Phục tráng quýt vàng Bắc Sơn

Quýt trở thành loại cây xoá đói, giảm nghèo cho một bộ phận nông dân Bắc Sơn

Quýt vàng Bắc Sơn là giống cây ăn quả bản địa. Cây ưa ánh sáng tán xạ, độ ẩm vừa phải, sinh trưởng tốt trong các khe núi, thung lũng thuộc vùng núi đá huyện Bắc Sơn - vùng có nền nhiệt với biên độ chênh lệch giữa ngày và đêm khá lớn.

Từ hàng chục năm nay, giống quýt vàng Bắc Sơn đã nổi tiếng bởi màu vàng của nắng, vị ngọt của núi, hương thơm của gió rừng, dường như bao tinh tuý của núi rừng Bắc Sơn đã dồn vào, tạo cho quả quýt có một hương vị đặc biệt thơm ngon mà không một nơi nào có thể sánh được. Thạc sĩ Lê Thị Mỹ Hà (Viện NC Rau quả - Bộ NN&PTNT) đánh giá: "Quýt Bắc Sơn có màu sắc rất hấp dẫn, mã quả vàng sáng, múi quả căng mọng màu vàng sẫm, ít hạt, ăn có vị ngọt đậm hơi chua, hương vị rất đặc trưng mà quýt ở nơi khác không có được…".

Thực tế, quýt vàng Bắc Sơn đã từng được xuất khẩu sang nước bạn Liên Xô (cũ) từ những năm 80 của thế kỷ XX. Có giá trị kinh tế và mang tính hàng hoá cao, giống quýt vàng đã thực sự trở thành loại cây xoá đói giảm nghèo cho phần lớn đồng bào các dân tộc ở Bắc Sơn. Nhiều hộ chỉ với vườn quýt 400 cây nhưng đã đạt mức thu nhập đều hàng năm từ 110 đến 130 triệu đồng như gia đình ông Dương Hữu Lên, dân tộc Tày, ở thôn Gia Hoà I, xã Nhất Hoà. Ngay cả với những nơi thuộc vùng sâu vùng xa, sau mỗi vụ quýt nhiều hộ vẫn đạt mức thu nhập gần 100 triệu đồng. Điển hình như gia đình bà Đặng Thị Nảy, dân tộc Dao, ở thôn Đồng Tiến, xã Nhất Tiến có thu nhập khoảng 80 - 90 triệu đồng. Có cây quýt đã 67 năm tuổi nhưng vẫn cho thu hoạch tới gần 2 tạ quả với mẫu mã rất đẹp như ở vườn bà Hoàng Thị Nhớ ở thôn Tiên Đáo I, xã Long Đống…

Hiện toàn huyện Bắc Sơn có tổng cộng 974,1 ha quýt, trong đó diện tích đã cho thu hoạch quả là 542,9 ha, sản lượng hàng năm đạt trên 1.600 tấn. Cây quýt tập trung nhiều nhất tại một số xã như: Nhất Hoà, Nhất Tiến, Quỳnh Sơn, Bắc Sơn, Tân Lập, Chiến Thắng, Vũ Sơn và Đồng ý. Có thời điểm cao nhất, diện tích cây quýt trên toàn huyện đã đạt tới trên 1.300 ha.

Có một thực tế là hiện nay cây quýt ngày càng bị giảm cả về diện tích và phẩm cấp hàng hoá. Các loại sâu bệnh gây hại như: Sâu vẽ bùa (Phyllosnis Citrella), sâu đục thân đục cành (Anoplophora chinensis), nhện đỏ (Paratetranychus Citri), ruồi vàng đục quả, bệnh vàng lá Greening và Tristeza… phát sinh nhiều hơn. Nhưng nguyên nhân cơ bản là do nạn khai thác rừng tràn lan trong suốt nhiều năm qua đã dẫn đến việc môi trường sinh thái thay đổi nghiêm trọng.

Theo các chủ vườn quýt: Các loại cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi với độ che phủ rộng lớn tạo cho các khe núi, lân lũng trong vùng núi đá có thảm thực vật phong phú và độ ẩm rất tốt. Nhưng nay cây cối (chủ yếu là cây nghiến) bị đốn hạ gần hết đã làm cho độ ẩm trong các vườn quýt giảm đi nhanh chóng. Bên cạnh đó còn có nguyên nhân nữa là đại đa số người trồng quýt vẫn thực hiện theo lối quảng canh lạc hậu - tức là đến mùa thì thu hoạch quả chứ chưa có sự đầu tư chăm sóc vườn. Vẫn theo Thạc sĩ Lê Thị Mỹ Hà: "Do không có sự đầu tư chăm sóc nên năng suất và phẩm chất của quýt vàng Bắc Sơn chưa thể hiện hết tiềm năng vốn có của giống quýt quý này".

Huyện cũng đã được Sở KH-CN tỉnh hỗ trợ thực hiện Đề tài xây dựng thương hiệu quýt vàng Bắc Sơn trong thời gian từ tháng 11/2008 đến tháng 6/2009". Được biết trong hơn 3 năm qua, Viện Bảo vệ Thực vật đã tích cực phối hợp với Sở Khoa học - Công nghệ Lạng Sơn nghiên cứu sản xuất cây quýt giống sạch bệnh. Kết quả đến nay, vườn ươm giống cây quýt sạch bệnh tại địa phương bước đầu đã tạo được 5 nghìn cây giống sạch bệnh cung cấp cho bà con đưa vào sản xuất.