Tăng tốc nhân rộng mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp

Kết hợp hữu cơ - phát thải thấp - công nghệ cao

Vụ hè thu năm 2025, các địa phương vùng ĐBSCL tiếp tục triển khai 6 mô hình canh tác lúa giảm phát thải và mở rộng thêm 5 mô hình mới. Đồng thời, các đơn vị phối hợp với Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI) và Ngân hàng Thế giới (WB) thí điểm quy trình giám sát - báo cáo - thẩm định (MRV) nhằm đánh giá mức độ phát thải trong sản xuất lúa.

Kết quả bước đầu cho thấy nông dân giảm được đáng kể chi phí đầu vào, trong khi năng suất và chất lượng lúa vẫn được đảm bảo, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và lợi nhuận.

HTX Hưng Lợi (xã Đại Ngãi, TP Cần Thơ) là một trong những đơn vị tiên phong thực hiện mô hình sản xuất lúa chất lượng cao theo hướng hữu cơ, giảm phát thải. Vụ hè thu năm nay, HTX triển khai mô hình trên diện tích 50 ha với 42 hộ nông dân tham gia. Đây là mô hình thuộc dự án khuyến nông Trung ương năm 2025 - 2026: “Xây dựng mô hình sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải phục vụ Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha lúa vùng ĐBSCL”.

Mô hình được hỗ trợ kỹ thuật từ Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam và Công ty cổ phần Hóa Nông AHA, đặc biệt là ứng dụng công nghệ phun khoáng bằng dây bay giúp phân phối dinh dưỡng đồng đều và tiết kiệm nhân công.

Ông Phạm Hoàng Trân, thành viên HTX Hưng Lợi chia sẻ: “Tham gia mô hình, chúng tôi nhận thấy hiệu quả rõ rệt sau khi áp dụng các giải pháp kỹ thuật mới. Chi phí đầu vào giảm, đặc biệt là phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Lúa phát triển khỏe, ít sâu bệnh, quan trọng hơn là được doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm với giá tốt. Bà con rất yên tâm và phấn khởi khi gắn bó với mô hình”.

Theo ông Trân, ban đầu bà con còn e ngại do chưa quen quy trình mới nhưng sau vài vụ thực hiện và nhìn thấy hiệu quả thực tế, nhiều nông dân đã tin tưởng và tích cực tham gia. Trong hai vụ trước, mô hình đã cho kết quả khả quan nên vụ này HTX mạnh dạn mở rộng diện tích và ứng dụng thêm kỹ thuật canh tác hữu cơ. Hiện lúa đang ở giai đoạn trổ, sinh trưởng tốt, chi phí giảm rõ rệt, hứa hẹn một vụ mùa thành công.

Ông Lý Công Chức, Giám đốc Kỹ thuật của HTX Hưng Lợi cho biết: “Vụ này HTX áp dụng kỹ thuật sạ thưa (mật độ 60 - 70 kg/ha) kết hợp quy trình canh tác hữu cơ và bổ sung khoáng chất vi lượng như lân nung chảy, kali, canxi, magiê… bón thành 5 đợt theo từng giai đoạn sinh trưởng. Hiện HTX mới triển khai bón 3 đợt và cho thấy hiệu quả rõ rệt, lá lúa xanh, rễ khỏe, hạn chế sâu bệnh và đổ ngã, năng suất dự kiến vẫn giữ ổn định”.

Theo ông Chức, trước đây HTX từng áp dụng các mô hình như “1 phải, 3 giảm” hay “3 giảm, 3 tăng” nhằm nâng cao năng suất. Với mô hình giảm phát thải hiện tại, việc quản lý nước được thực hiện nghiêm ngặt, rút nước 3 lần trong một vụ kết hợp bón khoáng, giúp duy trì năng suất, nâng cao rõ rệt chất lượng hạt lúa.

Ngoài ra, mô hình còn ứng dụng bèo hoa dâu (Azolla) để tạo phân hữu cơ trực tiếp tại ruộng, đồng thời giúp quản lý cỏ dại và ốc bươu vàng, góp phần tăng hiệu quả sinh thái và kinh tế. Đây là những điểm cải tiến đáng chú ý, phù hợp với xu hướng sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, thích ứng với biến đổi khí hậu.

“Dù chưa thu hoạch nhưng với tình hình hiện nay, chúng tôi hoàn toàn tin tưởng vào một vụ mùa bội thu. Điều quan trọng là bà con được doanh nghiệp đồng hành và hỗ trợ đầu ra sản phẩm. Chúng tôi mong muốn các cơ quan chức năng và doanh nghiệp tiếp tục đồng hành để mở rộng mô hình này, giúp thêm nhiều nông dân tiếp cận và hưởng lợi”, ông Chức nhấn mạnh.

