Phép thử năng lực quản trị rừng
Thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) không chỉ là một cơ chế tài chính mới mà còn là phép thử năng lực quản trị rừng dựa trên kết quả. Ở cấp tỉnh, điểm nghẽn lớn nhất không nằm ở chủ trương mà ở khâu tổ chức thực hiện, làm thế nào để nguồn lực ERPA chuyển hóa thành hành động lâm sinh cụ thể, đúng pháp luật, đúng đối tượng thụ hưởng và tạo ra giá trị dài hạn cho rừng mới là điều quan trọng.
ERPA đã mang lại một phương thức quản trị tài nguyên rừng dựa trên kết quả giảm phát thải. Ảnh: Thanh Nga.
Theo Quỹ Bảo vệ Phát triển rừng Hà Tĩnh, toàn tỉnh có diện tích rừng và đất lâm nghiệp khá lớn với hơn 358.400ha, độ che phủ đạt 52,33%. Địa bàn rộng, địa hình phức tạp, rừng tự nhiên phân bố chủ yếu ở các khu vực miền núi xã Hương Khê, Hương Sơn, Vũ Quang và các xã Kỳ Anh (huyện Kỳ Anh cũ) – nơi chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai, cháy rừng và áp lực sử dụng tài nguyên. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, ERPA đã mang lại một phương thức quản trị tài nguyên rừng dựa trên kết quả giảm phát thải – một cách tiếp cận mới tiến bộ, tiệm cận chuẩn quốc tế đối với thị trường carbon.
Sau gần 3 năm thực hiện Thỏa thuận, tỉnh Hà Tĩnh được Trung ương đánh giá là một trong những địa phương chủ động, sáng tạo và quyết liệt trong tổ chức thực hiện, đặc biệt là công tác tháo gỡ khó khăn vướng mắc phát sinh trong qúa trình triển khai.
Từ thực tiễn, có thể khẳng định vai trò chủ trì, phối hợp của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng (BV&PTR) của tỉnh là một trong những nhân tố then chốt quyết định hiệu quả của chính sách. Quỹ không chỉ là đơn vị quản lý dòng tiền ủy thác mà còn là “trục điều phối” gắn kết chính sách – kỹ thuật – tài chính – hiện trường; kết nối các chủ rừng, cơ quan chuyên môn và chính quyền cơ sở, đảm bảo ERPA đi vào cuộc sống bằng kết quả đo đếm được.
ERPA giúp rừng giàu thêm
Ngoài việc trích 10% cho chi phí quản lý, 90% kinh phí còn lại của Thỏa thuận ERPA cơ bản được chủ rừng là tổ chức lựa chọn thực hiện các biện pháp lâm sinh. Đây là lựa chọn mang ý nghĩa kép, vừa tăng tích lũy sinh khối – tăng hấp thụ/lưu giữ carbon vừa phục hồi rừng nghèo kiệt, cải thiện cấu trúc rừng và đa dạng loài, tạo nền cho quản lý rừng bền vững.
“Hiện trên địa bàn Hà Tĩnh có 4 đơn vị chủ rừng đã được phê duyệt thực hiện biện pháp nuôi dưỡng rừng với tổng diện tích trên 557ha và 7 chủ rừng triển khai làm giàu rừng trên diện tích hơn 643ha. Các hạng mục này đã hoàn tất quy trình chuẩn bị đầu tư, bảo đảm đủ điều kiện pháp lý, kỹ thuật để triển khai thực hiện theo đúng chu kỳ lâm sinh được phê duyệt, làm cơ sở cho việc nghiệm thu, thanh quyết toán và đánh giá kết quả giảm phát thải trong các giai đoạn tiếp theo” ông Dương Văn Thắng, Phó Giám đốc Quỹ BV&PTR Hà Tĩnh thông tin.
Làm giàu rừng bằng cây trồng bản địa là giải pháp tăng hấp thụ, lưu giữ carbon. Ảnh: Thanh Nga.
Trên cơ sở hướng dẫn của Cục Lâm nghiệp và Sở NN-MT Hà Tĩnh, chu kỳ thực hiện các biện pháp lâm sinh được quy định tại Thông tư số 29/2018/TT-BNNPTNT ngày 16/11/2018 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ NN-MT), Thông tư số 17/2022/TT-BNNPTNT ngày 27/10/2022 về sửa đổi, bổ sung một số điều Thông tư số 29/2018/TT-BNNPTNT, tương đương 1 năm trồng, 3 năm chăm sóc.
