Con cá tầm Việt Nam sắp bị 'đóng băng'

Không phân định rõ nguồn gốc nội, ngoại

Bùi Văn Minh vốn quê ở làng Thủy Trầm của xã Tuy Lộc cũ (Phú Thọ) - nơi có hàng trăm nhà theo nghề nuôi cá chép đỏ để bán dịp ông Công, ông Táo. Khi thấy nuôi cá tầm là hướng đi mới khả quan, anh đã mạnh dạn cầm cố sổ đỏ của gia đình và vay thêm hai bên nội, ngoại rồi góp vốn vào trang trại do anh Bùi Văn Lắm sáng lập, lúc đầu 500 triệu, về sau lên tới 5 tỷ đồng. Có 20 người góp vốn như vậy đã hình thành một hệ thống trang trại nuôi cá tầm giống, cá tầm thịt ở các tỉnh Phú Thọ, Tuyên Quang, Lào Cai với tổng trị giá khoảng 100 tỷ đồng.

Hiện anh Minh đang được giao phụ trách 1 trang trại nuôi cá tầm ở xã Quy Mông, tỉnh Lào Cai. Năm 2023, doanh thu cao nhất của hệ thống này (lúc đó chỉ chuyên sản xuất cá giống) đạt khoảng 100 tỷ đồng, trong đó lợi nhuận khoảng 30%. Năm 2024, họ nuôi thêm cá thịt, hiện đã xuất bán được 80 tấn, doanh thu đạt 14 tỷ đồng. Năm 2025, dự kiến sản lượng hệ thống đạt tới 800 tấn cá thịt và hàng triệu con cá giống thì bỗng nhiên thị trường lại có nguy cơ đóng băng, khiến cho không chỉ những người góp vốn mà 40 lao động làm thuê cũng ngày đêm lo lắng.

Khu vực nuôi cá tầm ở xã Trung Sơn, tỉnh Phú Thọ với 2 trang trại giống và 1 trang trại cá thịt của họ 2 tuần nay mới có 1 đơn hàng 200 kg cá thịt, thay vì ngày nào cũng có 15-20 thương lái Hà Nội, Sơn La, Phú Thọ đến lấy cả tấn như trước.

Anh Bùi Văn Lắm cho biết, đầu năm nay, giá cá giống 15.000-20.000đ/con, giá cá thịt 160.000-170.000đ/kg nhưng tới tháng 5 trở lại đây tụt xuống chỉ còn 8.000đ/con (giá thành khoảng 10-12.000đ/con) và 130.000đ/kg (giá thành khoảng 90.000đ/kg) và quan trọng hơn, thị trường gần như bị đóng băng.

Người sáng lập hệ thống trang trại cá tầm mỗi năm sản xuất cả triệu con chia sẻ: “Thương lái không đến bắt nữa, chủ trang trại nào không cầm cự được tiền mua thức ăn để nuôi tiếp thì phải bán tháo. Mà cá tầm là mặt hàng cao cấp, không bán được ở chợ bình dân nên muốn bán tháo cũng rất khó.

Giờ đây, các trang trại đều lâm vào tình trạng cá thịt không ra được, cá giống không vào được. Nguyên nhân của tình trạng này, theo tôi, phần do bà con nuôi nhiều, phần do nhập khẩu cá từ Trung Quốc về lắm. Hiện cá tầm Trung Quốc mỗi ngày về Hà Nội khoảng 10 tấn, họ bán giá thấp bắt buộc cá tầm Việt Nam cũng phải bán giá thấp theo".

Dẫn chứng về giá, anh Lắm nói, trước đây, giá bán thấp nhất của cá tầm Việt Nam là 160.000đ/kg, còn cá tầm Trung Quốc nhập lậu 130.000-140.000đ/kg và chỉ nhập lậu được một thời gian rồi không thấy nữa. Khi ấy, mỗi khi xuất bán cá tầm, phải ra UBND xã xin xác nhận là cá nuôi tại địa phương. Giờ, cá tầm Trung Quốc được nhập chính ngạch nên không cần xin dấu nữa. Nhưng cũng bởi thế mà không phân định được đâu là cá tầm Việt Nam, đâu là cá tầm Trung Quốc.

Cá tầm nhập khẩu bán 125.000-130.000đ/kg gần bằng với giá cá nội nhưng kích cỡ lớn từ 2,5-5 kg (so với kích cỡ 2-4kg của cá Việt Nam), số lượng nhiều, chất lượng lúc mới về thì ngang ngửa, tuy nhiên tỷ lệ sống kém hơn, không nhốt được lâu. Cũng chính vì phải qua chặng đường vận chuyển dài, thời gian lâu nên cá tầm Trung Quốc bị va đập, nhiễm trùng gây lở loét, về 2-3 ngày không bán được thì khó vì bị “sượng thịt”.

