Thăm trang trại nuôi cá tầm quanh năm ở Khe Nhồi, Trung Sơn

Nghe anh em trong ngành thủy sản của tỉnh Phú Thọ khen một trang trại cá tầm mới được đầu tư rất quy mô ở xã Trung Sơn nên tôi đã tìm đến.

Người tiên phong ở Khe Nhồi

Lại nhớ cỡ mươi năm về trước, khi tôi đến huyện Yên Lập cũ hỏi đường lên Trung Sơn - xã miền núi 135 đặc biệt khó khăn, một cán bộ nông nghiệp ái ngại khuyên: “Chú phải sang liên hệ với UBND huyện mượn cái ô tô hai cầu chứ các loại xe khác đều không thể bò lên được vì đường đất lại lắm dốc, nhiều đèo”.

Giờ thì đường lên Trung Sơn đã thảm nhựa, thảm bê tông xe ô tô con chạy cứ bon bon. Giữa trập trùng núi và mây, hồ chứa nước Ngòi Giành với dung tích thiết kế gần 37 triệu m3 trở thành một cảnh sắc hữu tình đang được chính quyền định hướng cho phát triển du lịch sinh thái, trải nghiệm.

Trung Sơn, một trong hai xã của tỉnh Phú Thọ cũ không sáp nhập, rộng tới 96,9 km2 nhưng chủ yếu lại là đồi núi cao, suối khe sâu, dân cư thưa, khó phát triển kinh tế. Khu nuôi cá tầm của anh Bùi Văn Lắm nằm ở khu ngoài bản Khe Nhồi với những dãy mái tôn xanh xám chạy dài, nổi bật giữa màu xanh lơ của núi rừng.

Năm 2017, anh bắt đầu khởi nghiệp nuôi cá nước lạnh bằng việc sản xuất giống cá tầm, cá hồi ở chân đèo Ô Quý Hồ thuộc Sa Pa của tỉnh Lào Cai. Ngặt một nỗi, nước ở đó quá lạnh, mỗi năm chỉ nuôi được 8 tháng, còn 4 tháng xuống dưới 10 độ C phải nghỉ nên anh mới đi tìm các vùng đất khác để mở trang trại.

Con suối Đác Hóp chảy từ những cánh rừng già của xã Trung Sơn lọt vào mắt anh bởi nhiệt độ nước lúc thấp nhất 13 độ C, lúc cao nhất 26 độ C nên có thể nuôi cá tầm suốt cả 12 tháng. Năm 2022, anh cùng với mấy người góp cổ phần dựng 2 trại cá tầm giống với tổng trị giá 10 tỷ đồng. Năm 2023, họ lại dựng tiếp 1 trại cá tầm thịt với 31 bể nuôi, mỗi cái rộng 100m2, với tổng trị giá 10 tỷ đồng.

Các trang trại này đều có sự góp vốn, góp đất của người dân địa phương, đồng thời tạo công ăn việc làm cho đồng bào Dao, Mường, Mông nơi đây, với mức lương trung bình 10 triệu đồng/người/tháng. Ngoài 3 trang trại ở tỉnh Phú Thọ, hệ thống của họ còn có 6 trang trại cá giống, 4 trang trại cá thịt ở các tỉnh Tuyên Quang, Lào Cai nữa, tổng trị giá khoảng 80 tỷ đồng, sản xuất mỗi năm 1 triệu con.

Tôi mở phần mềm Altimeter trên điện thoại ra đo, rất ngạc nhiên là độ cao của trang trại nuôi cá tầm ở Khe Nhồi chỉ khoảng 200m. Tôi mang thắc mắc ấy ra hỏi anh Lắm và được trả lời: “Đối với cá tầm, độ cao không phải là thứ quyết định nhất. Ở đây, chúng tôi sử dụng nước đầu nguồn chảy từ rừng già về rất sạch, không phải nuôi dưới hàng chục, hàng trăm trang trại, dùng lại nước của họ như ở Sa Pa.

Tuy nhiên, do nhiệt độ nước ở Khe Nhồi cao hơn nên cá thường hay mắc bệnh đường ruột và nấm mang. Để phòng bệnh nấm mang, chúng tôi pha nước muối cỡ 3‰ mỗi tháng tắm cho chúng hai lần, mỗi lần khoảng 30 phút. Để phòng bệnh đường ruột, chúng tôi trộn thảo dược và men vi sinh với cám cho cá ăn định kỳ 15 ngày một lần.