Tích cực chuyển đổi xanh trong nông nghiệp

Thành công bước đầu của các mô hình sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải là tiền đề thuận lợi để các địa phương trong vùng ĐBSCL tiếp tục nhân rộng, góp phần triển khai hiệu quả Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh đến năm 2030 (Đề án 1 triệu ha lúa).

Ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp (Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam) cho biết: “Khi được giao triển khai mô hình tại 4 tỉnh trọng điểm của ĐBSCL, chúng tôi đặc biệt chú trọng liên kết chặt chẽ với nông dân và HTX. Tại những nơi chưa có tổ hợp tác hoặc HTX, chúng tôi phối hợp thành lập mới. Với các HTX hiện hữu, chúng tôi hỗ trợ nâng cao năng lực hoạt động và kết nối thành viên cùng tham gia xây dựng mô hình”.

Theo ông Chinh, tùy điều kiện thổ nhưỡng và đặc điểm canh tác của từng vùng, Trung tâm tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, điều chỉnh kỹ thuật phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, bảo đảm các tiêu chí về chất lượng và giảm phát thải khí nhà kính. Việc chuyển giao được thực hiện đồng bộ, giúp nông dân nắm bắt kỹ thuật nhanh chóng và ứng dụng hiệu quả.

Tại buổi sơ kết, chia sẻ kinh nghiệm triển khai thực hiện mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải do Trung tâm Nghiên cứu và Chuyển giao Tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cùng các đơn vị liên quan tổ chức tại Cần Thơ mới đây, ông Hoàng Tuyển Phương, Trưởng Phòng Khuyến nông - Trồng trọt và Lâm nghiệp (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia) cho biết: “Việc triển khai quy trình MRV bước đầu thực hiện thuận lợi, nhận được sự đồng thuận và đánh giá cao từ người dân cũng như chính quyền địa phương”.

Các mô hình canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp không chỉ mang lại lợi ích về kinh tế mà còn tạo hiệu quả rõ rệt về môi trường. Theo thống kê, nông dân đã giảm đáng kể chi phí sản xuất, giảm lượng giống gieo sạ từ 30 – 50%, giảm lượng phân bón hóa học từ 30 – 70%, giảm từ 1 – 4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và tiết kiệm 30 – 40% lượng nước tưới.

Năng suất lúa tăng từ 2,4 – 7%, thu nhập của nông dân tăng từ 12 – 50%, tương đương lợi nhuận tăng từ 4 – 7,6 triệu đồng/ha so với canh tác truyền thống. Đồng thời, lượng phát thải khí nhà kính giảm trung bình 2 – 12 tấn CO₂/ha. Đặc biệt, sản phẩm từ mô hình thường được doanh nghiệp bao tiêu với mức giá cao hơn thị trường từ 200 – 300 đồng/kg. Tuy nhiên, quá trình triển khai Đề án 1 triệu ha lúa vẫn đang gặp không ít khó khăn.

Bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia chia sẻ: “Việc thực hiện Đề án vẫn còn nhiều trở ngại bởi đây là lần đầu tiên Việt Nam thực hiện giảm phát thải trong sản xuất lúa một cách toàn diện. Các nội dung đều mới mẻ, chưa có tiền lệ để tham khảo. Do đó, đòi hỏi các địa phương phải chủ động, sáng tạo, linh hoạt huy động nguồn lực, đồng thời phù hợp với điều kiện thực tiễn”.

Bên cạnh đó, bà Định nhấn mạnh vai trò của các tổ chức quốc tế và nhà tài trợ trong việc tiếp tục đồng hành, hỗ trợ nguồn lực và chia sẻ kinh nghiệm để ĐBSCL có thể từng bước chuyển mình từ sản xuất lúa truyền thống sang nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn và tăng trưởng xanh.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các cơ quan chức năng trung ương và địa phương đang tích cực hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực cho các HTX, nông dân và doanh nghiệp; khuyến khích liên kết theo chuỗi giá trị, hướng đến nền sản xuất lúa hiện đại, thích ứng với biến đổi khí hậu và đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Những mô hình như tại HTX Hưng Lợi cho thấy khi được hỗ trợ đúng hướng về kỹ thuật, đầu tư và liên kết tiêu thụ, nông dân hoàn toàn có thể chuyển đổi sang phương thức sản xuất thân thiện với môi trường mà vẫn đảm bảo hiệu quả kinh tế. Việc nhân rộng các mô hình canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp không chỉ góp phần bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên mà còn mở ra hướng phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao giá trị và vị thế hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.