4 ứng dụng giúp ngành lúa gạo thoát khỏi 'vòng xoáy' lạm dụng phân bón

Ngày 8/8, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN-MT) phối hợp với Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) tổ chức Hội thảo kỹ thuật “Công cụ số hỗ trợ nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón trong canh tác lúa ở Việt Nam”. Hội thảo thuộc khuôn khổ Dự án Sử dụng Phân bón đúng thuộc Chương trình Thách thức Phân bón Toàn cầu do Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) tài trợ, có sự tham gia của 45 chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế.

Sự tham gia của Chính phủ giúp ứng dụng công nghệ hiệu quả

Nông nghiệp là ngành phát thải khí nhà kính lớn thứ hai sau năng lượng. Trong khi lượng phân bón trung bình trên thế giới hiện là 138 kg/ha, thì tại Việt Nam con số này đã lên tới 430 kg/ha (FAO, năm 2022).

Theo đó, Ông Nghiêm Quang Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - nhấn mạnh, sử dụng phân bón cân đối, hiệu quả là yêu cầu bức thiết không chỉ để giảm chi phí đầu vào mà còn nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, cải thiện dinh dưỡng đất và đáp ứng yêu cầu chất lượng gạo xuất khẩu.

Bên cạnh việc lựa chọn loại phân bón chất lượng cao, ông cho rằng việc áp dụng công nghệ số sẽ giúp nông dân nhanh chóng tiếp cận kiến thức mới, nâng cao kỹ năng thực hành, đồng thời nắm bắt xu hướng sản xuất hiện đại trong bối cảnh nguồn nhân lực và quỹ đất nông nghiệp đang chịu áp lực. Giải bài toán này không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm canh tác truyền thống, mà cần sự hỗ trợ của khoa học công nghệ. 

Theo TS. Clemen Gehlahar - đại diện Cục Nông nghiệp đối ngoại (USDA), cán bộ quản lý Thách thức Phân bón Toàn cầu, đã chia sẻ về quá trình thực hiện dự án tại 4 quốc gia. Bà khẳng định, so với Brazil, Colombia và Pakistan tham gia. Trong đó, Việt Nam tạo ra điểm khác biệt khi dự án nhận được sự phối hợp chặt chẽ từ Chính phủ và cơ quan quản lý, giúp công nghệ được ứng dụng hiệu quả và rộng rãi hơn.

Trong khuôn khổ dự án ở Việt Nam, bốn công cụ số được giới thiệu nhằm tối ưu hóa sử dụng phân bón và quản lý đất bền vững. Trước hết là Bản đồ dinh dưỡng đất, xây dựng từ hơn 15.000 mẫu đất, 2TB dữ liệu ảnh viễn thám và mô hình học máy, cho phép xác định đặc tính, độ phì và tình trạng dinh dưỡng của từng khu vực, giúp nông dân và cán bộ khuyến nông điều chỉnh lượng và loại phân bón phù hợp. Công cụ có thể truy cập tại https://gis.luagao.org.

Tiếp đó là EasyFarm – nền tảng kết nối nông dân với các tác nhân trong chuỗi giá trị lúa gạo, từ đại lý vật tư, nhà cung cấp dịch vụ, thương lái đến thị trường tiêu thụ. EasyFarm cho phép đặt dịch vụ, bán sản phẩm theo thời điểm thu hoạch, tích hợp quản lý sau thu hoạch, dự báo viễn thám và khuyến nghị nông học thông minh.

Công cụ thứ ba là Bón phân đúng (Rice Crop Manager – RCM), đưa ra khuyến nghị bón phân theo vùng chuyên biệt (SSNM) cho từng thửa ruộng. Thử nghiệm tại ĐBSCL và ĐBSH cho thấy có thể giảm lượng phân P, K mà vẫn giữ năng suất, qua đó tăng thu nhập nhờ tiết kiệm chi phí. Phiên bản Việt Nam hiện đang được thử nghiệm tại 6 tỉnh.

Cuối cùng là Ứng dụng khuyến nông “Lúa Việt”, cung cấp kiến thức kỹ thuật, video hướng dẫn, thông tin canh tác theo thời gian thực, tích hợp các ứng dụng số như Bón phân đúng, Bản đồ dinh dưỡng đất, EasyFarm và trợ lý ảo khai thác dữ liệu từ IRRI, Bộ Nông nghiệp và các viện nghiên cứu.

Chìa khóa là phối hợp nhiều bên và đặt lợi ích nông dân lên hàng đầu

Theo TS. Jongsoo Shin, đại diện IRRI khu vực châu Á, bản đồ dinh dưỡng đất chính là “chìa khóa” của dự án, bởi mỗi vùng đất mang đặc điểm riêng, đòi hỏi khuyến nghị bón phân phải được “cắt bớt cái gì và thêm cái gì” để cải thiện độ phì nhiêu cho đất.

Từ góc độ triển khai, TS Nguyễn Thị Thanh Thủy, nguyên Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ và môi trường cho rằng yếu tố lợi nhuận là điều kiện tiên quyết để thuyết phục nông dân thay đổi thói quen. Bà đề xuất cách tiếp cận theo hai giai đoạn: trước hết xác định các vùng canh tác có điều kiện đất đai tương đối đồng nhất (zone specific), sau đó tiến tới áp dụng bón phân theo từng thửa ruộng (site specific), mô hình phù hợp với các nông hộ lớn.

Trong khi đó, PGS. TS Nguyễn Văn Bộ, Nguyên Giám đốc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Khoa học kỹ thuật Phân bón Bình Điền đánh giá, những kết quả bước đầu của dự án là mới mẻ và nhiều tiềm năng, đồng thời phù hợp với định hướng đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong nông nghiệp mà Nghị quyết 57-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương đề ra.

Ông Bộ cho rằng, để giải pháp phát huy bền vững, cần tiếp tục hoàn thiện phương thức phân phối công cụ, xây dựng kế hoạch nhân rộng, đồng thời tháo gỡ các rào cản về đất đai, tài chính, pháp lý và duy trì sự phối hợp giữa nhà khoa học, nông dân và doanh nghiệp. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy thoái đất và áp lực an ninh lương thực, sử dụng phân bón cân đối, hiệu quả, giảm thiểu tác động môi trường và nâng cao chất lượng gạo đã trở thành yêu cầu cấp thiết.

Dự án “Sử dụng phân bón đúng” được thiết kế với sự tham gia của nhiều bên liên quan: cơ quan quản lý nông nghiệp, viện nghiên cứu, chuyên gia khoa học, doanh nghiệp sản xuất phân bón và chính nông dân. Thông qua đó, các giải pháp kỹ thuật sẽ được điều chỉnh phù hợp với từng địa phương, từng loại đất và điều kiện canh tác cụ thể.