Khai mở tiềm năng nuôi biển tại TP.HCM: [Bài 1] Lợi thế chưa được khai thác xứng tầm

Tiềm năng nuôi biển còn bị bỏ ngỏ

Sau khi sáp nhập, TP.HCM có thêm nhiều lợi thế hiếm có để phát triển kinh tế biển. Không chỉ có Cần Giờ với hệ sinh thái rừng ngập mặn và quy hoạch kinh tế biển đã định hình, TP.HCM còn mở rộng sang vùng biển khu vực Vũng Tàu và đặc khu Côn Đảo. Đây là những vị trí được đánh giá là "kho báu" cho nghề nuôi trồng thủy sản.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Thủy sản Việt Nam, nhấn mạnh: Việt Nam có tiềm năng nuôi biển rất lớn, trong đó Côn Đảo và Vũng Tàu là những địa điểm lý tưởng nhờ bờ biển khúc khuỷu, nhiều eo vịnh kín gió, yên tĩnh và gần bờ. Điều kiện này giúp nuôi biển hiệu quả, giảm rủi ro hơn so với các vùng biển hở. "Một khi nuôi biển phát triển tốt, áp lực khai thác tự nhiên sẽ giảm, từ đó góp phần giải quyết bài toán IUU và hướng đến nghề cá bền vững, có trách nhiệm", ông phân tích.

Đặc biệt, khu vực vịnh Gành Rái đã hình thành hệ sinh thái kinh tế biển đa ngành gồm cảng Cái Mép - Thị Vải, nhà máy hóa dầu, công nghiệp đóng giàn khoan, logistics và du lịch. Nếu kết hợp với tiềm năng nuôi biển, nơi đây hoàn toàn có thể trở thành trung tâm kinh tế biển tầm khu vực, trong đó thủy sản giữ vai trò quan trọng.

Thực tế, trước đây UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu từng có chủ trương phát triển nghề nuôi biển công nghiệp, đã thuê các đơn vị chuyên môn khảo sát và tư vấn phát triển. Vậy nhưng, đến nay, hoạt động nuôi biển vẫn dậm chân tại chỗ. Hiện tại chỉ có 6 hộ nuôi biển tại Vịnh Bến Đầm (đặc khu Côn Đảo) được cấp phép nuôi biển với diện tích khoảng 2 ha. Tuy nhiên, giấy phép nuôi biển các hộ này đã hết hạn, chưa được tái cấp phép.

Nguyên nhân được các chuyên gia chỉ ra là tình trạng chồng lấn giữa các ngành kinh tế biển như: khai thác dầu khí, vận tải hàng hải, du lịch và nuôi trồng thủy sản. Ông Trần Thanh Huyền, Phó Chủ tịch UBND đặc khu Côn Đảo, cho biết, việc cấp phép nuôi biển đại trà có thể kéo theo nguy cơ vùng biển dễ bị ô nhiễm từ các hoạt động nuôi trồng.

Bên cạnh đó, thủ tục cấp phép còn phức tạp, quy định chưa rõ ràng về giao khu vực biển, khiến nhiều doanh nghiệp và ngư dân e ngại đầu tư dài hạn. Ngoài ra, đầu tư nuôi biển quy mô lớn đòi hỏi vốn cao, công nghệ hiện đại và phải gắn với bảo vệ môi trường, trong khi hầu hết các hộ dân vẫn quen với phương thức nuôi nhỏ lẻ, manh mún.

Cần quy hoạch không gian biển có kiểm soát

Theo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Thủy sản Việt Nam, tiềm năng nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam rất lớn, đặc biệt tại Côn Đảo và Vũng Tàu. Với bờ biển khúc khuỷu, nhiều eo vịnh kín gió, vùng biển nước ta thuận lợi cho nuôi trồng, giảm rủi ro hơn so với các quốc gia có biển hở. Khi nuôi biển phát triển, áp lực khai thác sẽ giảm, góp phần xử lý vấn đề IUU và phù hợp với chủ trương chuyển dịch cơ cấu thủy sản theo hướng bền vững.

