Kỳ vọng lâm nghiệp Nghệ An ‘cất cánh’

Giàu tiềm năng nhưng đang ‘giậm chân tại chỗ’

Tỉnh Nghệ An, một địa phương có diện tích đất lâm nghiệp lớn, với độ che phủ rừng đạt gần 60%, từ lâu được đánh giá là có tiềm năng to lớn trong phát triển kinh tế rừng. Tuy nhiên, tiềm năng ấy trong suốt nhiều năm qua vẫn chưa được khai thác và phát huy tương xứng. Sự manh mún trong tổ chức sản xuất, sự lạc hậu về công nghệ chế biến, cùng với mô hình trồng rừng gỗ nhỏ chu kỳ ngắn đang đặt ra những thách thức lớn cho mục tiêu phát triển bền vững ngành lâm nghiệp.

Trong bối cảnh đó, Đồ án Quy hoạch chung xây dựng Khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao vùng Bắc Trung Bộ, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tháng 4/2025, chính là cú hích mang tính chiến lược, mở ra kỳ vọng mới để lâm nghiệp Nghệ An ‘cất cánh’.

Sở hữu gần 1 triệu ha đất rừng, trong đó rừng tự nhiên chiếm gần 800.000 ha, Nghệ An là một trong những tỉnh có diện tích rừng lớn nhất cả nước. Tuy nhiên, nghịch lý là giá trị mà ngành lâm nghiệp mang lại cho nền kinh tế địa phương vẫn còn rất khiêm tốn. Việc phát triển rừng trồng nguyên liệu, chủ yếu là cây keo, chu kỳ ngắn và năng suất thấp, khiến nguồn lợi thu được không tương xứng với diện tích rừng. Trung bình mỗi năm, sản lượng khai thác rừng trồng đạt khoảng 1,5 triệu m³, nhưng hơn 70% chỉ dùng làm dăm gỗ, nguyên liệu thô cho công nghiệp bột giấy hoặc xuất khẩu dạng sơ chế.

Chưa hết, công nghệ chế biến gỗ và lâm sản ngoài gỗ của Nghệ An hiện vẫn ở mức sơ khai. Các nhà máy chế biến chủ yếu sử dụng công nghệ cũ, sản phẩm chưa đa dạng, giá trị gia tăng thấp, chưa tạo được thương hiệu trên thị trường quốc tế. Đó là chưa kể các vấn đề đáng lo về môi trường như việc trồng rừng keo đơn loài với chu kỳ ngắn đang làm đất rừng nhanh chóng thoái hoá, làm mất lớp phủ hữu cơ và khiến nhiều khu vực rơi vào nguy cơ cao về sạt lở, lũ ống, lũ quét.

Nhìn rộng ra, ngành lâm nghiệp hiện nay chưa hình thành được một chuỗi giá trị khép kín từ giống, trồng, chăm sóc, khai thác, chế biến đến tiêu thụ. Việc thiếu trung tâm giống chất lượng cao, thiếu các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu và thiếu thị trường ổn định đang khiến kinh tế rừng tại Nghệ An chưa thể ‘bật lên’. Trong khi đó, thị trường thế giới ngày càng khắt khe, đòi hỏi gỗ phải có nguồn gốc rõ ràng, được quản lý bền vững, sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật và công nghệ cao.

Rõ ràng, để thoát khỏi tình trạng “tiềm năng thì lớn nhưng lợi ích thì nhỏ”, ngành lâm nghiệp Nghệ An cần một cuộc tái cấu trúc toàn diện. Và Khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao vùng Bắc Trung Bộ được kỳ vọng là nơi khởi nguồn cho bước chuyển mình đó.

Tái cơ cấu toàn ngành

Được quy hoạch với diện tích 618 ha, trải dài trên địa bàn huyện Nghi Lộc và huyện Đô Lương (cũ), Khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao vùng Bắc Trung Bộ có ba phân khu chức năng với sự phân công nhiệm vụ rõ ràng từ trung tâm sản xuất giống, đến khu chế biến và sàn giao dịch triển lãm sản phẩm.

Điểm đáng chú ý nhất chính là sự xuất hiện của khu Trung tâm sản xuất giống cây lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Đây là nền tảng để ngành lâm nghiệp bước vào giai đoạn mới, giai đoạn ‘nâng chất’ cây trồng rừng. Với hệ thống dây chuyền công nghệ hiện đại, trung tâm này không chỉ sản xuất giống cây có năng suất cao, phù hợp với biến đổi khí hậu mà còn giữ vai trò bảo tồn nguồn gen quý hiếm, tạo ra một hệ sinh thái đa dạng và bền vững hơn cho rừng trồng.