Thực tế, trong hai năm đầu thực hiện Thỏa thuận, các văn bản hướng dẫn cấp Trung ương chưa ấn định thời gian kết thúc biện pháp lâm sinh, dẫn đến cơ quan thực thi và chủ rừng còn bỡ ngỡ. Sau nhiều nỗ lực “hỏi cấp trên, bàn bạc cấp dưới”, phối hợp nhịp nhàng giữa các đơn vị liên quan, Quỹ BV&PTR và Sở NN-MT tỉnh đã tham mưu UBND tỉnh Hà Tĩnh chỉ đạo tháo gỡ được vướng mắc trong thực hiện các biện pháp lâm sinh, góp phần phát huy tối đa hiệu quả nguồn ERPA.
“Quá trình triển khai ưu tiên cho thực hiện biện pháp làm giàu rừng tự nhiên, nâng cao chất lượng rừng, lựa chọn trồng bổ sung các loại cây bản địa (lim xanh, giổi xanh, sao đen, vàng tâm, sến, táu, đinh hương, trắc, sưa…) kết hợp với cây đa mục tiêu, có giá trị kinh tế như cây dó bầu/dó trầm.
Việc trồng bổ sung làm giàu rừng tự nhiên (năm thứ nhất) hoàn thành chậm nhất năm 2026 (theo khoản 11, Điều 17 Nghị định số 107/2022/NĐ-CP), những năm tiếp theo thực hiện chăm sóc, bảo vệ rừng để đảm bảo đúng yêu cầu, tiêu chuẩn quy định của biện pháp lâm sinh, phát huy hiệu quả đầu tư”, văn bản của Sở NN-MT Hà Tĩnh nhấn mạnh.
Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp và Dịch vụ Chúc A đang quản lý, bảo vệ gần 13.000ha rừng tự nhiên. Tham gia Thỏa thuận ERPA, doanh nghiệp này được chi trả 6,5 tỷ đồng thực hiện các biện pháp lâm sinh và hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng dân cư.
Thỏa thuận ERPA đã bổ sung thêm nguồn kinh phí đáng kể để hỗ trợ các chủ rừng thực hiện các hoạt động quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. Ảnh: Thanh Nga.
“Hiện chúng tôi đang tập trung chỉ đạo nhà thầu thi công biện pháp nuôi dưỡng rừng từ nguồn phê duyệt năm 2023, 2024 (3,5 tỷ đồng) trên diện tích thực hiện hơn 215ha, phấn đấu xong trong năm 2025. Đối với nguồn năm 2025, đơn vị đang xây dựng kế hoạch tài chính trình Sở Tài chính thẩm định phê duyệt, nỗ lực để kết thúc trong năm 2026 theo đúng thời gian quy định”, ông Võ Văn Tiến, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty cho hay.
Ông Tiến khẳng định, nguồn hỗ trợ từ Thỏa thuận ERPA sẽ làm cho rừng giàu thêm, giúp chủ rừng bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng tốt hơn.
Đối với Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp và Dịch vụ Hương Sơn, công tác trồng làm giàu rừng đã cơ bản hoàn tất.
“Từ nguồn kinh phí phân bổ năm 2023, 2024 (hơn 5,5 tỷ đồng), chúng tôi đã tổ chức đấu thầu thực hiện làm giàu rừng bằng cây lim xanh trên diện tích 76,6ha thuộc xã Sơn Hồng. Hiện cây lim đã ổn định, sinh trưởng tốt”, ông Trần Trung Anh, Phó Giám đốc Công ty Lâm nghiệp và Dịch vụ Hương Sơn nói, đồng thời cho biết đối với nguồn tài chính năm 2025, đơn vị đang xây dựng kế hoạch, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Nâng cao giá trị đa dụng của rừng
Việc thí điểm thực hiện ERPA đã bổ sung thêm nguồn kinh phí đáng kể để hỗ trợ cho các chủ rừng thực hiện các hoạt động quản lý, bảo vệ và phát triển rừng trên lâm phần được giao quản lý.
