Thủy sản Việt tìm đường bứt phá vào thị trường EU

Ngày 19/8, Học viện Ngoại giao (Bộ Ngoại giao) phối hợp cùng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Thực trạng hội nhập kinh tế quốc tế của doanh nghiệp ngành thủy sản Việt Nam vào thị trường EU”. Sự kiện nằm trong khuôn khổ Đề tài khoa học cấp quốc gia do TS Nguyễn Thị Minh Phương, Trưởng khoa Kinh tế quốc tế (Học viện Ngoại giao, Bộ Ngoại giao) làm chủ nhiệm.

Thủy sản là ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp khoảng 4-5% GDP và tạo việc làm cho hơn 4 triệu lao động cả nước. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 10 tỷ USD, tăng nhẹ 3% so với 2023 nhưng vẫn thấp hơn kỷ lục 11 tỷ USD năm 2022. Điều này cho thấy áp lực cạnh tranh và sự biến động của thị trường. Việt Nam hiện duy trì vị thế trong nhóm ba quốc gia xuất khẩu thủy sản hàng đầu thế giới.

Theo TS Nguyễn Thị Minh Phương, EU là thị trường xuất khẩu thủy sản lớn thứ tư của Việt Nam, đồng thời Việt Nam là nguồn cung cấp thủy sản lớn thứ hai của EU tại châu Á. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đã mở ra nhiều cơ hội để doanh nghiệp thâm nhập sâu hơn thị trường này, giúp đa dạng hóa thị trường và giảm thiểu rủi ro thương mại. Tuy vậy, con đường hội nhập còn lắm chông gai.

“EU đặt ra những yêu cầu rất khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đây là hàng rào kỹ thuật cao, bắt buộc để sản phẩm có thể tiếp cận thị trường, nhưng cũng là trở ngại lớn với nhiều doanh nghiệp Việt Nam”, TS Phương nhận định.

Bên cạnh đó, việc tận dụng ưu đãi thuế từ EVFTA còn hạn chế do khó đáp ứng quy tắc xuất xứ. Sức cạnh tranh về chất lượng, thương hiệu và khả năng tham gia chuỗi phân phối của doanh nghiệp Việt vẫn yếu hơn nhiều đối thủ. Phần lớn doanh nghiệp mới dừng ở khâu chế biến sơ cấp hoặc gia công, giá trị gia tăng thấp, trong khi các khâu then chốt như nghiên cứu phát triển, xây dựng thương hiệu hay phân phối quốc tế vẫn bỏ ngỏ.

Từ thực tế doanh nghiệp, ông Nguyễn Thành Lộc, Chủ tịch Hội Thủy sản TP.HCM cho biết, hải sản địa phương (chủ yếu tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu) được chế biến đông lạnh và khô, nhưng hơn 90% xuất khẩu phải mang thương hiệu nhà nhập khẩu.

5 năm qua, xuất khẩu sang EU giảm tới 70-80% cả sản lượng và giá trị do vướng quy định quản lý, dữ liệu khai thác chưa đầy đủ và sự chậm trễ trong tháo gỡ khó khăn. “Các doanh nghiệp gần như án binh bất động với EU, chỉ gắng gượng xoay sang thị trường khác mà chưa có chiến lược dài hạn”, ông Lộc chia sẻ.

Các chuyên gia nhận định, trước khó khăn này, cần có giải pháp đồng bộ ở cả ba cấp độ: Nhà nước - hiệp hội - doanh nghiệp. Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý, hài hòa quy định với thực tiễn, hỗ trợ doanh nghiệp trong công tác truy xuất nguồn gốc và chứng nhận bền vững. Hiệp hội thủy sản phải đóng vai trò cầu nối thông tin, đào tạo nguồn nhân lực gián tiếp, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực tiếp cận và thương thảo với đối tác EU. Về phía doanh nghiệp, không thể chỉ trông chờ vào khâu gia công mà phải đầu tư chiều sâu cho công nghệ, phát triển sản phẩm xanh - sạch - bền vững và xây dựng thương hiệu riêng.

Hội thảo khẳng định, EU vừa là thị trường khó tính, vừa là cơ hội chiến lược để ngành thủy sản Việt Nam vươn lên. Nếu tận dụng hiệu quả EVFTA, tăng cường năng lực cạnh tranh và tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, thủy sản Việt Nam hoàn toàn có thể giữ vững vị thế trên bản đồ xuất khẩu thế giới và nâng tầm thương hiệu quốc gia.