Không phân bón, không thuốc bảo vệ thực vật, người dân tại bản Tạ búng (xã Tạ Bú, huyện Mường La, Sơn La) trồng thử nghiệm thành công sâm Bố Chính, thu về 80 triệu đồng/ha ngay vụ đầu.
Dự án trồng sâm Bố Chính được triển khai tại bản Tạ Búng (xã Tạ Bú) từ năm 2023, do anh Nguyễn Quang Dương chủ trì liên kết cùng bà con thực hiện. Ở tuổi gần 60, anh Dương có niềm đam mê lớn với việc nghiên cứu và phát triển các giống cây dược liệu. Trước đó, anh đã gặt hái thành công với sản phẩm chè hoa đu đủ, được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao.
Niềm vui của anh Dương (trái) và nông dân sau khi thấy củ sâm phát triển tốt. Ảnh Đức Bình.
Theo anh Dương, phát triển cây dược liệu không chỉ đơn thuần vì mục đích kinh tế mà còn mang ý nghĩa lớn đối với sức khỏe cộng đồng, bảo tồn và phát triển nguồn gen cây dược liệu quý. “Tôi luôn đau đáu với việc nghiên cứu và phát triển các giống cây dược liệu. Ban đầu là cây đu đủ, sau đó đến sâm Bố Chính", anh chia sẻ.
Anh Dương đã tiến hành trồng thử nghiệm giống sâm này trên diện tích gần 15ha tại nhiều khu vực khác nhau trong huyện Mường La, cụ thể tại xã Mường Chùm, xã Ngọc Chiến và xã Tú Bú. Tuy nhiên chỉ tại bản Tạ Búng (xã Tạ Bú) cây sâm Bố Chính mới cho năng suất ấn tượng, trong khi các khu vực khác không đạt kết quả như mong đợi. Những củ sâm trồng ở bản Tạ Búng có khối lượng từ 400g đến gần 1kg, hàm lượng Saponin sau đạt 1,85% (kết quả đo tại Viện Nghiên cứu và Phát triển Sản phẩm thiên nhiên).
Qua đánh giá, sâm Bố Chính trồng tại Mường La có hàm lượng Saponin ngang với sâm trồng theo tiêu chuẩn VietGAP tại Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Nông nghiệp công nghệ cao TPHCM, dù anh Dương chưa áp dụng kỹ thuật trồng theo tiêu chuẩn. Đây là tín hiệu tốt mở ra triển vọng phát triển cây dược liệu này tại huyện Mường La.
Cây sâm được gieo trồng bắt đầu vào tháng 12/2023, đúng một năm sau, anh Dương cùng các hộ trồng thử nghiệm đã tiến hành thu bói. Trên diện tích 3ha, hơn một nửa diện tích bị hư hại do sâu bệnh nhưng phần còn lại vẫn cho sản lượng gần 2 tấn. Anh Dương cam kết bao tiêu toàn bộ sản phẩm với mức giá 60.000 đồng/kg, bà con không phải tốn chi phí cho phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật.
Anh Lò Văn Cường, Trưởng bản Tạ Búng cho biết, trước đây, toàn bộ vùng đất này chủ yếu được bà con trồng ngô và sắn. Tuy nhiên, đất ở đây khá cằn cỗi, nhiều sỏi đá, địa hình chủ yếu là dốc. Lượng mưa chỉ tập trung vào khoảng tháng 6 - 9, còn lại phần lớn thời gian trong năm là khô hạn.
Có những củ sâm Bố Chính trồng tại bản Tạ Búng nặng đến 1kg sau 1 năm trồng. Ảnh : Đức Bình.
Hiệu quả kinh tế từ cây sắn và ngô ngày càng giảm, với thu nhập trung bình chỉ đạt khoảng 10 - 12 triệu đồng/ha đối với sắn và 18 - 20 triệu đồng/ha đối với ngô. Chính vì vậy, bà con trong bản quyết tâm tìm hướng chuyển đổi cây trồng. Tuy nhiên do vẫn phải đảm bảo sinh kế, bà con không thể dành toàn bộ diện tích đất để thử nghiệm trồng sâm ngay lập tức. Để tiên phong, trưởng bản Cường đã dành 3ha đất của gia đình để trồng sâm Bố Chính.
Về công tác chuẩn bị, anh Dương mua giống sâm Bố Chính từ trung tâm cây giống của Học viện Nông nghiệp Việt Nam với giá 4 triệu đồng/kg hạt. Sau đó, anh tự ươm cây giống tại nhà, tiến hành gieo ươm hạt trước 3 tháng để đảm bảo cây giống đạt tiêu chuẩn và chất lượng tốt nhất.
Quá trình gieo ươm bắt đầu với bước ngâm và ủ hạt giống. Do hạt sâm Bố Chính có vỏ cứng nên cần ngâm nước trước khi ủ để kích thích nảy mầm.
Hạt sâm Bố Chính được ngâm trong nước ấm pha theo tỷ lệ 2 phần nước sôi với 3 phần nước lạnh, đạt nhiệt độ khoảng 45 - 50°C trong thời gian từ 12 - 18 giờ. Sau đó, hạt được ủ trong túi vải ẩm từ 24 - 36 giờ, theo dõi đến khi hạt bắt đầu nhú mầm mới đem gieo ươm.
Trước khi gieo, bầu đất được tưới đủ ẩm trước đó một ngày. Trong quá trình chăm sóc, anh phải tưới nước thường xuyên để duy trì độ ẩm cho bầu giống.
Ở giai đoạn mới mọc, cây rất yếu, dễ bị ảnh hưởng bởi điều kiện thời tiết. Để bảo vệ cây, anh Dương thường đặt bầu giống trong góc nhà nhằm tránh nắng gắt và mưa lớn, giúp cây sinh trưởng tốt hơn. Sau 3 tháng ươm giống, anh Dương bắt đầu trồng thử nghiệm.
Chất lượng sâm Bố Chính trồng tại Mường La khiến người dân vô cùng bất ngờ. Ảnh: Đức Bình.
Anh Dương cho biết, mục tiêu của lần trồng thử nghiệm này là để cây phát triển hoàn toàn tự nhiên nhằm kiểm tra điều kiện thổ nhưỡng và quan sát các dấu hiệu sâu bệnh để có phương án trồng cụ thể hơn trong tương lai. Nguyên nhân chính khiến cây bị chết chủ yếu do sâu ăn lá bởi không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo hướng dẫn. Anh Dương cũng đang phối hợp với Viện Cộng nghệ HaUI (Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội) để tìm phương án xử lý sâu bệnh và phát triển vùng trồng.
Anh cùng với các thành viên trong Viện cũng tìm những hướng để tạo ra nhiều sản phẩm đa dạng cho người tiêu dùng, chế biến sâm thành kẹo, mứt và nước uống... Anh Nguyễn Quang Tùng, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ HaUI là người trực tiếp đặt vấn đề với anh Dương nhằm nghiên cứu để đưa các sản phẩm ra thị trường.
“Tôi và anh Dương đã ấp ủ dự án này từ đầu năm 2023. Sâm Bố Chính là dược liệu có nhiều lợi ích cho sức khỏe. Việc phát triển đa dạng sản phẩm sẽ giúp tiếp cận nhiều khách hàng hơn”, anh Tùng chia sẻ.
Hiện tại, mẫu sâm Bố Chính đã được gửi lên Viện Công nghệ HaUI để nghiên cứu phương pháp chế biến phù hợp nhằm tối ưu giá trị sử dụng và mở rộng thị trường tiêu thụ.