Thời gian tới Hà Tĩnh tập trung xây dựng kế hoạch chi trả nguồn ERPA từ chuyển nhượng bổ sung 1 triệu tấn CO2, số tiền kết dư chưa có kế hoạch sử dụng và lãi tiền gửi. Ảnh: Thanh Nga.
Ông Lê Hữu Tuấn, Trưởng phòng Bảo vệ và Phát triển rừng - Chi cục Kiểm lâm Hà Tĩnh đánh giá, ở góc độ chuyên môn, việc thực hiện các biện pháp lâm sinh góp phần nâng cao giá trị và chất lượng của rừng, tăng trữ lượng gỗ, cải thiện cơ cấu tổ thành loài, nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế của rừng.
Mặt khác giúp phục hồi và nâng cấp rừng nghèo kiệt, tăng cường chức năng phòng hộ của rừng, cải thiện cấu trúc và đa dạng loài cây gỗ có giá trị kinh tế, nâng cao hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp. Đồng thời tăng tích lũy sinh khối, khả năng hấp thụ và lưu giữ carbon của rừng tự nhiên, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật của Thỏa thuận ERPA.
“Trong quá trình triển khai các biện pháp lâm sinh, Sở NN-MT đã chỉ đạo các phòng chuyên môn, Chi cục Kiểm lâm phối hợp với Quỹ BV&PTR tỉnh tích cực hướng dẫn các chủ rừng, địa phương thực hiện có hiệu quả các giải pháp, chỉ đạo rà soát, xác định diện tích và đối tượng đủ điều kiện tham gia ERPA. Qua đó, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ rừng, cộng đồng và chính quyền cơ sở trong thực hiện ERPA gắn với quản lý rừng bền vững”, ông Tuấn nhấn mạnh.
Theo ông Tuấn, thời gian tới, Sở NN-MT Hà Tĩnh sẽ tiếp tục nâng cao năng lực tổ chức thực hiện, tăng cường phối hợp liên ngành trong thực hiện các biện pháp lâm sinh, làm giàu rừng tự nhiên bằng cách đa dạng hóa các loài cây bản địa nhằm phục hồi và nâng cao chất lượng rừng tự nhiên, tăng trữ lượng sinh khối và khả năng hấp thụ carbon. Song song đó bảo tồn đa dạng sinh học, củng cố chức năng phòng hộ và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Đồng thời tạo nền tảng cho quản lý, bảo vệ và phát triển rừng bền vững gắn với sinh kế lâu dài của người dân địa phương.
Cần nâng cao giá trị đa dụng của rừng bằng các loài lâm sản ngoài gỗ như cây dược liệu, song mây... Ảnh: Thanh Nga.
Ông Lê Hữu Tuấn cho biết ngoài làm giàu rừng bằng các loài cây bản địa, sẽ khuyến khích chủ chủ rừng rà soát các khu vực có điều kiện thuận lợi, nghiên cứu xây dựng phương án đưa vào thí điểm phát triển lâm sản ngoài gỗ như trồng dược liệu dưới tán rừng, cây song mây… nhằm nâng cao giá trị đa dụng của rừng. Việc thực hiện phải có lộ trình, rà soát chặt chẽ, triển khai theo đúng quy định pháp luật.
Trong tiếp cận quản trị rừng hiện đại, rừng được xác lập không chỉ là tài nguyên sinh thái mà còn là tài sản carbon, có khả năng tạo ra dòng lợi ích tài chính dài hạn thông qua cơ chế chi trả dựa trên kết quả giảm phát thải. Trên cơ sở đó, bảo vệ và phát triển rừng không đơn thuần là nhiệm vụ chính trị – hành chính mà trở thành cơ hội kinh tế hợp pháp cho người dân và cộng đồng địa phương, góp phần thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính cấp quốc gia và thúc đẩy phát triển bền vững vùng Bắc Trung Bộ.
“Đối với kế hoạch tài chính năm 2025 - 2026 từ chuyển nhượng bổ sung 1 triệu tấn CO2, số tiền kết dư chưa có kế hoạch sử dụng và lãi tiền gửi từ nguồn ERPA (hơn 31,2 tỷ đồng), sắp tới Quỹ sẽ tập trung phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch chi trả đến đối tượng hưởng lợi kịp thời, đảm bảo hiệu quả, đúng quy định”, bà Trần Thị Thủy, Trưởng phòng Quản lý ủy thác - Quỹ BV&PTR Hà Tĩnh thông tin.
