Chằng phày - một loài tre đa dụng

Ngoài giống bưởi đường Phúc Trạch ngon nổi tiếng, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh còn có một loài tre đa dụng được trồng nhiều mà không địa phương nào thấy có, đó là cây chằng phày.

Cũng giống như cây tầm vông ở Nam bộ, chằng phày (Bambusa regia) là một loài trong phân họ tre (Bambusoideae) thuộc họ hòa thảo (Poaceae) được trồng khắp nơi, đi đâu cũng bắt gặp như một nét đẹp của quê hương. Thân cây trưởng thành mọc thẳng, cao từ 7 đến 15m, đường kính từ 2-7cm, gần như đặc ruột và rất cứng, không gai. Lá kép nhỏ, dài 5-12cm, rộng 1-2cm. Đây là loài tre có khả năng chịu khô hạn rất cao, có thể sinh trưởng tốt ở điều kiện giáng thủy dưới 1.000mm/năm. Chằng phày không kén đất, có thể trồng được trên mọi loại đất, mọi nơi từ đất tốt màu mỡ trong vườn, ngoài bãi, ven sông, ven suối, đường làng, ngõ xóm cho tới những nơi đất xấu, hoang hóa, bạc màu luôn thiếu nước như bìa rừng, chân đồi…

Chằng phày có nhiều công dụng: Do thân thẳng, ruột dày, cứng và dẻo nên thân cây được bà con vạn chài ưa chuộng tìm mua dùng làm sào chống thuyền; làm các đồ gia dụng như bàn ghế, nhà cửa, đặc biệt hiện nay là nguồn nguyên liệu cho sản xuất mành, chiếu, đồ thủ công mỹ nghệ phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu rất có giá trị đem lại lợi nhuận cao cho cả người trồng lẫn các ngành khác. Măng chằng phày ruột đặc, mềm, ít xơ, ăn ngon, ngọt và giòn đã trở thành những món ăn đặc sản của địa phương và khách du lịch. Măng chằng phày có thể dùng để ăn tươi, sấy khô, muối chua hoặc làm nguyên liệu cung cấp cho các nhà máy chế biến thực phẩm sản xuất ra nhiều mặt hàng đồ hộp phục vụ nhu cầu tiêu thụ nội địa và xuất khẩu có giá trị như măng sợi, măng củ, măng thái lát v.v…

Bẹ cây măng chằng phày rất mỏng, trơn bóng và không có lông nên được bà con chằm nón ưa chuộng tìm mua để tạo nên những chiếc nón bài thơ vừa nhẹ, vừa đẹp lại vừa bền làm quà cho khách du lịch bốn phương. Nói về hiệu quả kinh tế, ông Nguyễn Văn Loan, một cựu chiến binh ở xóm Bắc Lĩnh, xã Hương Trạch, huyện Hương Khê cho hay, chằng phày là loài cây rất dễ trồng, đầu tư thấp, ít phải tốn công chăm sóc nhưng cho lợi nhuận cao. Trồng 1 ha chằng phày từ 3-5 tuổi, mỗi năm cho thu hoạch từ 7 đến 10 ngàn cây, bán với giá bình quân 10 ngàn đồng/cây, thu 60-70 triệu đồng/ha. Tuy hiện nay chưa có nhiều diện tích trồng tập trung nhưng nếu quy từ cây phân tán của các hộ gia đình trong toàn huyện có thể lên tới hàng trăm hécta, mỗi năm đưa về nguồn thu cho Hương Khê hàng tỷ đồng từ loài tre đa dụng này.

Theo kinh nghiệm của ông Loan, muốn trồng chằng phày tốt nên chọn những nơi ít dốc, độ mùn cao ven các con suối, chân đồi có đủ độ ẩm, thoát nước tốt, phát sạch thực bì, cỏ dại và hố với kích thước 40 x 40 x 60cm, khoảng cách 5m x 5m (400cây/ha). Những nơi đất xấu nên bón thêm phân hữu cơ, phân rác và một ít lân rồi lấp đầy hố trước khi trồng 20 ngày. Có thể trồng trực tiếp bằng các đoạn thân ngầm dài 45-50cm sau khi đã được hỗ rễ (ngâm trong hỗn hợp bùn + phân supe lân 1-2 ngày nhằm kích thích nhanh ra rễ) hoặc chiết cành rồi đem giâm cho ra rễ trước khi trồng sẽ cho tỷ lệ sống cao. Thời vụ trồng chằng phày tốt nhất là vụ xuân (tháng 2-3) để tận dụng mưa xuân và vụ thu (tháng 8-10) nếu chủ động được nguồn giống. Kinh nghiệm của nông dân Hương Xuân là dùng rơm, rạ, cỏ khô hoặc nilon bọc phía trên để hạn chế hom mất nước, tỷ lệ cây sống cao.

Những nơi có điều kiện có thể trồng xen với các cây trồng khác như lúa nương, ngô, đậu, chuối, đu đủ trong thời gian đầu khi chằng phày chưa khép tán vừa tăng thêm thu nhập, vừa giữ ẩm, chống xói mòn cho đất và che bóng cho cây lúc mới trồng. Thường xuyên làm sạch cỏ xung quanh gốc, xới xáo, vun thêm đất mùn trong 3 năm đầu cho chằng phày sinh trưởng, phát triển tốt. Chặt bỏ cây dại, cây leo, tỉa bỏ cành, cây nhỏ ở gốc cho thông thoáng. Sau 3 năm trồng bắt đầu cho thu hoạch bằng cách chặt tỉa các cây có 3 năm tuổi trở lên, số lượng cây chặt không quá 1.200-1.500 cây/ha. Nên thu hoạch vào những tháng khô ráo (cuối mùa mưa, đầu mùa khô), không thu cây vào những tháng mùa mưa hoặc trong thời kỳ chằng phày đang mọc và nuôi măng dễ phát sinh bệnh thối măng, thối gốc. Chú ý chặt sát gốc, chặt xong vệ sinh gốc và vườn sạch sẽ, bón bổ sung thêm 5-10kg phân chuồng + 0,5-1kg phân lân cho mỗi bụi/năm làm cho chằng phày bền gốc, đẻ nhiều măng.