Sau khi TP.HCM sáp nhập với Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, lợi thế kinh tế biển tại Cần Giờ và vịnh Gành Rái càng rõ rệt. Vịnh vốn là trung tâm kinh tế biển với cảng Cái Mép - Thị Vải, nhà máy hóa dầu Long Sơn, các khu công nghiệp, khi kết nối với Cần Giờ và khu đô thị lấn biển trong tương lai sẽ hình thành hệ sinh thái kinh tế biển đa ngành, trong đó có nuôi trồng thủy sản.

4 năm trước, Chính phủ đã ban hành Đề án nuôi biển, tuy nhiên đến thời điểm này, vẫn chưa có nhiều đơn vị được cấp phép nuôi biển. Vấn đề quy hoạch đã đưa vào Luật Thủy sản năm 2017 nhưng đến năm ngoái mới thông qua quy hoạch không gian biển.

Hiện tại, các tỉnh có biển vẫn chưa có trích lục bản đồ cũng như định hướng quy hoạch không gian biển. Trong khi các tỉnh chỉ được quyết định trong 6 hải lý, còn ngoài 6 hải lý thuộc thẩm quyền quốc gia. Quy hoạch của quốc gia lại quá vĩ mô, quá rộng, muốn triển khai, chi tiết hóa và thực hiện bằng công cụ gì cho các tỉnh thì phải có thông tư hướng dẫn, nhưng đến nay cũng chưa có.

PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, cho rằng, để nghề nuôi biển phát triển bền vững, cần giao khu vực biển lâu dài cho người dân, 30 năm hoặc lâu hơn để doanh nghiệp và người dân có một kế hoạch đầu tư lâu dài, bài bản và phát triển bền vững. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng cần tạo điều kiện, hỗ trợ cho người nuôi biển vay vốn, hợp tác kinh doanh và tham gia bảo hiểm.

“Theo quy định, người dân, doanh nghiệp phải tự lập báo cáo tác động môi trường dù chưa được cấp phép, chưa triển khai nuôi trồng, dẫn đến nhiều bất cập. Trong khi đây là trách nhiệm của cơ quan chức năng”, PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng nêu dẫn chứng.

Theo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, nuôi biển phải yêu cầu chặt chẽ việc bảo vệ môi trường, giảm chất thải, giảm rác thải, nếu không bảo đảm sẽ cắt giấy phép của người nuôi. Chính vì thế, nuôi biển không thể tách rời sự quản lý, kiểm soát của Nhà nước, nhất là ở đặc khu Côn Đảo đang có quy hoạch phát triển và bảo tồn các rặng san hô. Nuôi biển cũng phải bảo đảm 4 chỉ tiêu: mật độ nuôi trong 1 vùng biển, mật độ nuôi trong lồng, khoảng cách giữa các lồng và giám sát chặt chẽ phổ thức ăn.

“Biển có chức năng làm sạch nhưng nếu nuôi biển với mật độ quá cao, quá nóng, quá ngưỡng thì cũng gây ô nhiễm môi trường. Tương tự đó là khoảng cách giữa các lồng và mật độ nuôi trong 1 lồng cũng phải đảm bảo và quy định thống nhất để tránh gây tác động quá tải đến môi trường.

Loại và lượng thức ăn nuôi biển cũng phải thống nhất vì nếu là thức ăn hữu cơ, dễ phân hủy, dễ phát tán nên cần bảo đảo không có tồn dư thức ăn vào biển gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến hệ sinh thái biển”, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi phân tích.

Để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong nuôi biển, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 65/2025/NĐ-CP ngày 12/3/2025 với mục tiêu tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế trong tiếp cận không gian biển, mang đến nhiều thay đổi lớn về cơ chế sử dụng biển, mở ra những cơ hội và động lực mới có tính đột phá cho nghề nuôi biển.