Đánh giá lại sức tải của biển: [Bài 3] Nỗi lo 'được mùa, mất giá'

Quy luật của thị trường

Như Báo Nông nghiệp và Môi trường đã phản ánh, giá hàu sữa bán buôn tại Quảng Ninh đang thấp kỷ lục, trung bình từ 4 nghìn đến 6 nghìn đồng/kg, giá này chỉ bằng nửa già so với những năm trước (tầm 8 nghìn đến 10 nghìn đồng/kg). Nguyên nhân giá hàu thấp được nhận định, trận bão Yagi tháng 9/2024 khiến hầu hết các nhà nuôi biển đều bị thiệt hại lớn. Với tâm lý muốn gỡ nhanh, sau bão bà con thả hàu với mật độ dày đặc, thả dày thì thức ăn không đủ khiến hàu bị gầy, ruột lép, thương lái trả giá thấp, thậm chí không thu mua.

Nguyên nhân thứ hai tác động rất lớn đến giá hàu cũng đến từ bão Yagi. Sau bão, nhiều tháng trời Quảng Ninh gần như không có hàu để bán, dẫn đến thị trường bị thu hẹp.

Bà Phạm Thị Thu Hiền - Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất và Thương mại thủy sản Quảng Ninh (Bavabi), đồng thời là Chi hội trưởng Chi hội nuôi biển Vân Đồn, cho biết trước đây sản lượng trung bình hàu Vân Đồn một ngày 300 tấn cũng tiêu thụ hết, trong đó khoảng 50% xuất khẩu đi Đài Loan, 50% đẩy vào các nhà hàng, siêu thị. Sau bão Yagi, bà con không còn hàu bán, sản lượng giảm từ 300 tấn/ngày xuống có lúc chỉ được 10 tấn, 5 tấn/ngày. Các doanh nghiệp thu mua, chế biến hàu đã phải cắt hết đơn hàng không bán nữa, mất đi lượng khách hàng vô cùng lớn.

Quảng Ninh đã vào vụ thu hoạch hàu, số lượng có thể lên đến hàng trăm nghìn tấn. Với lượng hàu lớn như vậy nếu không xuất được đi nước ngoài thì phải bán cho các thương lái mua làm thức ăn cho tôm, giá sẽ rất thấp.

"Sau bão, do không còn hàu để mua nên Công ty đã phải cắt đơn toàn bộ với hệ thống nhà hàng và nhiều đầu mối nhập hàu bên nước ngoài. Theo quy luật thị trường, mối cũ không còn hàng bán thì họ sẽ tìm nguồn nhập mới, ở nơi khác. Từ khi bão đến nay gần 1 năm, giờ bà con Quảng Ninh thu hoạch thì các đơn vị thu mua để xuất khẩu sẽ phải "chào lại" bạn hàng cũ, việc này không hề nhanh và đơn giản, chắc chắn phải mất nhiều năm nữa hàu Quảng Ninh mới lấy lại được thị phần", bà Hiền nhận định và nhấn mạnh thêm rằng để tiêu thụ được 300 tấn/ngày như thời trước bão, Vân Đồn đã phải xây dựng 10, 15 năm mới có được thị trường như vậy. Muốn gây dựng lại thị trường, ít nhất phải mất từ 2 đến 3 năm.

Còn về thông tin "hàu vàng" Trung Quốc nhập vào Việt Nam cạnh tranh khiến hàu trong nước bị ảnh hưởng, bà Hiền cho rằng đó là nhận định chủ quan, không đa chiều. Theo bà Hiền, ngoài tiêu thụ sản phẩm trong nước thì hàng năm Việt Nam cũng nhập hàu từ các nước Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, Pháp...

Hàu Trung Quốc nhập vào Việt Nam giá trung bình gần 30 nghìn đồng/kg, size to từ 4 đến 8 con/kg, ruột béo, nó ở phân khúc cao, khác hoàn toàn hàu sữa Quảng Ninh.

"Hàu Trung Quốc giá cao dành cho khách hàng có điều kiện, còn hàu sữa Quảng Ninh giá rẻ hơn, là thực phẩm bình dân", bà Hiền ví von và nói thẳng rằng nếu hàu Trung Quốc nhập lậu thì phải ngăn chặn, còn nhập chính ngạch chúng ta phải chấp nhận "cuộc chơi", càng nhiều sản phẩm thì người dân sẽ càng có nhiều lựa chọn.

Hạn chế sự quá tải môi trường biển

Trước ý kiến của chuyên gia, người dân và doanh nghiệp, nhận định hàu Quảng Ninh năm nay nuôi mật độ quá dày khiến con hàu bị gầy, bán không được giá; trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Đỗ Đình Minh - Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản (Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ninh), cho biết hàng năm Sở đều ban hành Văn bản hướng dẫn, định hướng về mùa vụ nuôi trồng thủy sản (trong đó có đối tượng hàu) và khuyến cáo mật độ phù hợp, hướng dẫn phòng chống dịch bệnh trong quá trình nuôi.