Tiếp theo là khu chế biến gỗ và lâm sản ngoài gỗ ứng dụng công nghệ cao, nơi được kỳ vọng sẽ thay đổi diện mạo công nghiệp chế biến gỗ của tỉnh. Việc xây dựng một chuỗi nhà máy chế biến gỗ chuyên sâu, có khả năng tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao (như đồ nội thất, ván ép kỹ thuật cao, sản phẩm lâm sản ngoài gỗ...) sẽ giúp gia tăng hiệu quả kinh tế từ rừng. Đồng thời, nó còn góp phần hạn chế tình trạng xuất khẩu nguyên liệu thô, giúp tỉnh ‘giữ lại’ giá trị sản phẩm và tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động.

Không kém phần quan trọng là khu sàn giao dịch và triển lãm sản phẩm, đóng vai trò là cầu nối giữa nhà sản xuất – nhà phân phối – nhà đầu tư. Đây là nơi quảng bá hình ảnh, thúc đẩy thương hiệu ngành gỗ Nghệ An và vùng Bắc Trung Bộ, từng bước vươn ra thị trường thế giới. Nếu được tổ chức bài bản, khu sàn giao dịch này còn có thể trở thành một trung tâm thương mại mang tầm quốc tế về gỗ và lâm sản, thu hút dòng vốn đầu tư và kỹ thuật từ các doanh nghiệp lớn trong ngành.

Việc triển khai khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao không chỉ dừng lại ở câu chuyện phát triển ngành gỗ mà còn là một đòn bẩy mạnh mẽ cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương. Với quy mô sử dụng từ 60.000 - 70.000 lao động, dự án này có thể góp phần giải quyết bài toán việc làm cho khu vực nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dân, giảm áp lực di cư lao động.

Đồng thời, sự xuất hiện của một ngành công nghiệp chế biến gỗ hiện đại sẽ kích thích sự phát triển đồng bộ của nhiều lĩnh vực khác như logistics, công nghiệp phụ trợ, giáo dục đào tạo nghề, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Đây là bước tiến quan trọng để Nghệ An từng bước tiến gần đến mục tiêu công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông thôn.

Về mặt môi trường, việc phát triển các cánh rừng kinh doanh có chu kỳ dài, ứng dụng công nghệ canh tác bền vững, kết hợp với sản xuất giống chất lượng cao sẽ giúp phục hồi hệ sinh thái rừng, giảm thiểu các nguy cơ thiên tai. Điều này càng có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 - một mục tiêu không thể thiếu vai trò của ngành lâm nghiệp.

Cần những bước đi bài bản

Dẫu có tiềm năng lớn và cú hích từ chính sách, nhưng để Khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Trước mắt, tỉnh Nghệ An cần tập trung đầu tư hạ tầng kỹ thuật khung cho khu công nghệ cao, đặc biệt là hệ thống giao thông, điện - nước - viễn thông, các khu nhà ở công nhân, cơ sở đào tạo nghề...

Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế thu hút đầu tư hấp dẫn, tạo môi trường minh bạch, thông thoáng để khuyến khích các doanh nghiệp lớn trong và ngoài nước tham gia vào chuỗi giá trị. Việc phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm gỗ chế biến, kết nối với hệ thống phân phối toàn cầu cũng cần được chú trọng ngay từ giai đoạn đầu.

Cuối cùng, cần quan tâm đến việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành lâm nghiệp, bởi công nghệ chỉ thực sự phát huy tác dụng khi được vận hành bởi đội ngũ lao động chuyên nghiệp.

Khu lâm nghiệp ứng dụng công nghệ cao vùng Bắc Trung Bộ không đơn thuần là một khu công nghiệp mà là hình mẫu cho sự đổi mới tư duy phát triển ngành lâm nghiệp trong thời đại mới. Khi được triển khai đúng hướng, nó không chỉ góp phần đưa Nghệ An trở thành trung tâm chế biến gỗ và lâm sản ngoài gỗ hàng đầu khu vực, mà còn là động lực để tái cấu trúc toàn ngành, thúc đẩy phát triển bền vững cả về kinh tế, xã hội và môi trường.

Kỳ vọng đang có, tiềm lực đang sẵn sàng và điều quan trọng lúc này là biến kỳ vọng ấy thành hiện thực bằng những hành động quyết liệt và bài bản.