Đối diện với thách thức thẻ vàng từ Ủy ban châu Âu (EC), ngành thủy sản Việt Nam không chọn cách ứng phó mang tính cơ học, mà đang thực hiện một cuộc chuyển mình sâu sắc về tư duy quản trị. Đó là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa việc linh hoạt "cởi trói" những rào cản kỹ thuật để ngư dân yên tâm bám biển, với tầm nhìn dài hạn về một hệ sinh thái nghề cá bền vững. Thông điệp từ Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường rất rõ ràng rằng: Kỷ cương phải đi đôi với sự thấu hiểu và sẻ chia.
Khi chính sách đi vào cuộc sống
Trong nghệ thuật quản lý nhà nước, việc xây dựng thể chế không chỉ cần sự nghiêm minh mà còn cần cả sự thấu cảm với thực tiễn sản xuất. Thể hiện tinh thần cầu thị và phản ứng chính sách nhanh nhạy trước những tâm tư của cộng đồng ngư dân, ngày 29/11/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 309/2025/NĐ-CP, sửa đổi và bổ sung các quy định trước đó nhằm tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho hoạt động khai thác.
Điểm sáng nhân văn nhất trong văn bản này là quyết định ngưng hiệu lực thi hành quy định về kích thước tối thiểu được phép khai thác đối với hàng loạt loài thủy sản trong vùng nước tự nhiên. Đây vốn là những quy định kỹ thuật tại Phụ lục V của Nghị định số 37/2024/NĐ-CP, nay được tạm dừng để các cơ quan chuyên môn có thêm thời gian rà soát, tinh chỉnh sao cho "thuận lòng dân" và phù hợp nhất với thực tiễn ngư trường.
Quyết sách này như một luồng gió mát lành, giải tỏa áp lực ngay lập tức cho những con tàu đang ngày đêm vươn khơi. Cụ thể, danh mục được nới lỏng bao gồm những đối tượng khai thác chủ lực, gắn liền với "nồi cơm" của hàng triệu ngư dân: từ nhóm cá ngừ đại dương (như cá ngừ chù, cá ngừ chấm, cá ngừ ồ, vây vàng, mắt to, cá ngừ vằn) cho đến các loài hải sản kinh tế khác như cá hố, cá trích xương, hay nhóm giáp xác và nhuyễn thể gồm tôm sắt cứng cùng mực ống.
Việc Chính phủ ban hành Nghị định 309/2025/NĐ-CP, tạm ngưng quy định về kích thước khai thác tối thiểu đối với các loài cá ngừ, đã kịp thời tháo gỡ khó khăn, giúp ngư dân yên tâm vươn khơi, bám biển. Ảnh: AN.
Hiệu lực thi hành tức thì của Nghị định (từ 29/11/2025) khẳng định cam kết đồng hành của Chính phủ: Mọi quy định đều hướng tới mục tiêu cao nhất là tạo điều kiện thuận lợi cho người dân lao động và sản xuất.
Chuyển đổi sinh kế, không để ai bị bỏ lại phía sau
Nếu việc điều chỉnh Nghị định 309 là giải pháp tình thế để "an dân", thì chiến lược dài hạn để nghề cá Việt Nam thực sự "thay da đổi thịt" nằm ở bài toán tái cơ cấu sinh kế. Định hướng này được khắc họa rõ nét trong Kế hoạch truyền thông về phòng, chống khai thác IUU giai đoạn 2025 - 2030 (Quyết định số 4713/QĐ-BNNMT ngày 10/11/2025).
Kế hoạch xác định, trọng tâm của giai đoạn tới không chỉ là tuyên truyền pháp luật, mà là lan tỏa mạnh mẽ tư duy chuyển đổi nghề nghiệp. Ngành nông nghiệp sẽ tập trung nguồn lực để hiện thực hóa Quyết định số 208/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, với mục tiêu thực hiện cuộc "cách mạng" về cơ cấu nghề: chuyển dịch từ những phương thức khai thác xâm hại nguồn lợi sang các mô hình thân thiện với môi trường, hoặc mạnh dạn chuyển đổi sang các lĩnh vực kinh tế ngoài ngành thủy sản.
Việc quy hoạch và phát triển các vùng nuôi trồng thủy sản lồng bè trên biển là giải pháp quan trọng để chuyển đổi sinh kế bền vững cho ngư dân, góp phần giảm cường lực khai thác tự nhiên và gỡ thẻ vàng EC. Ảnh: VNP.
Chiến lược này hướng tới việc trả lại sự cân bằng cho đại dương, giúp nguồn lợi thủy sản có thời gian phục hồi. Đặc biệt, tính ưu việt của chế độ được thể hiện qua cam kết an sinh xã hội: mục tiêu đặt ra là phải cải thiện môi trường làm việc và đảm bảo 100% ngư dân chuyển đổi nghề có việc làm ổn định, với mức thu nhập đủ để đảm bảo cuộc sống.
Đến giai đoạn 2026 - 2030, câu chuyện truyền thông của Việt Nam sẽ là bức tranh tươi sáng về kết quả chuyển đổi và phát triển bền vững. Đây chính là bằng chứng thuyết phục nhất để khẳng định vị thế và uy tín của thủy sản Việt Nam trên trường quốc tế.
Đồng bộ trách nhiệm và Vị thế quốc tế
Để những chính sách nhân văn trên thực sự đi vào cuộc sống, Kế hoạch ban hành kèm Quyết định 4713/QĐ-BNNMT đặt ra yêu cầu minh bạch hóa toàn diện chuỗi giá trị. "Chìa khóa" kỹ thuật nằm ở công tác truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT), với nguyên tắc bất di bất dịch: Nguyên liệu không rõ nguồn gốc, bốc dỡ tại cảng không chỉ định sẽ kiên quyết bị loại khỏi chuỗi cung ứng xuất khẩu sang EU.
Để bộ máy vận hành trơn tru và tạo nên sức mạnh tổng hợp, sự phân vai giữa các cấp được quy định rạch ròi, trong đó Cục Thủy sản và Kiểm ngư giữ vai trò là đầu mối quốc gia, chịu trách nhiệm tham mưu, quản lý nguồn dữ liệu chuyên ngành (như VMS, tàu cá) và là cầu nối thông tin với quốc tế. Ở chiều thực thi, UBND các tỉnh, thành phố ven biển đóng vai trò là "cánh tay nối dài" trực tiếp đưa chính sách vào cuộc sống, chủ động xây dựng kịch bản truyền thông phù hợp với đặc thù địa bàn và chia sẻ các mô hình hay về Bộ để nhân rộng toàn quốc.
Cán bộ trực tiếp hướng dẫn ngư dân cài đặt và sử dụng phần mềm truy xuất nguồn gốc điện tử (eCDT). Ảnh: AN.
Đặc biệt, tư duy quản lý mới còn mang đậm hơi thở hội nhập. Việt Nam sẽ chủ động làm việc với cơ quan ngoại giao các nước ASEAN, EC để minh bạch hóa mọi nỗ lực chống IUU. Đây là cách tốt nhất để khẳng định vị thế của một quốc gia có trách nhiệm với đại dương.
Sự kết hợp giữa tính linh hoạt trong điều hành vĩ mô và sự kiên định trong chiến lược dài hạn đang mở ra một vận hội mới, đưa nghề cá Việt Nam vươn ra biển lớn với tâm thế tự tin, minh bạch và bền vững.
