Trong bối cảnh diện tích đất nông nghiệp ở TP.HCM - đô thị lớn nhất cả nước đang ngày một thu hẹp bởi tốc độ đô thị hóa chóng mặt, yêu cầu tăng giá trị canh tác nông nghiệp ngày càng cấp thiết. Giá trị ở đây bao gồm sản lượng, chất lượng, giá thành và tính ổn định. Không chỉ thế, đây còn là minh chứng cho những đổi thay trong tư duy canh tác và trình độ của nông dân.
Đoàn công tác của lãnh đạo Báo Nông nghiệp và Môi trường cùng phóng viên các báo tham quan HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc. Ảnh: Phúc Lập.
Trong chuyến thực tế tại một mô hình trồng rau thủy canh hiện đại ở TP.HCM, tận mắt chứng kiến mô hình này, chúng tôi có chung quan điểm rằng dù ở đô thị “tấc đất tấc vàng” vẫn có thể làm nông dân, trồng rau và thu tiền tỷ thay vì cho thuê, xây cao ốc hay kinh doanh như lẽ thường. Chưa kể, mô hình nông nghiệp này còn mang lại nhiều giá trị khác về phát triển bền vững, bảo vệ môi trường.
Đó là mô hình rau thuỷ canh của HTX Rau thuỷ canh Tuấn Ngọc ở phường Long Trường, TP.HCM.
Tư duy đi trước thời đại
Từ trung tâm TP.HCM, chúng tôi lên xe đi chừng nửa giờ đồng hồ, khu nhà màng của HTX Rau thuỷ canh Tuấn Ngọc đã ở trước mặt. Anh Lâm Ngọc Tuấn, Chủ tịch HTX đã đợi sẵn, đưa chúng tôi vào khu nhà kính trồng các loại rau. Mặc dù bên ngoài đang nắng gay gắt, oi bức, nhiệt độ trên điện thoại báo lên tới 30 độ C nhưng bước chân qua cánh cổng vào bên trong khu nhà màng, không khí dịu hẳn. Đó là nhờ hệ thống kiểm soát nhiệt độ bằng ứng dụng IoT.
Trong khu nhà kính rộng 1.000m2, rau được trồng trong các khay nước, nằm trên giàn cao ngang hông, hệ thống đường ống cung cấp dinh dưỡng nằm kín bên dưới các giàn. Nhìn bên trên chỉ thấy những vạt rau xanh mướt.
Anh Lâm Ngọc Tuấn, Chủ tịch HTX Tuấn Ngọc. Ảnh: Phúc Lập.
Mô hình trồng rau theo nguyên lý hồi lưu kết hợp thủy canh tĩnh (nước không lưu thông) giúp tiết kiệm đến 40% thời gian tưới, không sử dụng nước làm mát, chỉ dùng phương pháp cân bằng quá trình bốc thoát hơi nước bề mặt trên lá và quá trình hút nước ở rễ cây giúp cây sống được trong môi trường nóng.
HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc chỉ chuyên canh các loại rau ăn lá như cải xanh, cải dún, cải ngọt, bạc hà, cải kale, cải bồ công anh. bó xôi, tần ô, rau muống, cải nhúng, cải ngồng, cải thìa, xà lách..., đặc biệt là xà lách thủy tinh.
“Sao HTX chỉ trồng rau ăn lá mà không trồng thêm rau ăn trái như cà chua, dưa leo, cà tím?”, tôi thắc mắc. “Nếu trồng thêm các loại rau ăn trái thì quy trình kiểm soát sẽ thay đổi, thiếu đồng nhất, chăm sóc khó hơn”, anh Tuấn giải thích.
Vườn rau áp dụng công nghệ cao, điều khiển bằng IoT hiện đại. Ảnh: Phúc Lập.
Để đảm bảo chất lượng sản phẩm cao nhất, quy trình canh tác được thực hiện nghiêm ngặt nhằm đảm bảo sản phẩm không nhiễm vi sinh, kim loại nặng, bắt đầu từ việc lựa chọn hạt giống, sau đó là giá thể xơ dừa - loại giá thể có tính trơ, không giữ lại chất gì trong nó. Xơ dừa cũng giúp giữ độ ẩm cho rễ cây tốt hơn và được khử chát, kiểm soát vi sinh trước khi đưa vào sử dụng. Nguồn nước sử dụng được lấy từ nước máy, để trơ một ngày nhằm khử clo, cân bằng pH.
“Chất dinh dưỡng nuôi cây được nhập khẩu từ các nước phát triển như Bỉ, Israel, Ấn Độ… và phải hội đủ 16 khoáng chất đa, trung, vi lượng giúp cây phát triển ổn định và giữ được hương vị tự nhiên như trồng trên đất. Nước nuôi cây cũng phải tuyệt đối sạch, không chứa tạp chất”, anh Tuấn cho hay.
