Ngọc Trai Spica Vân Đồn: Lấp lánh một vùng biển đảo

Nhật Bản là nước có kinh nghiệm và kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai hàng đầu thế giới mà Cty Taiheiyo Shinju lại là công ty hàng đầu của Nhật Bản về nuôi cấy ngọc trai đã sớm nhận thấy tiềm năng, thế mạnh nuôi cấy ngọc trai ở vùng biển Vân Đồn, theo đó Cty này đã liên doanh với một số đối tác Việt Nam lập dự án nuôi cấy ngọc trai tại đây. Vốn đầu tư, kỹ thuật nuôi, cấy ngọc và bao tiêu sản phẩm đều do phía Nhật Bản đảm nhiệm. Đến năm 1999 thì thành lập Cty TNHH Taiheiyo Shinju Việt Nam.

Quy mô lúc mới thành lập với số vốn pháp định còn rất khiêm tốn, từ 200.000 USD đến 300.000 USD và khoảng 40 lao động, sản lượng không đáng kể, thua lỗ. Đến năm 2003, nhờ thay đổi phương pháp quản lý, điều hành, người Nhật chỉ làm cố vấn về kỹ thuật, còn công tác quản lý, điều hành do người Việt Nam, đồng thời Cty tăng cường thêm cán bộ trẻ, có trình độ quản lý và cử 6 cán bộ, công nhân sang Nhật học kỹ thuật nuôi cấy ngọc trai, từ đó quy mô cũng như hiệu quả nuôi cấy ngọc trai ngày càng phát triển. Đến nay, sau gần 10 năm hoạt động Cty đã có quy mô khá lớn, diện tích nuôi trồng đã phát triển lên 30 ha ở vùng đảo Nhiêu Tần và đã mở rộng ngư trường đến huyện đảo Cô Tô.

Năm 2008, Cty TNHH đã có số vốn pháp định lên 3 triệu USD, với trên 300 lao động, cộng với khoảng 100 lao động vệ tinh. Số con trai đang nuôi trong các lồng khoảng 25 triệu con, gọi là trai nguyên liệu, đó là một con số khổng lồ. Doanh thu đạt 10 tỷ đồng/năm.

Nghề nuôi trai lấy ngọc là một nghề vất vả và công phu. Ngoài môi trường tốt thì kỹ thuật từ chọn giống, chăn nuôi đến kỹ thuật cấy nhân là một quy trình rất lâu dài và phải qua nhiều công đoạn. Thời gian mới thành lập, Cty chưa chủ động được nguồn trai giống nên phải đi mua từ nơi khác, tỷ lệ trai sống rất thấp. Từ năm 2005, do chịu khó nghiên cứu tìm tòi, Cty đã tạo được con giống.

Để có con trai cấy được ngọc và để có được viên ngọc đẹp, bước đầu là phải chọn giống. Trai giống được kích thích sinh trưởng trong môi trường đặc biệt. Trứng trai được ương trong nước sạch đã khử trùng, có nhiệt độ và độ mặn ổn định. Khi trứng nở thành con phải chọn thức ăn rất kỹ lưỡng cho trai con. Khi trai lớn bằng hạt cát thì được nhốt vào các lồng có mắt rất nhỏ đưa ra biển nuôi. Từ giai đoạn này trở đi công nhân phải làm hàng loạt các công việc đòi hỏi rất tỷ mẩn, vất vả như làm vệ sinh để vỏ con trai lúc nào cũng sạch sẽ không cho ký sinh trùng bám vào gây bệnh.

