Thủy sản 'vững sóng' vươn tầm [Bài cuối]: Công nghệ và FTA - 'đôi cánh’ bay xa

Khoa học công nghệ - chìa khóa vàng cho thủy sản Việt bước vào kỷ nguyên mới

Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhận định, hoạt động khoa học công nghệ trong lĩnh vực thủy sản thời gian qua đã có khởi sắc, thu hút được các nguồn lực trong nước và quốc tế để phát triển toàn diện các khâu trong chuỗi các sản phẩm chủ lực như: Ứng dụng công nghệ sinh học trong chọn giống, sản xuất các chế phẩm sinh học, một số thức ăn thủy sản; ứng dụng công nghệ cao trong nuôi thâm canh, siêu thâm canh; ứng dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng, kiểm soát môi trường nuôi; ứng dụng công nghệ cao trong phòng trị dịch bệnh.

Nghiên cứu và cải tiến ngư cụ, trang thiết bị phục quy trình kỹ thuật khai thác phục vụ sản xuất; ứng dụng ngư cụ chọn lọc phục vụ cho công tác bảo vệ và tái tạo nguồn lợi thủy sản và ứng dụng các dây chuyền chế biến các sản phẩm giá trị gia tăng, đảm bảo an toàn thực phẩm.

Chia sẻ về định hướng khoa học công nghệ ngành thủy sản thời gian tới, ông Luân cho biết, sẽ tập trung xây dựng các chương trình, dự án khoa học công nghệ dài hơi để nghiên cứu chọn tạo giống thủy sản có khả năng sinh trưởng nhanh, kháng bệnh và chống chịu tốt với điều kiện môi trường bất lợi, đáp ứng điều kiện nuôi công nghiệp.

Nghiên cứu, ứng dụng và phát triển công nghệ nuôi tiên tiến, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IOT) nhằm sử dụng tiết kiệm nước và thức ăn đảm bảo môi trường bền vững, nâng cao hiệu quả sử dụng thức ăn, giảm thiệu việc sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản, đảm bảo sản phẩm an toàn thực phẩm, giảm phát thải khí nhà kính theo kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh.

Xây dựng các chương trình nghiên cứu, phát triển công nghệ trong sản xuất giống và nuôi thương phẩm các đối tượng tiềm năng: Nuôi cá biển tập trung, công nghiệp hiệu quả, bền vững môi trường; nuôi cá nước mặt lớn (sông, hồ chứa) quy mô công nghiệp; công nghệ sản xuất giống rong chất lượng cao và xây dựng quy trình công nghệ trồng phù hợp ở các vùng biển mở.

Xây dựng chương trình dịch tễ học bệnh thủy sản cho các đối tượng có giá trị kinh tế, đặc biệt với các bệnh mới nổi trên các đối tượng nuôi chủ lực; nghiên cứu sản xuất vaccine, thuốc thú y thủy sản, sản phẩm thay thế kháng sinh; xây dựng quy trình giám sát chủ động, hướng dẫn phòng trị bệnh hiệu quả và đảm bảo an toàn thực phẩm.

Ứng dụng AI hỗ trợ phân tích, cảnh báo thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và phòng chống dịch bệnh, tạo điều kiện cho phát triển bền vững kinh tế thủy sản, khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên thủy sản.

Nghiên cứu phát triển công nghệ khai thác, cơ giới hóa, hiện đại hóa tàu cá bảo quản hải sản tiên tiến, ứng dụng công nghệ số nâng cao giá trị gia tăng, giảm tổn thất sau khai thác, bảo đảm an toàn thực phẩm, giảm phát thải khí nhà kính.

Những định hướng công nghệ này không chỉ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, mà còn tạo nền tảng để thủy sản Việt Nam thích ứng bền vững với tương lai.

Các FTA thế hệ mới, mở rộng không gian thị trường

Tuy vậy, công nghệ chỉ là một nửa hành trình. Để mở rộng không gian phát triển, ngành thủy sản còn cần những cánh cửa hội nhập rộng lớn - mà các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới chính là chìa khóa. Những năm qua, Việt Nam đã tham gia và ký kết nhiều FTA thế hệ mới, mở ra cơ hội lớn cho hàng hóa nói chung và thủy sản nói riêng.

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA): Bắt đầu đàm phán từ tháng 6/2012; kết thúc đàm phán tháng 12/2015; đến tháng 6/2018, EVFTA được tách làm hai, gồm Hiệp định Thương mại (EVFTA) đã có hiệu lực từ tháng 8/2020 và Hiệp định Bảo hộ Đầu tư (EVIPA) được thông qua tháng 6/2020. Tại Chương 13 về Thương mại và Phát triển bền vững của Hiệp định có điều khoản riêng quy định cụ thể về thương mại và quản lý bền vững nguồn tài nguyên sinh vật biển và sản phẩm nuôi trồng thủy sản.

Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP): Năm 2009, Việt Nam tham gia với tư cách là quan sát viên đặc biệt; sau 3 phiên đàm phán, Việt Nam chính thức tham gia Hiệp định vào năm 2010. Trải qua hơn 30 phiên đàm phán ở cấp kỹ thuật và hơn 10 cuộc đàm phán ở cấp Bộ trưởng, Hiệp định được chính thức ký kết vào tháng 3/2018 bởi 11 nước thành viên (không bao gồm Hoa Kỳ) và chính thức có hiệu lực vào ngày 30/12/2018. CPTPP có hiệu lực tại Việt Nam từ ngày 14/1/2019.

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP - còn được gọi là ASEAN+6): Được ASEAN và 6 đối tác đã có FTA với ASEAN là Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia và New Zealand bắt đầu đàm phán từ ngày 9/5/2013. Ngày 15/11/2020, 15 nước thành viên (trừ Ấn Độ đã tuyên bố rút khỏi Hiệp định) đã ký kết RCEP và có hiệu lực đối với Việt Nam từ ngày 1/1/2022. 

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Vương quốc Anh (UKVFTA): Khởi động đàm phán năm 2018, sau khi Anh bắt đầu tiến trình rời khỏi EU. Hai bên đã tiến hành 6 phiên làm việc chính thức, 5 phiên làm việc kỹ thuật trong giai đoạn 2018 - 2020. Hiệp định được đàm phán dựa trên nguyên tắc kế thừa các cam kết đã có trong Hiệp định EVFTA với những điều chỉnh cần thiết để đảm bảo phù hợp với khuôn khổ thương mại song phương giữa Việt Nam và Anh. Hiệp định đã chính thức hoàn tất đảm phán vào ngày 11/12/2020 và được ký kết vào tối 29/12/2020, chính thức có hiệu lực từ ngày 1/5/2021.

Những FTA thế hệ mới mở ra cánh cửa thị trường rộng lớn, xóa bỏ nhiều rào cản thuế quan, đồng thời là động lực để ngành thủy sản Việt Nam đổi mới theo hướng xanh, minh bạch, chuẩn hóa quy trình, nâng cao sức cạnh tranh. Đây được ví như “tấm hộ chiếu chất lượng” giúp thủy sản hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Không chỉ công nghệ và FTA, xúc tiến thương mại cũng là “cầu nối” để thủy sản Việt Nam đi xa hơn. Những năm qua, hàng loạt hội chợ, triển lãm thủy sản lớn trong và ngoài nước như: Vietfish, VietShrimp, Hội chợ Thủy sản và Nghề cá Trung Quốc, Hội chợ Thủy sản Quốc tế Brussels (Bỉ), Hội chợ Thủy sản Quốc tế Boston (Hoa Kỳ)… đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam quảng bá sản phẩm, kết nối trực tiếp với nhà nhập khẩu, nắm bắt xu hướng tiêu dùng và tiêu chuẩn mới.

Các hoạt động xúc tiến thương mại không chỉ giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường, mà còn góp phần nâng cao hình ảnh thương hiệu “Thủy sản Việt Nam” trên bản đồ quốc tế. Đặc biệt, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, hội chợ - triển lãm được xem như “cầu nối thị trường”, nơi doanh nghiệp Việt có thể khẳng định vị thế, học hỏi công nghệ mới và xây dựng mạng lưới khách hàng bền vững.

Có thể thấy, công nghệ là sức mạnh nội lực, FTA là cánh cửa hội nhập, còn xúc tiến thương mại là chiếc cầu nối thị trường. Ba trụ cột này đang tạo thế “kiềng ba chân” vững chắc để thủy sản Việt Nam bứt phá trong giai đoạn mới.

Bức tranh toàn cảnh của ngành thủy sản Việt Nam vừa giàu tiềm năng, nhưng cũng không ít thách thức. Từ chuyển dịch giảm khai thác, tăng nuôi trồng, bảo tồn biển, đến đa dạng hóa thị trường, thúc đẩy xanh hóa sản xuất, ứng dụng công nghệ và tận dụng các FTA thế hệ mới - tất cả đang hội tụ thành động lực mạnh mẽ cho một giai đoạn phát triển mới.

Con đường phía trước chắc chắn còn nhiều “con sóng lớn”, nhưng với nền tảng đã gây dựng, thủy sản Việt Nam hoàn toàn có thể tự tin bước vào kỷ nguyên hội nhập sâu rộng, bền vững và xanh hơn, để không chỉ nuôi dưỡng sinh kế hôm nay, mà còn gieo triển vọng cho mai sau.