Sau 3 năm thành lập, HTX bắt đầu quản lý mô hình bằng ứng dụng IoT với hệ thống điều khiển gắn cảm biến trong vườn rau để kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm trong nhà kính. IoT được cài đặt chỉ số và điều khiển qua app trên điện thoại. Chỉ cần có sự thay đổi như ánh sáng như nhiều hay không đủ, hệ thống mái che sẽ tự động điều chỉnh mở hoặc đóng. Nếu độ ẩm trong không khí thấp, hệ thống tự động kích hoạt phun sương... Chỉ cần ngồi một chỗ, anh Tuấn có thể nắm rõ tình trạng vườn rau của các hộ liên kết cách xa hàng chục cây số và điều chỉnh ngay nhiệt độ, độ ẩm trên điện thoại.
Ngoài ra, hệ thống thủy canh được tuần hoàn bởi các bể chứa nước bao gồm chất dinh dưỡng như kẽm, sắt, canxi, magie... Trong bể chứa gắn cảm biến đo nồng độ dinh dưỡng và pH để tối ưu hóa các chất khi đưa đến các vạt rau qua hệ thống đường ống. IoT còn điều chỉnh lượng nước vừa đủ cho cây, chính vì thế giảm đến 70% lượng nước so với sản xuất truyền thống.
Cảm biến IoT trong nhà kính và nguyên lý hồi lưu kết hợp thủy canh tĩnh tại vườn rau của HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc. Ảnh: Phúc Lập.
“Từ 1.000m2 ban đầu, HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc đã nâng diện tích lên 7.000m2, rồi 10.000m2 và hiện đang tiếp tục mở rộng diện tích. Sau 7 năm hoạt động, từ 3 tấn/tháng năm 2019, sản lượng tăng dần lên 6 tấn, 12 tấn, rồi 18 tấn/tháng và hiện HTX đã đạt sản lượng từ 27 - 30 tấn/tháng. Điều đó cho thấy người tiêu dùng ngày càng chú trọng hơn đến súc khoẻ và đã khẳng định được hướng đi đúng của HTX”, anh Tuấn nói.
Tiêu chuẩn "4 không" và "1 tại chỗ" - chìa khóa thành công
Dẫn chúng tôi tham quan nhà kính, anh Tuấn cho hay: “Khí hậu TP.HCM khá nóng nên việc kiểm soát nhiệt độ trong nhà kính rất quan trọng để cây rau phát triển tốt. Trong vườn, chúng tôi lắp đặt hệ thống cảm biến nhiệt độ và độ ẩm. Khi nhiệt độ vượt quá 32 độ C, cảm biến sẽ tự động kích hoạt hệ thống phun sương làm mát nhà kính.
Khi độ ẩm quá cao, quạt gió tự động kích hoạt để làm mát. Buổi sáng, quạt cũng tự kích hoạt để lấy khí trời bên ngoài vào giúp cây quang hợp tốt hơn. Buổi tối, hệ thống tự động tắt bơm nước. Đặc biệt, khi nhiệt độ nước tăng lên 28 - 30 độ C làm giảm lượng oxy, hệ thống sẽ bơm oxy vào nước để rễ cây hấp thụ, giúp cây phát triển hoàn thiện. Toàn bộ hệ thống này được quản lý tập trung tại trung tâm dữ liệu và lưu lại trên máy tính để làm dữ liệu cho các mùa vụ sau”.
Thu hoạch rau tại HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc. Ảnh: Phúc Lập.
Anh Tuấn trải lòng: Yếu tố giúp HTX thành công là nhờ quy trình quản lý nghiêm ngặt bằng khoa học, từ hạt giống đến quá trình chăm sóc, sơ chế, bảo quản với tiêu chuẩn “4 không” và “1 tại chỗ”.
Tiêu chuẩn đầu tiên là “nói không” với thuốc bảo vệ thực vật. Thay vì sử dụng thuốc hóa học, HTX dùng chế phẩm sinh học tự chế từ gừng, tỏi, ớt để phòng ngừa nấm và sâu bệnh.
Thứ 2 là hạt giống đảm bảo chất lượng, xuất xứ rõ ràng và không dùng hạt giống biến đổi gen.“HTX chọn hạt giống từ các thương hiệu uy tín của Việt Nam, Nhật Bản và Đài Loan. Hạt được ươm trong giá thể mụn dừa được xử lý kỹ để nảy mầm tốt hơn. Giai đoạn gieo hạt được thực hiện bên ngoài 1 ngày, sau đó ươm cây trên giàn ươm 10 ngày trước khi chuyển sang hệ thống thủy canh chính để cây được tự động nuôi dưỡng”.
Khâu sơ chế rau được kiểm soát nghiêm ngặt. Ảnh: Phúc Lập.
Sản phẩm không nhiễm kim loại nặng như chì, asen... do toàn bộ quy trình canh tác được kiểm soát nghiêm ngặt từ nước, giống, chế phẩm đến giá thể.
Cuối cùng, toàn bộ sản phẩm của HTX trước khi đến tay người dùng đều đảm bảo không nhiễm hai loại vi khuẩn gây bệnh đường ruột phổ biến là E.coli và Salmonella.