Cứ hai ba tháng phải đưa ca nô ra các lồng vớt trai đưa vào bờ làm vệ sinh. Người có tay nghề thuần thục cũng chỉ làm sạch vỏ được từ 600 đến 700 con/ca. Một năm sau khi trai đạt kích cỡ từ 4-6 mm, trọng lượng khoảng 20g là thời kỳ nuôi thuần dưỡng. Sang năm thứ hai, trai đạt khoảng 40g là đã trưởng thành, bắt đầu chuẩn bị cấy nhân để lấy ngọc. Việc chọn nhân cũng là một kỳ công, hiện nay Việt Nam chưa tạo được nhân mà phải nhập từ Nhật. Nhân có nhiều kích cỡ, phụ thuộc vào kích cỡ của con trai. Khi cấy nhân vào cơ thể sống của con trai phải có một miếng tế bào tạo ngọc, miếng tế bào này có tác dụng tạo hình dáng. Kích cỡ, màu sắc của viên ngọc phụ thuộc vào miếng tế bào này. Cấy ngọc vào con trai sống cũng giống như phẫu thuật cơ thể con người, đòi hỏi phải thao tác nhanh, nhưng lại phải tuyệt đối khéo léo và chính xác, nếu không con trai sẽ bị chết hoặc suy nhược không tạo được ngọc.

Sau khi cấy ngọc xong thì mang trai về lồng. Đây là giai đoạn hồi sức cho trai. Sau một tháng loại bỏ những con yếu, con chết, con nhả nhân, số còn lại chỉ khoảng 35%- 40%. Như vậy tỷ lệ trai cấy ngọc còn sống rất thấp, tỷ lệ thu được ngọc trai chỉ khoảng 80%. Có được ngọc trai đã là kỳ công, có được viên ngọc to, đẹp lại càng kỳ công hơn. Quý như ngọc là vậy.

Với kinh nghiệm của các chuyên gia Nhật Bản và với bàn tay khéo léo của công nhân Việt Nam cộng với thiên thời địa lợi của vùng biển Vân Đồn, ngọc trai Vân Đồn đạt đủ 6 tiêu chuẩn mà Hiệp hội xuất khẩu ngọc trai Nhật Bản-Janpan Pearl Exporers công nhận. Đó là độ bọc của ngọc: đạt độ dày tối đa. Độ bóng: bảo đảm độ sáng có tính phản quang cao làm viên ngọc lóng lánh, rực rỡ. Còn màu sắc là tiêu chuẩn cơ bản của ngọc thì ngọc trai Vân Đồn hội tụ đủ màu sắc cơ bản như, màu trắng bạc, trắng ánh hồng, ánh xanh, màu vàng, màu xám... với 10 dòng sản phẩm. Vì những tiêu chuẩn trên, ngọc trai Vân Đồn có giá trị cao trên thị trường thế giới. Giá trị khoảng 1.500 USD- 4.000 USD/kg; 90% xuất khẩu vào thị trường Nhật Bản.

Anh Nguyễn Vinh Hải, trợ lý ban giám đốc Cty cho biết, với giá trị ngoại hạng của ngọc trai Vân Đồn, năm 2005, Cty đã đặt tổng đại lý phân phối sản phẩm tại Nhật Bản, mang thương hiệu SPICA và cũng năm đó đã chào sản phẩm ngọc trai SPICA sang một số thị trường Hồng Kông, Bắc Hải (Trung Quốc), Thái Lan và một số nước châu Âu. Cũng trong năm 2005, ngọc trai SPICA Vân Đồn được Uỷ ban Trung ương các Hội doanh nghiệp trẻ toàn quốc trao tặng giải thưởng "Sao Vàng Đất Việt " và Uỷ ban quốc gia về Hợp tác kinh tế Quốc tế trao tặng Bằng khen vì đã có thành tích xuất sắc trong phát triển sản phẩm và thương hiệu tham gia Hội chợ Quốc tế. Từ năm 2005 đến nay, Cty đã có những bước phát triển quy mô lớn hơn, hứa hẹn giải quyết được nhiều việc làm cho lao động địa phương và mang về nhiều ngoại tệ mạnh cho đất nước. Đến năm 2010-2020, quy mô nuôi ngọc trai có thể lên tới 100 ha, lao động tới 800 người và doanh thu có thể đạt 2-3 triệu USD/năm.

Chỉ một điều đáng lo ngại là vùng biển lý tưởng này đã có biểu hiện bị ô nhiễm do lấn biển quá nhanh và chất thải công nghiệp từ Cẩm Phả tràn ra, nên rất cần có sự điều chỉnh của tỉnh và của huyện để bảo vệ môi trường sinh thái nói chung và môi trường nuôi cấy ngọc trai ở Vân Đồn nói riêng.