Nếu không cho ăn như thế thì tỷ lệ cá thất thoát sẽ khoảng 30%, nhưng cho ăn rồi thì chỉ còn 5%, bằng với mức khi nuôi ở trên Sa Pa. Điều đặc biệt là cá nuôi dưới này tăng trưởng tới 400-500 gram/tháng/con vào mùa hè, 200-300 gram/tháng/con vào mùa đông. Do tốc độ lớn nhanh nên thời gian nuôi từ cá giống lên tới cá thịt được rút ngắn chỉ 15-16 tháng so với 24 tháng ở Sa Pa, còn chất lượng thịt thì như nhau”.

Vừa nói, anh Lắm vừa dẫn tôi đi thăm trang trại cá của mình. Cạnh đó là ngôi nhà kiểu biệt thự mới xây của một người Dao góp vốn nuôi chung với anh bằng đất.

Nơi cá được thở… oxy

Thời gian đầu anh Lắm cũng thuê một số chuyên gia đến hướng dẫn kỹ thuật nuôi nhưng vì là đối tượng cá mới nên chẳng mấy ai thực sự rành cả, đành phải tự đúc rút kinh nghiệm. Từ những thất bại đầu tiên, tỷ lệ cá chết lứa đầu tới 90%, thì nay tỷ lệ cá sống đã đạt tới 60-80%.

“Trước đây, nước lũ về, chúng tôi vẫn dẫn nước suối vào bể nên gây ra hiện tượng cá sặc bùn và mắc nấm bệnh. Giờ khi lũ về, chúng tôi sẽ ngắt nguồn nước từ suối dẫn vào và dùng nước từ bể dự phòng. Cá tầm là loài sống và kiếm thức ăn ở tầng đáy, đòi hỏi lượng oxy hòa tan cao nên ở các bể cá giống chúng tôi dùng ống dẫn oxy tươi từ bình vào, còn các bể cá thịt thì dùng quạt sục”.

Anh Lắm là người đầu tiên sử dụng bể composite để nuôi cá tầm giống - không chỉ tránh được hiện tượng bị nứt, bị ngấm như bể xi măng mà thành bể còn mịn và sạch, giúp cho vật nuôi đỡ xước xát, phát sinh ra nấm bệnh, hạn chế việc phải cọ rửa vệ sinh.

Cá mới nở từ 1-3 ngày tuổi chỉ mảnh như sợi tóc được mua về nuôi trong 2 tháng sẽ đạt kích cỡ khoảng 20 cm. Lúc còn nhỏ, cá được cho ăn bằng trùn chỉ, khi lớn hơn thì cho thức ăn công nghiệp đều đặn ngày ba bữa nhưng khác nhau về số lượng. Vì là loài ưa bóng tối nên 11 giờ đêm và 5 giờ sáng là bữa chính, cho ăn số lượng nhiều, còn 5 giờ chiều là bữa phụ, cho ăn số lượng ít.

Thăm xong khu nuôi cá giống, chúng tôi lại sang khu nuôi cá thương phẩm. Tại đó có hệ thống bể được thiết kế theo kiểu ruộng bậc thang, cái sau thấp hơn cái trước, thuận tiện cho việc dẫn nước đầu nguồn về.

Trong quá trình nước chảy sẽ hòa tan oxy tự nhiên, bên cạnh đó những cái máy bơm liên tục xối xuống tạo thêm một lượng oxy nữa cho cá. Nhiều bể có cảm tưởng như cá còn nhiều hơn cả nước vì kín đặc những cái lưng, cái vây, cái đuôi đen trũi.

Tối hôm đó, tôi được anh Lắm khoản đãi món canh cá tầm nấu chua với quả dọc, cá tầm nướng than củi và cá tầm thái gỏi kiểu sashimi dùng kèm với những thứ rau thơm hái từ núi rừng. Quả thực, sashimi cá tầm rất cuốn, tuy không đậm đà bằng cá hồi nhưng thịt giòn và vị thanh ăn mãi mà không biết chán. Thứ cá tầm ấy ở dưới Hà Nội tôi rất ít khi được nếm thử.

Vừa ăn, anh Lắm vừa kể những thăng trầm của nghề nuôi cá tầm, trong đó không chỉ có vị ngọt bùi mà còn cả cay đắng khi thị trường đang có nguy cơ bị “đóng băng”, giá bán giảm mạnh mà vẫn vắng bóng thương lái đến mua hàng khiến cho các chủ trang trại như đứng ngồi trên lửa.