“Rau sạch và có thể ăn ngay tại chỗ. Chỉ cần hái và không cần rửa cũng có thể ăn tại chỗ mà không lo đau bụng vì rau được trồng trên cao, trong nhà kính, không hề có bụi. Bên cạnh đó cây rau phải đạt tiêu chuẩn mẫu mã đẹp, nhìn là thấy bắt mắt. Những tiêu chuẩn khắt khe này đáp ứng yêu cầu của những khách hàng khó tính nhất”, anh Tuấn nói.
Anh Tuấn cho biết ngoài chất lượng cao, trồng rau thủy canh cho năng suất cao hơn nhiều lần so với trồng trên đất. Với 1.000m2, nếu trồng trên đất năng suất chỉ đạt 10kg một ngày, nhưng trồng thủy canh có thể đạt 100kg. Lý do, dùng đất sẽ chịu các tác động bất lợi của tự nhiên như độ ẩm, sự phát triển vi sinh vật trong đất, thời tiết... Nếu độ ẩm quá cao hay ngập nước rau sẽ dễ bị úng, vi sinh vật và các loại nấm phát triển trong đất có thể gây hại cho rau.
Chuyên gia nông nghiệp thăm và trò chuyện cùng anh Lâm Ngọc Tuấn, Chủ tịch HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc. Ảnh: Phúc Lập.
Trong khi đó, hệ thống nhà màng và chất dinh dưỡng được cung cấp bởi hệ thống thủy canh sẽ khắc phục được những nhược điểm so với trồng trên đất. Môi trường sống của rau được tối ưu giúp cây phát triển nhanh. Ngoài ra, rau trồng thủy canh do không cần đất nên mật độ trồng sẽ cao hơn.
Để có được thành công như hiện nay, anh Lâm Ngọc Tuấn đã dành hơn hai năm nghiên cứu, ứng dụng công nghệ vào quy trình chăm sóc rau thủy canh. Ngoài ra, không thể không nhắc đến vai trò của cơ quan chuyên môn của ngành nông nghiệp ở TP.HCM, một trong số đó là Viện Khoa học Nông nghiệp miền Nam (thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường) - đơn vị đã đồng hành cùng HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc mấy năm qua.
Ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật nông nghiệp miền Nam chia sẻ: “Nông nghiệp TP.HCM đang đối mặt với nhiều khó khăn do diện tích đất giảm và nhu cầu thực phẩm ngày càng tăng. Để đáp ứng nhu cầu này, các nhà sản xuất phải tìm kiếm những phương thức canh tác mới có năng suất cao nhưng vẫn đảm bảo chất lượng. Chưa kể còn những thách thức khác như biến đổi khí hậu, cạnh tranh từ các sản phẩm nhập khẩu và áp lực từ thị trường… Vì thế, HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc là một mô hình thành rất thành công”.
Ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp (thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật nông nghiệp miền Nam) - người đã đồng hành nhiều năm cùng HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc Ảnh: Phúc Lập.
“Hiện tại, khả năng cung ứng của HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc mới chỉ đáp ứng được 1/10 so với nhu cầu đặt hàng của đối tác. Hiện sản phẩm của HTX không chỉ cung cấp cho các siêu thị lớn mà còn cho nhiều cửa hàng thực phẩm sạch, nhà hàng, khách sạn lớn tại TP.HCM và vùng lân cận như khu vực Thủ Dầu Một (Bình Dương cũ), Biên Hòa.
Do đó, chúng tôi sẽ tiếp tục mở rộng diện tích và tuân thủ quy trình thống nhất. Các xã viên muốn tham gia vào HTX cần tuân thủ đầy đủ các quy định, quy trình trồng và vận dụng công thức chăm sóc do HTX đưa ra. Đổi lại, HTX sẽ bao tiêu sản phẩm với giá ổn định, cao gấp rưỡi, gấp đôi thị trường, tùy loại rau”, anh Tuấn nói.
Hiện nay, HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc đã chuyển giao công nghệ và mở thêm ba mô hình tại Ninh Thuận, Long An và Bình Dương (cũ) với diện tích khoảng 3.000m². Mô hình của HTX đã được TP.HCM chọn làm điểm để các hội nông dân, khách tham quan và các trường học đến học hỏi, nghiên cứu.
Anh Lâm Ngọc Tuấn: "Chúng tôi sẽ tiếp tục mở rộng diện tích rau thuỷ canh với một quy trình chăm sóc thống nhất". Ảnh: Phúc Lập.
“HTX Rau thủy canh Tuấn Ngọc là một minh chứng về năng lực, sự nỗ lực của nông dân TP.HCM trong việc áp dụng công nghệ mới vào sản xuất nông nghiệp. Không chỉ giải quyết vấn đề về diện tích đất nông nghiệp ít ỏi, HTX còn tạo ra giá trị gia tăng cho các loại nông sản.
HTX đang trên đường trở thành một trong những mô hình nông nghiệp tiêu biểu tại Việt Nam, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững cho ngành nông nghiệp TP.HCM”, ông Ngô Xuân Chinh nhận xét.
