Mô hình 'trồng lúa xanh' ở Yên Bái: Giảm phát thải, tăng năng suất

Đó là thành quả từ Dự án “Nâng cao chất lượng áp dụng kỹ thuật sản xuất lúa bền vững giảm phát thải khí nhà kính (GHG) cho các vùng chuyên canh lúa tại tỉnh Yên Bái”. Dự án do Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái phối hợp với tổ chức OXFAM triển khai nhằm thử nghiệm, xây dựng các mô hình thí điểm áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác lúa theo hướng bền vững, góp phần giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất nông nghiệp.

Người dân hưởng lợi kép

Những ngày giữa tháng 6, trên cánh đồng lúa tại thôn Đức Thịnh, xã Hưng Khánh (huyện Trấn Yên, Yên Bái) không khí thu hoạch rộn ràng hơn hẳn mọi năm. Sau 3 tháng áp dụng mô hình mới, bà con nơi đây bước vào vụ thu hoạch lúa đông xuân với niềm vui và sự hào hứng, cây lúa khỏe, ruộng ít sâu bệnh, hạt lúa chắc vàng, năng suất tăng gần gấp đôi những vụ trước.Bà Trần Thị Tuyết (thôn Đức Thịnh, xã Hưng Khánh) tham gia mô hình hồ hởi cho biết: Lúc đầu gia đình cũng nghi ngại vì phải thay đổi cách làm quen thuộc nhưng sau khi được tập huấn và làm theo hướng dẫn thì thấy dễ thực hiện. Trong quá trình chăm sóc, cây lúa không cần dùng thuốc trừ sâu, không đốt rơm rạ, lại ít phải bón phân mà vẫn phát triển tốt. Vụ này gia đình bà thu được 2,5 tạ thóc/sào (360m2), cao vượt trội so với vụ xuân năm trước.

Không chỉ có năng suất cao, chất lượng hạt lúa cũng được cải thiện rõ rệt. Áp dụng kỹ thuật mới cây lúa cho hạt dài, tỷ lệ hạt chắc cao, ít hạt lép. Chị Phạm Thị Tuyết Mai ở cùng thôn Đức Thịnh chia sẻ: “Nhờ cấy thưa, chừa lối đi giữa ruộng nên dễ chăm sóc, dễ theo dõi sâu bệnh. Đặc biệt, sử dụng phân hữu cơ giúp đất tơi xốp, dễ thoát nước, rễ lúa ăn sâu nên ít đổ, không bị thối gốc, quá trình chăm sóc cũng nhàn hơn, không cần đến thuốc bảo vệ thực vật như trước”.

Mô hình được triển khai thành công tại thôn Đức Thịnh là minh chứng cho hiệu quả tích cực trong hướng tiếp cận “đồng hành - thực hành - lan tỏa” của dự án. Người dân được trực tiếp tham gia từ khâu học tập đến sản xuất. Các lớp học đồng ruộng dành cho nông dân được tổ chức ngay trên ruộng lúa, giúp bà con vừa học lý thuyết, vừa thực hành dưới sự hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật. “Học tại ruộng dễ hiểu, dễ nhớ, làm luôn tại chỗ nên bà con rất hào hứng,” ông Lương Ngọc Dũng, Trưởng thôn Đức Thịnh cho hay.

Trong vụ xuân 2025, hơn 30 hộ dân trong thôn Đức Thịnh tham gia mô hình trên tổng diện tích 4 ha. Hưng Khánh là một trong 4 xã được Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái chọn triển khai mô hình của dự án. Qua mỗi vụ, các hộ tham gia đều được hỗ trợ kỹ thuật, theo dõi năng suất, đo mức phát thải và đánh giá hiệu quả theo quy trình minh bạch, khoa học.

