Biến phụ phẩm thủy sản thành ‘vàng xanh’: [Bài 2] Thu tiền tỷ từ phế, phụ phẩm thủy sản

Xương cá được bán với giá 10 USD/kg

Công ty TNHH Thủy sản Tứ Hải (phường Phước Thắng, TP.HCM), có tuổi đời hơn 35 năm, chuyên sản xuất và chế biến hải sản xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc. Trong đó, hơn 80% sản phẩm là cá đục xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản. Từ quốc gia này, sản phẩm cá đục của Tứ Hải được phân phối trên khắp thế giới, đặc biệt là thị trường các nước Âu, Mỹ.

Sản phẩm chủ yếu của Tứ Hải là phi lê nên đầu, xương cá trở thành phế, phụ phẩm bán cho các đơn vị làm thức ăn gia súc và nuôi trồng thủy sản. Phế, phụ phẩm được bán với giá rất thấp, vài ngàn đồng/kg, lại dễ phân hủy, thối rữa, gây ô nhiễm môi trường. Điều này khiến ông Đào Quốc Tuấn, Tổng Giám đốc công ty, cứ mãi trăn trở.

Sau nhiều lần nghiên cứu, ông Tuấn phát hiện, xương cá đục rất giàu canxi. Công ty Tứ Hải tiếp tục tìm hiểu nhu cầu của khách Nhật, mày mò chế biến thành các món ăn ngon. Với tầm nhìn nhạy bén, ông Tuấn đã đề xuất ý tưởng xuất khẩu xương cá đục với các đối tác Nhật Bản, thống nhất quy trình tận dụng xương cá đục.

“Phần xương sau khi tách thịt được làm sạch, phơi/sấy khô và đóng thùng xuất khẩu. Tại Nhật Bản, nguyên liệu này được chế biến thành các món đặc sản như xương cá đục rang giòn, tẩm mè hoặc lăn bột chiên, trở thành món nhắm rượu được ưa chuộng trong các nhà hàng Nhật. Khách hàng cũng có thể mua mang về hoặc đóng gói nhỏ bán cho khách du lịch. Các món ăn này không chỉ hấp dẫn bởi hương vị mà còn được đánh giá cao nhờ giá trị dinh dưỡng”, ông Tuấn cho biết.

Ông Tuấn cũng thông tin, nhu cầu xương cá đục khô tăng đều qua các năm, thậm chí có năm cung không đủ cầu với giá bán trung bình khoảng 10 USD/kg, mang lại giá trị xuất khẩu cho công ty từ 400-500 ngàn USD/năm (khoảng 10-12 tỷ đồng/năm).

Từ một phế phẩm, xương cá đục không chỉ nâng cao giá trị chuỗi sản xuất thủy sản, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững, phù hợp với xu thế kinh tế tuần hoàn mà còn góp phần nâng cao vị thế của Tứ Hải trên thị trường quốc tế.

Biến phụ phẩm thành sản phẩm có giá trị cao

Phân viện nghiên cứu hải sản phía Nam cũng có nghiên cứu sản xuất rêu ghẹ đóng hộp và chitosan từ phế, phụ phẩm ghẹ. Ngành khai thác và chế biến thủy sản Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) có sản lượng đánh bắt bình quân khoảng 360.000 tấn/năm. Trong đó, ghẹ chiếm sản lượng khoảng 19.500 tấn/năm.

Ghẹ được phân loại theo kích cỡ, gồm ghẹ lớn được sử dụng phục vụ cho nhu cầu trong nước và chế biến phục vụ cho xuất khẩu. Ghẹ nhỏ (ghẹ tạp) được bán với giá trị thấp chỉ một lượng nhỏ được chế biến dưới dạng ghẹ tẩm gia vị chiên giòn. Song song với các sản phẩm ghẹ xuất khẩu chính, một lượng lớn phụ phẩm thải ra môi trường, chủ yếu là vỏ ghẹ, ước tính chiếm khoảng 20% trong tổng số sản lượng ghẹ.  

Trong thịt ghẹ có chứa rất nhiều nhóm vitamin khác nhau, đặc biệt là các nhóm vitamin B. Đồng thời chúng cũng cung cấp rất nhiều axit béo Omega-3, tốt cho não bộ. Trong ghẹ tạp chứa rất ít hàm lượng thủy ngân (so với các loại cá biển thông thường khác) và vỏ ghẹ có chứa thành phần chính là chitin và chitosan, nguyên liệu giá trị cao trong y học, hóa học, ngành công nghiệp thực phẩm và nông nghiệp.

Ghẹ sau khi đánh bắt được tiến hành rửa sạch và tách mai. Ghẹ tách mai được đem chế biến làm thành riêu ghẹ, đóng lon tiệt trùng, có mùi vị thơm ngon, có thể trực tiếp dùng hoặc dùng chung với bún riêu, lẩu...

Còn phần mai và bã vỏ ghẹ sau khi chế biến riêu ghẹ đóng hộp được tận thu để sản xuất chitosan giúp tăng hiệu quả kinh tế. Mai và bã vỏ ghẹ được làm sạch để loại bỏ tạp chất sau đó được sấy khô rồi nghiền thành bột. Sau đó được trích ly khoáng và protein bằng dung môi DES, lọc để thu lấy phần bã cặn tiến hành rửa đến khi bã đạt pH trung tính. Tiếp đến được khử màu và tiến hành sấy đến khi khối lượng không đổi thu được sản phẩm bột chitosan.

Bột chế phẩm chitosan được cung cấp làm nguyên liệu cho ngành y, hóa học, công nghiệp thực phẩm chế tạo ra màng bọc thực phẩm, nhựa nhân tạo và nhiều lĩnh vực khác có giá bán từ 400 - 500 USD/kg hoặc sử dụng trong ngành y tế như băng y tế, tái tạo da nhân tạo thì giá lên tới 1.000 USD/kg.

Trên cả nước, nhiều doanh nghiệp như Vĩnh Hoàn Corp đã sản xuất collagen từ da cá tra, mang về hơn 600 tỷ đồng trong năm 2023. Sao Mai Group xuất khẩu dầu cá, bột cá cao cấp sang Nhật Bản, Hàn Quốc. NTSF Seafoods phát triển màng sinh học phân hủy từ vỏ tôm - một giải pháp thay thế nhựa tiềm năng.

Theo kế hoạch, đến năm 2030, tiềm năng có thể sản xuất thực phẩm từ đầu tôm là 490.000 tấn; từ thịt vụn và dạ dày cá tra là 100.000 tấn; từ mỡ cá tra là 150.000 tấn. Tiềm năng có thể sản xuất thức ăn chăn nuôi từ vỏ tôm là 146.000 tấn; đầu xương và nội tạng cá là 900.000 tấn/năm. Tiềm năng chế biến phục vụ các ngành y, dược, mỹ phẩm, công nghiệp khác từ đầu vỏ tôm là 147.000 tấn; da, bong bóng cá 80.000 tấn. 

Hiện, ngành chế biến phế phụ phẩm thủy sản tại Việt Nam chỉ đạt giá trị khoảng 275 triệu USD mỗi năm, trong khi nếu được đầu tư đúng mức, con số này có thể đạt 4-5 tỷ USD.