phẩm.

Gần đây, thời tiết bất thường liên tiếp xuất hiện ở nhiều khu vực: mưa bão kéo dài gây sạt lở tại Lâm Đồng, còn các tỉnh ĐBSCL lại chịu triều cường và ngập úng. Những yếu tố này làm gián đoạn sản xuất, thu hoạch và vận chuyển nông sản, đặc biệt là rau củ quả, từ đó đặt TP.HCM trước nguy cơ thiếu nguồn cung và biến động giá. Nông nghiệp đô thị vì thế là giải pháp phân tán rủi ro, nâng mức tự chủ nguồn lương thực thiết yếu.

Nông nghiệp - lá chắn sinh thái của siêu đô thị

TP.HCM sau sáp nhập có diện tích tự nhiên hơn 6.722 km², dân số hơn 14 triệu người, đóng góp gần 25% GDP và khoảng 30% ngân sách quốc gia. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP.HCM nhiệm kỳ 2025 - 2030 xác định nông nghiệp không chỉ là ngành sản xuất mà là một trụ cột sinh thái, môi trường và an ninh nguồn nước trong cấu trúc phát triển đô thị hiện đại.

Thực tế, TP.HCM là địa phương đi đầu cả nước về nông nghiệp đô thị từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, địa giới mở rộng và trước tình hình mới, đòi hỏi TP.HCM cần phải có chiến lược bài bản, cụ thể hơn và đổi mới để phát triển.

Ông Bùi Minh Thạnh, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM nhấn mạnh: quỹ đất nông nghiệp hơn 454.000 ha tạo điều kiện hình thành vùng sản xuất quy mô lớn với nhiều hệ sinh thái khác nhau. Trong đó, khu vực TP.HCM (cũ) đóng vai trò trung tâm giống, trung tâm nông nghiệp công nghệ cao và nông nghiệp đô thị. Khu vực Bình Dương được định hướng phát triển cây công nghiệp và chăn nuôi quy mô lớn theo hướng hữu cơ - an toàn. Còn tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu mạnh về nông nghiệp công nghệ cao, thủy sản mặn - lợ, sản phẩm đặc sản và du lịch nông nghiệp.

“Đô thị hoá nhanh đang thu hẹp đất nông nghiệp, trong khi lao động nông thôn già hóa và hệ sinh thái tự nhiên đối mặt với nguy cơ suy giảm. Biến đổi khí hậu khiến TP.HCM hứng chịu ngập úng nặng hơn do triều cường, mưa cực đoan. Khi đó, nông nghiệp với các hệ rừng, sông rạch, ruộng vườn trở thành ‘hạ tầng xanh’, giữ nước và làm chậm dòng chảy, góp phần giảm áp lực ngập cho đô thị”, ông Thạnh nêu.

Cùng lúc, thị trường đòi hỏi sản phẩm xanh, sạch, hữu cơ và du lịch sinh thái tăng nhanh, nhưng quy mô sản xuất tập trung còn nhỏ, chưa tương xứng tiềm năng. Các mục tiêu tăng trưởng cao và chuẩn nông thôn mới buộc TP.HCM chuyển sang nông nghiệp giá trị gia tăng, dựa trên công nghệ, tuần hoàn và phát triển bền vững.

Theo Phó Chủ tịch Bùi Minh Thạnh, quy hoạch TP.HCM đến 2030 - tầm nhìn 2050 hướng tới xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp đa giá trị: sản xuất hàng hóa công nghệ cao và không gian xanh điều hòa khí hậu. Nông nghiệp TP.HCM sẽ được tích hợp vào cấu trúc đô thị thông minh, xanh và thích ứng.

Ông Võ Thành Giàu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM đánh giá, trong bối cảnh khí hậu cực đoan, nông nghiệp đóng vai trò “lá chắn sinh thái” thông qua hệ thống rừng, ao hồ, ruộng vườn, đầm phá, vừa điều tiết nước vừa giảm rủi ro thiên tai. TP.HCM cũng hướng tới hình thành các hành lang kinh tế nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ dọc vành đai 3, vành đai 4, cao tốc TP.HCM - Vũng Tàu… gắn với hệ thống cảng và trung tâm logistics.

Mô hình kinh tế nông nghiệp đô thị tương lai đặt nông dân vào vai “công dân nông nghiệp số”, ứng dụng AI, IoT, blockchain trong sản xuất, quản lý, truy xuất nguồn gốc và kết nối thị trường. Đây cũng là nền tảng để hướng đến xuất khẩu nông sản chất lượng cao.

Tiến sĩ Tô Thị Thùy Trang, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM đề xuất, cần quy hoạch vùng sản xuất tập trung, ưu tiên bảo vệ diện tích đất nông nghiệp chiến lược dành cho nông nghiệp đô thị và nông nghiệp công nghệ cao.

"UBND TP.HCM nên xây dựng cơ chế thuê đất linh hoạt, cho phép doanh nghiệp góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Đồng thời, thành phố cũng nên đơn giản hóa thủ tục vay vốn ưu đãi cho hạ tầng công nghệ như nhà kính, hệ thống IoT, AI… và chấp nhận tài sản hình thành trên đất nông nghiệp làm tài sản thế chấp, giúp doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư hơn", tiến sĩ Trang kiến nghị.