Giảm 73% lượng phát thải

Bên cạnh việc mang lại năng suất và thu nhập cho người dân, mô hình “lúa xanh” còn mang lại giá trị bền vững về môi trường. Nhờ hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học, mô hình góp phần cải thiện chất lượng đất, nguồn nước và hệ sinh thái, điều mà canh tác truyền thống khó có thể đạt được.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái, các biện pháp như cấy mạ thưa, tưới luân phiên, giảm đạm hóa học, không đốt rơm rạ… đã trực tiếp góp phần làm giảm phát thải khí nhà kính, tăng khả năng hấp thụ carbon trong hệ sinh thái nông nghiệp.

Phần mềm Rice Hero - công cụ do OXFAM cung cấp được sử dụng để đo mức phát thải tại từng thửa ruộng. Kết quả thu được từ vụ đông xuân 2025 cho thấy, mô hình sản xuất mới tại thôn Đức Thịnh chỉ phát thải trung bình 395 - 405 kg CO₂ tương đương/ha. Trong khi đó, ruộng sản xuất theo phương thức truyền thống phát thải tới 1.480 kg CO₂ tương đương/ha, tương đương mức giảm lên tới 73%.

Ngoài ra, các hộ dân tham gia mô hình đã thay đổi thói quen xử lý rơm rạ sau thu hoạch. Nếu trước đây bà con thường đốt rơm rạ tại ruộng vừa gây ô nhiễm không khí, vừa làm mất chất hữu cơ thì nay nhờ chế phẩm sinh học, toàn bộ rơm rạ được ủ tại chỗ, trở thành phân bón hữu cơ cho vụ sau.

Việc giảm sử dụng phân đạm hóa học cũng góp phần giảm ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm - một trong những vấn đề nan giải tại nhiều vùng trồng lúa chuyên canh. Thay vào đó, bà con sử dụng phân chuồng hoai mục, phân vi sinh, vừa tốt cho đất, vừa an toàn cho người sử dụng.

Điểm đặc biệt của mô hình là không sử dụng thuốc trừ cỏ và giảm thiểu thuốc bảo vệ thực vật. Qua đó, hạn chế tình trạng tồn dư hóa chất trong đất, nước, gạo và góp phần bảo vệ sức khỏe người dân. Bao bì thuốc bảo vệ thực vật đã qua sử dụng cũng được thu gom, xử lý tập trung theo đúng hướng dẫn, chấm dứt tình trạng vứt bừa bãi trên đồng ruộng.

Từ một mô hình thí điểm, hiệu quả mang lại của mô hình trồng "lúa xanh" tại Yên Bái đang mở ra hướng đi mới cho ngành nông nghiệp của tỉnh, đó là sản xuất lúa chất lượng cao gắn với bảo vệ môi trường. Nhận thấy tiềm năng này, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái đã đề xuất mở rộng mô hình ra các vùng chuyên canh lúa khác, xây dựng chuỗi giá trị gạo sạch có truy xuất nguồn gốc.

Theo ông Nguyễn Xuân Huy, Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái), thành công của mô hình đến từ ba yếu tố, đó là sự đồng thuận của người dân, sự hỗ trợ kịp thời của tổ chức quốc tế (OXFAM) và sự sát sao của chính quyền địa phương. "Chúng tôi xác định người dân là trung tâm. Khi họ thấy hiệu quả thực tế, mô hình tự sẽ lan tỏa, không cần ép buộc,” ông Huy nhấn mạnh.

Tất nhiên, để nhân rộng mô hình cần vượt qua một số thách thức như điều kiện thủy lợi chưa đồng đều, tập quán canh tác lâu đời, thiếu lao động trẻ, thị trường chưa có cơ chế giá rõ ràng cho sản phẩm lúa sạch. Tuy vậy, mô hình tại xã Hưng Khánh đã chứng minh nếu làm đúng kỹ thuật và có sự hỗ trợ ban đầu, nông dân hoàn toàn có thể chủ động chuyển đổi sang sản xuất xanh.

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, những mô hình như trồng "lúa xanh” ở Yên Bái là minh chứng rõ nét cho thấy ngành nông nghiệp, dù là lĩnh vực tưởng như khó thay đổi vẫn có thể chuyển mình mạnh mẽ, hướng tới một nền nông nghiệp sinh thái, thông minh và bền vững.