"Quảng Ninh hiện đang nuôi hai đối tượng hàu đó là hàu Thái Bình Dương và hàu cửa sông. Đối với mô hình nuôi hàu Thái Bình Dương theo hình thức giàn bè treo mật độ khuyến cáo là 20 con/giá thể với cỡ giống 0,5 -1,5 cm/con, khỏe mạnh; đối với các đối tượng hàu khác theo hình thức giàn bè treo mật độ khuyến cáo là 25 con/giá bám với cỡ giống ≥ 2 cm/con, khỏe mạnh; yêu cầu các cơ sở nuôi sử dụng con giống có xuất xứ nguồn gốc rõ ràng, có giấy chứng nhận chất lượng theo quy định", ông Minh nói và nhìn nhận bà con ngư dân đã cơ bản tuân thủ khuyến cáo của cơ quan nhà nước về mật độ, mùa vụ…

Tuy nhiên, vào trung tuần tháng 4 năm 2025, ông Minh cho biết có hiện tượng hàu Thái Bình Dương nuôi tại Ngọc Vừng bị chết. Qua khảo sát thực địa, ghi nhận tỷ lệ hàu chết dao động từ 30 - 50%. Kết quả giải phẫu cảm quan cho thấy dấu hiệu hình thái của hàu không đồng đều, 30 - 50% số hàu kiểm tra rất gầy, có rất ít thức ăn trong ruột. Bên cạnh đó, tại điểm thu ghi nhận sự xuất hiện của sâu biển (Choloeia sp.). Đây là loài ký sinh được xác định ăn thịt nhuyễn thể nuôi, gây thiệt hại cho vùng nuôi và Sở Nông nghiệp và Môi trường đã cảnh báo tại Văn bản số 1717/SNN&MT-CCBTS ngày 16/4/2025.

Trung tâm Quan trắc Môi trường và Bệnh thủy sản miền Bắc đã lấy mẫu và xác định mật độ tảo trong các mẫu nước thấp, dao động từ 140 - 206 tế bào/Lít và kết quả Cholorophyll-a dao động 3,26 - 4,01 µg/L; thấp hơn ngưỡng cần thiết cho sinh trưởng của hầu (80.000 - 90.000 tế bào/cá thể/ngày). Kết quả phân tích Chỉ số chất lượng nước cho nuôi trồng thuỷ sản (AWQI) cho thấy đều có chất lượng nước rất tốt; do đó, các yếu tố môi trường và bệnh lý không phải là nguyên nhân chính gây chết hàu nuôi. Sự thiếu hụt nguồn thức ăn tự nhiên là nguyên nhân chính gây hàu gầy yếu, tăng tỷ lệ chết.

Để nuôi hàu béo, chất lượng cao, ông Đỗ Đình Minh khuyến cáo bà con tuân thủ nghiêm hướng dẫn của cơ quan quản lý nhà nước về mật độ, mùa vụ và yêu cầu đầy đủ chứng từ hợp lệ, giấy kiểm dịch theo quy định đối với giống hàu thả nuôi.

Ông Minh nhấn mạnh, bố trí mùa vụ thả nuôi hợp lý để tránh trường hợp "được mùa" nhưng "mất giá".

"Bố trí các bè nuôi hợp lý, đảm bảo không gian lưu thông, vùng đệm giữa các bè nuôi, khoảng cách giữa các dây nuôi hợp lý giúp dòng chảy lưu thông hiệu quả, tăng khả năng hấp thụ dinh dưỡng và ôxi của hàu nuôi; giúp cân bằng sinh thái, hạn chế sự quá tải môi trường biển. Bên cạnh đó áp dụng mô hình luân phiên điểm nuôi theo vụ hoặc theo mùa để môi trường vùng nuôi phục hồi; trong thời điểm giao mùa hạn chế xuống giống mới hoặc giảm diện tích nuôi để đảm bảo nguồn thức ăn cho hầu nuôi", ông Minh hướng dẫn và nhấn mạnh bà con hãy chủ động quan trắc, cảnh báo môi trường và phòng, chống dịch bệnh; theo dõi sự xuất hiện của sâu biển (cường độ và tần xuất xuất hiện) để có các giải pháp kỹ thuật kịp thời.

Còn trong quá trình nuôi, nếu phát sinh hiện tượng bất thường, cần báo ngay cho chính quyền địa phương và cơ quan chuyên môn biết để có hướng dẫn xử lý kịp thời.

Đến thời điểm hiện tại, Sở Nông nghiệp và Môi trường theo ủy quyền của UBND tỉnh Quảng Ninh đã cấp 33 Giấy phép nuôi trồng thủy sản trên biển cho 33 tổ chức (12 công ty và 21 hợp tác xã) với tổng diện tích khu vực biển đã cấp phép là 3.501,64 ha. Trong đó diện tích nuôi hàu ước đạt 2.100,98 ha (tương đương với 60% diện tích đã cấp phép).

Ngoài ra, theo thẩm quyền chính quyền cấp xã (trước đây là cấp huyện) đã giao khu vực biển cho 754 cá nhân để thực hiện nuôi trồng thủy sản với diện tích 463,82 ha. Trong đó, diện tích nuôi hàu ước 185,53 ha (tương đương với 40% diện tích đã giao).