Cần cơ chế mạnh hơn cho tổ khuyến nông cộng đồng

Ngày 29/5, tại TP Vị Thanh (Hậu Giang), Trung tâm Khuyến nông Quốc phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hậu Giang tổ chức Diễn đàn Khuyến nông @ Nông nghiệp với chủ đề “Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động các tổ khuyến nông cộng đồng trong thực hiện Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh tại ĐBSCL đến năm 2030” (Đề án 1 triệu ha lúa). Tham dự có lãnh đạo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, trung tâm khuyến nông, nông dân một số tỉnh ĐBSCL và các đơn vị, doanh nghiệp đối tác.

Bám ruộng, bám dân

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hậu Giang - ông Võ Xuân Tân cho biết, tỉnh có thế mạnh về sản xuất nông nghiệp với điều kiện thời tiết thuận lợi cho sản xuất lúa và các cây trồng. Trong đó, có hơn 74.000 ha đất trồng lúa, hàng năm diện tích gieo trồng lúa của tỉnh đạt khoảng 178.000 ha, sản lượng lúa đạt khoảng hơn 1 triệu tấn/năm.

Là tỉnh được chọn tham gia Đề án 1 triệu ha lúa, Hậu Giang đăng ký diện tích thực hiện đến năm 2025 là 28.000 ha và đến năm 2030 là 46.000 ha. Tỉnh đã thành lập 51 tổ khuyến nông cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khuyến nông tại cơ sở. Đây là lực lượng nòng cốt, là cầu nối quan trọng giữa nhà khoa học – chính quyền – doanh nghiệp và nông dân.

Các tổ khuyến nông cộng đồng không chỉ hỗ trợ kỹ thuật, mà còn là lực lượng thúc đẩy đổi mới tư duy sản xuất, hỗ trợ tổ chức lại sản xuất, hướng dẫn và giám sát việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, quản lý canh tác thông minh và thích ứng với biến đổi khí hậu tại cơ sở.

Đòn bẩy lan tỏa sản xuất lúa bền vững

Ông Trần Minh Hậu (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia) đánh giá, qua hơn 1 năm triển khai Đề án 1 triệu ha lúa, đã mang lại hiệu quả tích cực từ các mô hình điểm tại nhiều địa phương. Nông dân đã áp dụng những kỹ thuật như giảm lượng giống gieo sạ, tưới ngập - khô xen kẽ, sử dụng phân bón cân đối, cơ giới hóa đồng bộ, quản lý rơm rạ và ứng dụng công nghệ số trong sản xuất, quản lý. Qua đó, đã giúp giảm chi phí, nâng cao chất lượng gạo, cải thiện thu nhập và giảm đáng kể lượng phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, để những mô hình này có thể nhân rộng và lan tỏa trên quy mô lớn, cần có một hệ thống tổ chức sản xuất vững chắc, hiệu quả và thiết thực, gần gũi với nông dân. Trong đó, lực lượng khuyến nông cộng đồng, hợp tác xã nông nghiệp, tổ hợp tác là những mắt xích them chốt, đóng vai trò chính trong hoạt động thực tiễn trên đồng ruộng.

Tổ khuyến nông cộng đồng có vai trò tuyên truyền, hướng dẫn quy trình canh tác, xây dựng các mô hình thí điểm triển khai Đề án, tham gia hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định phát thải khí nhà kính (MRV), tổ chức lại sản xuất và nâng cao năng lực cho nông dân, HTX…

Mặc dù hoạt động của tổ khuyến nông cộng đồng được đánh giá là hiệu quả thiết thực nhưng việc tổ chức, hoạt động của tổ hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập. Các thành viên của tổ khuyến nông cộng đồng hiện nay chủ yếu vẫn là hoạt động kiệm nhiệm, năng lực chuyên môn và kỹ thuật cũng còn hạn chế, thiếu cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ cho hoạt động. Đặc biệt là thiếu cơ chế pháp lý và các chính sách hỗ trợ, đãi ngộ cho tổ khuyến nông cộng đồng.

Điều này dẫn đến tổ khuyến nông cộng đồng chưa có tư cách pháp nhân độc lập, gây khó khăn cho việc ký kết hợp đồng với doanh nghiệp và thực hiện các giao dịch tài chính khác, hạn chế trong việc hỗ trợ nông dân trong liên kết chuỗi giá trị và tiếp cận thị trường.

Cần cơ chế mạnh hơn 

Bà Huỳnh Kim Định, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia khẳng định, qua thực tiễn thực hiện thành công 7 mô hình điểm của Đề án 1 triệu ha lúa tại các tỉnh vùng ĐBSCL cho thấy không thể thiếu vai trò của khuyến nông và tổ khuyến nông cộng đồng trong tổ chức lại sản xuất, liên kết chuỗi giá trị, tăng thu nhập cho nông dân, xây dựng nền nông nghiệp tăng trưởng xanh. Đây chính là lực lượng “bám ruộng, bám dân”, là người chuyển tải tri thức, kết nối thị trường, định hướng kỹ thuật, khơi nguồn sáng tạo trong sản xuất, nhất là hướng tới nền nông nghiệp xanh.

Tuy nhiên, để tổ khuyến nông cộng đồng phát huy tốt vai trò của mình, cần phải quan tâm cải tiến, hoàn thiện về phương thức tổ chức, quy chế quản lý, quy chế hoạt động, đổi mới nội dung hoạt động khuyến nông theo hướng hiện đại, chuyên sâu, kết nối thị trường, đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác khuyến nông. Ưu tiên đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ khuyến nông để họ thật sự trở thành “kỹ sư đồng ruộng”, người tư vấn, người truyền cảm hứng, người sát cánh cùng bà con nông dân trong từng mùa vụ sản xuất.

Một thách thức lớn trong thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chính là khâu xử lý rơm rạ chưa bền vững. Sau mỗi vụ thu hoạch, lượng rơm rạ thải ra trên đồng ruộng rất lớn nhưng hiện nay lại thiếu thiết bị cơ giới để thu gom, xử lý. Chỉ một lượng nhỏ rơm được thu gom khỏi đồng ruộng để sản xuất nấm rơm, làm thức ăn cho đại gia súc, ủ phân hữu cơ, phủ giữ ẩm cho đất. Còn lại vẫn bị bỏ tại ruộng hoặc đốt gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và làm tăng lượng phát thải khí nhà kính.