"Khổ cái, nhiều nơi bán cá tầm Trung Quốc dưới mác cá tầm Việt Nam. Về hình dạng thì chúng giống nhau nên khó phân biệt, còn bên trong cá tầm Trung Quốc thịt trắng hơn chứ không vàng như cá tầm Việt Nam, nếu nhốt lâu ăn không béo bằng, bị bở và sượng", anh Lắm phân tích.

Nghề nuôi cá tầm của Việt Nam như đứa trẻ đang tập đi

Cũng theo anh Lắm, cá của trang trại anh dùng nước từ đầu nguồn rừng nguyên sinh, không dùng kháng sinh mà bằng men vi sinh và thảo dược, không tắm bằng hóa chất mà bằng nước muối, thức ăn là cám cao cấp nên chất lượng thịt tốt, tuy nhiên khi thương lái đến mua vẫn đánh đồng với cá nuôi kiểu thông thường.

Mà bán được đã là may, bởi các trại cá giống của anh Lắm đã chật không còn chỗ nuôi nữa, phải rải ra nhốt cả dưới lạch, còn trại cá thịt thì trước mỗi lần xuất bán ít nhất cũng 1 tấn, giờ vài con cũng bắt dù biết là hại cá, tốn công.

Anh cho biết: “Nghề nuôi cá tầm của Việt Nam như đứa trẻ đang chập chững tập đi mà lại thiếu những chính sách bảo hộ để cho nó biết chạy, biết trưởng thành. Từ lúc chúng tôi nuôi quy mô nhỏ đến khi quy mô lớn không được hỗ trợ hay ưu đãi về vốn, ưu tiên về vận chuyển. Không như Trung Quốc, có chính sách miễn phí vận chuyển nếu chở cá tầm trên cao tốc.

Để nuôi cá, tôi phải cầm 4 sổ đỏ của gia đình vay ngân hàng và vay thêm bên ngoài. 19 người góp vốn khác cũng vậy, phải cầm cỡ 40 sổ đỏ. Mỗi ngày hệ thống các trang trại phải chi ra 100 triệu đồng tiền thức ăn, gần 20 triệu đồng tiền lao động, 30 triệu đồng tiền điện. Giờ 100 vạn con cá giống đã nuôi quá 3 tháng, từ kích cỡ 15-20cm lên 25-30cm, thành cá nhỡ rồi mà vẫn chưa bán được.

Còn cá thịt chúng tôi đang có 36 vạn con từ 1-3 kg, tổng sản lượng khoảng 800 tấn. Tình trạng ở các trang trại khác cũng tương tự. Cá giống không bán được nghĩa là cá thịt cũng không bán được. Đây cũng là trận thanh lọc các trang trại yếu về vốn, kỹ thuật cũng như điều kiện nuôi".

Cuối tháng 7 vừa qua, Hội cá nước lạnh tỉnh Lào Cai với mỗi thành viên nuôi từ vài chục đến vài trăm tấn cá tầm đã họp kiến nghị phải liên kết lại để giữ giá, đồng thời tăng năng suất, chất lượng để cạnh tranh với cá Trung Quốc. Ước tính 50% hàng cá tầm hiện nay trên thị trường là của Trung Quốc, chỉ một số nhà hàng, nhà buôn có khách ăn cá tầm Việt Nam đã quen thì mới đặt.

"Chúng tôi cần chính quyền hỗ trợ minh bạch về nguồn gốc, không để cá tầm Trung Quốc đội lốt cá tầm Việt Nam nữa. Phải dán tem truy xuất, nếu cá nuôi ở trong nước thì cụ thể ở đâu, có được chính quyền đóng dấu xác nhận hay không. Nhà nước cũng nên thiết lập một địa điểm chuyên bán cá tầm Việt Nam ở Hà Nội để khách hàng biết mà tìm tới. Ai muốn kết nối tiêu thụ cá tầm Việt Nam, hãy liên hệ với tôi theo số điện thoại 0988976857", anh Lắm kêu gọi.

"Không thể cấm được việc nhập khẩu cá tầm nhưng phải với số lượng phù hợp chứ không thể ồ ạt thế này và phải có hàng rào kỹ thuật, nếu không sắp tới giá cá tầm Việt Nam sẽ còn giảm nữa. Doanh thu bán cá giống năm 2022 chúng tôi được 30 tỷ đồng, năm 2023 được 100 tỷ đồng, mà cá tầm nuôi phải gần 2 năm mới đến kỳ bán thịt nên sản lượng sắp tới sẽ rất nhiều", anh Bùi Văn Lắm nói.